«Калі б сабраць у адну ўсе плантацыі бульбы, якую Еўдакія Іванаўна вырасціла на казахскіх палях, мусіць, па плошчы гэта наблізілася б да ўсяго Камянецкага раёна, — разважае яе зяць. — А вырошчваць любую культуру тады было не тое, што цяпер. Толькі паліць за сезон бульбу належала восем разоў. І ўсё рабілі ўручную. Колькі работы перарабіла гэтая жанчына на палях і фермах, уявіць цяжка. Вунь цэлы вузельчык узнагарод у шуфлядзе»...
Нарадзілася наша гераіня ў 1926 годзе ў Джамбульскай вобласці. Яе бацькі — выхадцы з Украіны, бацька родам з Запарожскай вобласці, маці — з Чарнігаўскай. Ратаваліся ў Казахстане ад голаду. Сустрэліся і пажаніліся ўжо на казахскай зямлі. Нарадзілася ў іх пяцёра сыноў і дзве дачкі. Калі пачалася вайна, усе пяць братоў Еўдакіі і бацька пайшлі на фронт. Сястра была мабілізаваная ў Чымкент на свінцовы завод. Там рабілі снарады для арміі, працавалі па 12 гадзін у дзень. Тады над усім панаваў лозунг: «Усё для фронту, усё для Перамогі!». Дуся засталася дома пры маці, бо тая хварэла. Але ў 15 гадоў дзяўчынка ўжо стала працаўніцай калгаса.
Разам з аднагодкамі рабілі ўсё, што скажуць, даілі кароў і збівалі масла, працавалі на палях. Ніхто не даваў паблажкі на ўзрост. «У нас як было, — згадвае бабуля, — калі прамарудзіш альбо залянуешся, брыгадзір мог і дубцом перацягнуць. Таму ўсе працавалі, нібы тыя пчолкі». А па начах шылі, вязалі рукавіцы для франтавікоў.
Да канца вайны ў свае 19 гадоў яна ўжо была сталай, вопытнай калгасніцай. Яе зрабілі звеннявой паляводчага звяна, у склад якога ўваходзіла да трыццаці чалавек. На палях шчыравалі ад цямна да цямна. Бульба, буракі, морква патрабавалі шмат працы. Асабліва ёй запомніліся аграмадныя бульбяныя палеткі, якія трэба было праполваць і бясконца паліваць, бо сонца там паліла бязлітасна. Але ж маладыя стомы не адчувалі, бо прывычныя былі да работы з дзяцінства.
Пасля Перамогі сталі вяртацца франтавікі. Дзяўчаты пачалі выходзіць замуж. Вось і яе суджаны Мікалай, што дайшоў да Берліна і распісаўся на Рэйхстагу, павёў яе да шлюбу.
Разам працавалі ў калгасе, расцілі дзяцей. Калі ў 1959 годзе іх калгас пераўтварылі ў ваенны саўгас, работы стала не менш, але жыць пачалі прыкметна лепей, бо людзям плацілі зарплату. Раней, як і паўсюль, працавалі за палачкі-працадні ў журнале брыгадзіра, а цяпер атрымалі рэальныя грошы, сталі наладжваць дабрабыт.
Яна нават памятае прозвішча начальніка саўгаса — падпалкоўнік Хаменка. Не дзіва, што работа была выбудавана па-вайсковаму дакладна і арганізавана. Саўгас абслугоўваў харчовыя патрэбы Туркестанскай ваеннай акругі. Вырошчвалі, бульбу, усе асноўныя віды агародніны. У галіне жывёлагадоўлі функцыянавалі фермы свіней, авечак, буйной рагатай жывёлы — усе віды мяса пастаўлялі для арміі.
З саўгасам звязаная гісторыя яе працоўных узнагарод, ці, лепш сказаць, працяг гісторыі. Адразу пасля Перамогі Еўдакія была ўдастоена медаля за працу ў час вайны 1941–1945 гадоў, потым у калгасе яе адзначылі медалём «За асваенне цалінных земляў». У ваенным саўгасе яна атрымала медаль «За працоўную адзнаку», шэраг узнагарод ВДНГ, у тым ліку залаты медаль ВДНГ. Адным словам, заўсёды была працаўніцай пад нумарам адзін.
Дачка Людміла Мікалаеўна, якая цяпер даглядае і клапоціцца пра матулю, расказвае, што ўсе яны ў савецкі час даволі добра былі ўладкаваныя ў Казахстане. Муж Людмілы працаваў на ўранавым рудніку. Там нарадзіліся і выраслі іх дзеці. Але ў канцы 80-х гадоў на іх радзіме станавілася неспакойна. Пасля сумна вядомых падзей у Фергане міжэтнічная напружанасць прыкметна ўзрасла. Канфлікты паміж каўказцамі, якіх многа працавала на рудніках, і казахстанцамі сталі даходзіць да кровапралітных сутычак. Адным словам, жыць стала некамфортна, неспакойна. Многія рускамоўныя людзі задумваліся аб перамене месца жыхарства.
— Нам ДАпамог выпадак, — расказвае Людміла Мікалаеўна. — Да нас прыехаў намеснік старшыні калгаса з Камянецкага раёна невядомай далёкай Беларусі Па трубЫ для правядзення газіфікацыі. Разгаварыліся, ён расказаў пра свае мясціны, прапанаваў мужу прыехаць паглядзець. Муж і паехаў з адным сваяком. А калі вярнуўся, то аб’явіў па праве галавы сям’і: будзем пераязджаць. Вядома, цяжка зрывацца з наседжанага месца, дзе ўсё ёсць: работа, дом, сябры, сваякі. Але наш сын тады толькі прыйшоў з войска, дочкі скончылі школу. Асабліва трывожна станавілася за дзяцей. Ну і рашыліся на пераезд.
— Так мы аказаліся вось у гэтай вёсцы Мікалаева, — працягвае суразмоўніца. — З часам нам далі калгасны дом, тут знайшлася работа, і ніколі мы не пашкадавалі, што прыехалі на Камянеччыну. Першае, што мяне ўразіла — добразычлівыя людзі. Ніхто ніколі не паглядзеў нават крыва ў наш бок: чаго, маўляў, прыехалі. Толькі аднойчы, у самы першы год, быў выпадак, які выклікаў здзіўленнне. На 9 мая я пайшла на мітынг да помніка. Там у мяне цікаўныя жанчыны спыталі: «А чаго вы прыйшлі? у вас жа пад гэтым абеліскам ніхто не ляжыць?» Тады я расказала, што пяцёра маіх дзядзькоў і мой бацька ваявалі. Тата дайшоў да Берліна, меў шмат узнагарод, сказала, што, колькі жыву, буду хадзіць да гэтага помніка ў спадзяванні, што нехта пакладзе кветку на магілы маіх родных франтавікоў. І, здаецца, мяне пасля таго запаважалі аднавяскоўцы.
Вайна прайшлася па нашай сям’і, — працягвае Людміла Мікалаеўна. — Як ужо гаварылася, мама са сваёй сястрой працавалі на патрэбы фронту. З пяці маіх дзядзькоў чацвёра вярнуліся жывымі. Дзядзька Максім, мамін брат, паваяваў нават з японцамі. А дзядзька Васіль зведаў усе жахі палону. Ён трапіў у палон на тэрыторыі Польшчы. Яго і аднаго паляка, байца Войска Польскага, як камуністаў, кінулі ў калодзеж, ахвяроўвалі такім чынам на пакутніцкую смерць. Але калодзеж аказаўся неглыбокім, і ноччу мясцовыя жыхары выцягнулі абодвух. Так яны і хаваліся ў добрых людзей, пакуль не прыйшлі нашы. А дзядзька Міканор прапаў без вестак. Атрымалі ад яго адзінае пісьмо, што едзе пад Сталінград. Потым дваюрадны брат бачыў яго ў шпіталі пад Сталінградам. Пасля таго сляды губляюцца. Усё жыццё родныя пісалі, спрабавалі высветліць лёс Міканора. Пісалі ў час Хрушчова, Брэжнева, пры Гарбачове, адказы былі стандартныЯ: «У спісах не значыцца, прапаў без вестак». Гэта быў боль бабулі і дзядулі на працягу іх жыцця. Потым мама з братамі, сястрой спрабавала высветліць, затым дзеці-Ўнукі, але так нічога мы і не дабіліся. Таму і лічым сваім абавязкам пакланіцца кожнаму помніку салдатам-абаронцам. Недзе ж і наш родны чалавек ляжыць.
Еўдакія Іванаўна пераехала да дзяцей у Беларусь 17 гадоў таму, даўно стала грамадзянкай нашай краіны. І, паводле яе слоў, вельмі рада, што жыве ў прыгожай мясцовасці, у краіне, дзе пануе мір і спакой.
Пра яе ёсць каму клапаціцца. Самая вялікая радасць для бабулі, калі збіраюцца ўнукі-праўнукі. А ў гэтым багацці мала хто можа параўнацца з Еўдакіяй, яна мае 12 унукаў, 14 праўнукаў, чатыры прапраўнукі. «Мы ўжо ў сшытак запісваем, каб не памыліцца», — смяюцца дачка з зяцем, — бо калі хто пытае пра бабуліных нашчадкаў, бывае, сходу і не адкажаш.
Калі ёй было 85, сабраліся многія прадстаўнікі роду Паповых, якія жывуць па ўсёй былой вялікай краіне. Здымак з той сустрэчы вісіць на сцяне ў пакоі Еўдакіі Іванаўны. А цяпер яны з дачкой строяць планы на 100-гадовы юбілей. З такой прыгожай нагоды абяцаюць сабрацца ўсе, ну альбо амаль усе. Да той пары, можа, і больш прапраўнукаў будзе.
Людміла з Андрэем рады будуць прыняць радню ў сваім доме, які яны ўладкавалі з любоўю і густам. А на падворку ёсць альтанка на казахскі манер, дзе чай п’юць седзячы не на лаўцы, як у нас, а на вялікім насціле накшталт тоўстага дывана. На памяць пра малую радзіму.
Святлана ЯСКЕВІЧ
Фота аўтара
З мастацтвам па жыцці.
Баявое ўзаемадзеянне найвышэйшага ўзроўню.
«Дзесяцігоддзі школьнае харчаванне нашых дзяцей будавалася на аснове зборніка рэцэптур».
