Пра што ў сваёй кнізе распавядае Ігар Маісееў

Адным з намінантаў Нацыянальнай літаратурнай прэміі ў катэгорыі «Найлепшы дэбют» быў Ігар Маісееў, аўтар аповесці «Остров Глазовка, или Главные по аистам». Назва твора вельмі неадназначная, гэтым і чапляе.

Усё імклівей выміраюць вёскі ў іх спрадвечным выглядзе: чалавецтва развіваецца, будуе гарады і разгортвае інфраструктуру і пры гэтым — непазбежна — пакідае на задворках памяці самабытныя, поўныя інтрыгоўных гісторый, вёскі. Хтосьці называе гэта «аптымізацыяй колькасці насельніцтва», спасылаючыся на тое, што «прагрэс не звяртае ўвагі на эмоцыі», хтосьці — трагедыяй, якая пазбаўляе кожнага чалавека нечага патаемнага, што да канца дзён будзе нагадваць пра сябе. 

Ігар Маісееў у сваім творы «Остров Глазовка, или Главные по аистам» распавядае чытачу, як ён працаваў настаўнікам у адной з вёсак Гомельшчыны. Глазоўка — аграгарадок з насельніцтвам некалькі соцень чалавек. Менавіта ў гэтым месцы і апынуўся галоўны герой. 

Свой твор аўтар ідэнтыфікаваў як аповесць: увесь сюжэт закручваецца вакол вясковага жыцця. Месцамі «Востраў Глазоўка» нагадвае падарожную публіцыстыку. 

Ад самага пачатку Ігар Маісееў іранічна разважае пра паходжанне назваў беларускіх вёсак: «...Для начлегу больш падыдзе вёска Храпакі на Віцебшчыне ці, там, Запярынне, Сямігосцічы, Пірагі альбо Наліўкі»; «насамрэч, заўсёды ёсць выбар, і калі вас не задавальняюць занадта дыетычныя Сухары, то побач размешчаны Сласцёны (на той жа Магілёўшчыне)». Таксама, як прыкмячае аўтар, шмат вёсак, што маюць «прыродныя» назвы: «...тэма лесу бясконца пашыраецца ў варыяцыях вакол назваў усіх вядомых дрэў і хмызнякоў нашай зоны, ад салодкай Малінаўкі да самавітага Дубна. Беларуская вёска неяк заўсёды з лесам, стараецца прытуліцца да яго хоць адным бокам. Калі лес за спінай, то неяк спакайней». Менавіта такім чынам (гульнёй з этымалогіяй) аўтар падводзіць да Глазоўкі, значэнне назвы якой складана растлумачыць. 

Герой апынуўся ў гэтай вёсцы невыпадкова: ён наўмысна шукаў месца працы настаўнікам. І спыніў свой выбар на Глазоўцы. Месца самабытнае, нібы аддзеленае ад усяго свету. Людзі тут жывуць «маленькім» жыццём, тым самым вызначаючы свае маральныя законы паводзін. Жыхары вёскі — далёка не дурныя людзі: калі было загадана збіраць добрую (падкрэсліваю) бульбу для таго, каб адправіць яе на Каўказ, узнікла непаразуменне сярод насельніцтва: 

«— Что-то рановато вы устроили перерыв. Хотя, если устали...

— Нiчога мы не стамiлiся, а проста не хочам для iх выбiраць бульбу. 

— Вы что, белены объелись? 

— I каб усе былi аднолькавыя, i каб без адной драпiны, як царам.

— Без повреждений — чтобы не погнила в дороге, а с калибровкой — чтобы сразу в торговлю, наверное.

— А вы бачылi, каб у нас дзесьцi бульба прадавалася прама адна ў адну? А мяшкi толькi што не залатыя. Хай бы яны нам хоць бы каробку мандарынаў даслалi, хоць бы калi-небудзь!»

Вучні глазоўскай школы, у якой працаваў герой, таксама не без прынцыпаў. Пасля аднаго з суботнікаў яны заявілі: «Мы працуем, а настаўнiкi, як наглядчыкi, стаяць над намi, як над неграмi, яшчэ i падганяюць. Мы так не хочам. (...) Няхай настаўнiкi таксама працуюць, а не гаўкаюць над галавой».

Такія паводзіны выкліканы вострым адчуваннем роўнасці: працаваць павінны ўсе. Гэта ў гарадах прывыклі размяркоўваць абавязкі. У вёсках жа — усе выконваюць усё! 

Каб не раскрываць іншыя цікавыя моманты твора, абмяжуемся тым, што найбольш усхвалявала. У Глазоўцы жыў хлопчык Коля, які з дзяцінства праяўляў цікавасць да шахматаў. З часам ён пачаў перамагаць усіх аднавяскоўцаў. І справа так закруцілася, што хлопчык гуляў у шахматы па пошце (інтэрнэту тады яшчэ не было): купляў паштоўку, на ёй запісваў ход і адпраўляў (пачкамі) у Іркуцк, Вышні Валачок, Бярдзічаў, Пявек, у вёску ў суседнім раёне. «У мясцовага паштальёна было дзве бяды: бездараж і кілаграмовыя пачкі паштовак з шахматнымі хадамі з усіх канцоў Саюза... Гэта каштавала грошай. Бацькі не маглі працаваць толькі на яго перапіску. Хлопец заняўся развядзеннем гусей на продаж і перайшоў на самафінансаванне».

Як вы маглі здагадацца, расповед у творы ідзе ад першай асобы: гэта набліжае чытача да сюжэта, робіць яго сябрам героя, дазваляе ўнікнуць у сутнасць. Да таго ж, Ігар Маісееў не цураецца стылістычна зніжанай лексікі: аповесць поўная такіх прастамоўяў і гутарковых слоў, як «рулите», «постебаться», «глазищи», «понатыканы», «банька», «бредень», «твою ж... через коромысло», «развлекалка», «по-чесноку», «собаченция», «пацанва», «танцульки», «пешадрала» і шмат іншых. Гэта стварае адпаведны антураж, які выклікае ў чытача давер да таго, што адбываецца. 

Па адной толькі гэтай аповесці можна вызначыць спецыфічную ўнікальнасць аўтарскай метафары: «ягады і грыбы, як па пупавіне, перакочваюцца ў жывое цела вёскі». 

Варта згадаць, што аўтар часта выкарыстоўвае ў тэксце рытарычныя пытанні. Гэта маніпуляцыйны прыём, які ўскосна пазбаўляе чытача права выбару. Задаючы наступныя пытанні: «Але хіба гэта некага спыняе? І хіба гэта не дзіўна» — пісьменнік стварае пэўныя ўмовы, пры якіх яму цяжка адмовіць.

Антон АНТОНАЎ

Праект створаны пры фінансавай падтрымцы ў адпаведнасці з Указам Прэзідэнта № 131 ад 31 сакавіка 2022 года.