Як правільна крытыкаваць падначаленых і дзяцей, каб не сапсаваць адносіны?

Нікому з нас не падабаецца, калі яго крытыкуюць. Справа ў тым, што грань паміж канструктыўнай і крытыкай вельмі тонкая, перайсці яе даволі лёгка. Часта віной таму служаць празмерныя эмоцыі, а часам і асабістая непрыязнасць. Тым важней для нас навучыцца пераадольваць страх крытыкі ў свой адрас і навучыцца граматна крытыкаваць самім. Калі вы сёння пачулі сто слоў пахвал і адну з’едлівую крытычную заўвагу, што вы запомніце?

Крытыка — прамое або ўскоснае ўказанне на недахопы або памылкі іншага чалавека. Крытыкуючы, мы даем суб’ектыўную ацэнку чужой працы, учынкам, асобы, жыцці. Крытыка можа быць канструктыўнай або дэструктыўнай.

Як называецца чалавек, які ўсіх заўсёды крытыкуе? Аб’юзер!

Як крытыка ўплывае на чалавека?

• Пастаяннае падвярганне крытыцы можа прывесці да развіцця трывожных станаў, дэпрэсіі, нізкай самаацэнкі і нават да развіцця псіхасаматычных захворванняў. 
• Крытыка можа стаць прычынай сацыяльнай ізаляцыі, канфліктаў у адносінах і праблем у працы ці вучобе.

Чаму людзі крытыкуюць? Гэта несвядомы працэс. Можна сказаць, што так псіхіка ахоўвае нас ад саміх сябе. Крытыкуючы іншых, мы пазбягаем сустрэч з самім сабой, калі псіхалагічна не гатовыя прызнаць у сабе недахопы. Чалавек баіцца зноў адчуць сябе адрынутым і нялюбым. Жаданне крытыкаваць усё і ўсіх узнікае, калі мы не задаволены сабой і сваім жыццём. І гэтыя папрокі больш характарызуюць нас саміх.

Як зразумець, што нас крытыкуюць? Крытыка можа выяўляцца рознымі спосабамі. 

Яна можа быць відавочнай, калі нехта свядома выказвае негатыўнае меркаванне аб нас ці нашай дзейнасці. 

Яна можа быць і ўтоенай, калі чалавек робіць непрыемныя заўвагі, выкарыстоўваючы намёкі і незадаволенасць.

Што такое здаровая крытыка? Здаровая крытыка вельмі канкрэтная, улічвае дэталі і нюансы здарэння. Чалавек ацэньвае не проста канкрэтны ўчынак, але і паведамляе, што менавіта ў гэтым учынку было зроблена дрэнна. Канструктыўная крытыка адрозніваецца ад дэструктыўнай, тым што яна не абразлівая і не зневажае чалавека. А — у ідэале, вядома — паляпшае нашы якасці і навыкі. Канструктыўная крытыка дапамагае даведвацца пра свае слабасці, разумець, што мы робім няправільна, дапамагае нам паляпшаць сябе.

Як правільна крытыкаваць? Крытыка павінна быць нейтральнай або станоўча зараджанай. Саркастычны або іранічны тон, у якім часта мы выказваем заўвагі, контрпрадуктыўны — таму што ён патрэбен для самасцвярджэння крытыка, але ніяк не вырашае праблему.

Як правільна крытыкаваць падначаленых?

• Даведайцеся пазіцыю калегі.
• Гаворачы аб «мінусах», не забывайце пра «плюсы».
• Улічвайце індывідуальныя асаблівасці супрацоўнікаў.
• Выразна расскажыце пра свае заўвагі.
• Не разбірайце памылкі супрацоўніка публічна.
• Кантралюйце свае эмоцыі, ацэньвайце ўчынак, а не асобу.
• Будзьце добразычлівыя!
• Кажыце асабіста, без сведкаў.
• Выкарыстоўвайце метад пахвалы і крытыкі.
• Дайце рэкамендацыі па паляпшэнні.
• Улічвайце меркаванне крытыкуемага.
• Крытыкуйце своечасова.
• Выкарыстоўвайце прыязны тон і жэсты.
• Вы не абавязаны прымаць любую крытыку.
• Спакойна выслухайце чалавека.

Як рэагаваць на публічную крытыку? Людзі часта ўспрымаюць публічную крытыку як суд прысяжных. Менавіта пачуццё сораму перад навакольнымі выклікае ахоўную рэакцыю, таму крытыка будзе ўспрынята негатыўна. І прыйсці да кампрамісу не атрымаецца, бо чалавек будзе адчуваць сябе пакрыўджаным.

Як правільна рэагіраваць на крытыку?

• Не фармуйце меркаванне аб сабе на аснове крытыкі.
• Задавайце пытанні.
• Абдумайце пачутае.
• Выслухайце ўсё, што вам скажуць. Аддзяліце факты ад меркаванняў.
• Засяродзьцеся на тым, што менавіта ад вас жадаюць і што варта зрабіць.
• Знаходзьце ў крытыцы карысць.
• Вызначыце, што гэта — канструктыўная крытыка або правакацыя.
• Не імкніцеся абараняцца ў адказ на крытыку.
• Падзякуйце суразмоўцы за шчырасць.

Таксічная крытыка, як правіла, схільная да звышабагульненняў накшталт «заўсёды», «ніколі», «толькі» і ўсё ў гэтым духу. Дэструктыўная крытыка, наадварот, разбурае асобу. Яна абвінавачвае чалавека, нападае на яго, зневажаючы яго добрыя якасці і поспехі. Больш за тое: часта крыўдныя каментары, якія мы чуем у свой адрас, ніяк не дапамагаюць выправіць пэўную памылку.

Як людзі становяцца крытыкамі? Унутраны крытык фарміруецца ў дзяцінстве. Мы ўвабралі ўсе выказванні важных для нас дарослых: бацькоў, бабуль, дзядуляў, выхавальнікаў, настаўнікаў. Іх негатыўныя словы, адзнакі адбіліся на фармаванні нашай асобы, так сфармаваўся «ўнутраны крытык».

Як крытыкаваць, не крыўдзячы? Каб крытыка не крыўдзіла, яна павінна быць не з’едлівай заўвагай, а мець форму шчырай парады. 

• Правіла першае — умець рэфлексаваць. 
• Найважнейшае правіла эфектыўнай крытыкі — ацаніць сітуацыю з пазіцыі партнёра і зразумець прычыны ўласных паводзін.

Як рабіць заўвагі дзіцяці, каб не пакрыўдзіць і не сфарміраваць у яго комплексы? 

Калі вы хочаце выказаць сваё меркаванне, то пачынайце сваё паведамленне са слоў:

• «Мне здаецца», «я лічу», «па-мойму».
• Не бойцеся паказаць у меркаванні сваю пазіцыю і назваць эмоцыю, якая вамі кіруе ў гэты момант: цешыць, кранае, засмучае.
• Няправільна: «Ты дурны, нічога не разумееш».
• Правільна: «Мне здаецца, ты зараз паступіў дрэнна».
• У гаворкі бацькоў не павінна быць абраз (нязграбны, няўклюда, разявака), ні перабольшанняў («заўсёды», «вечна ты ў цябе», «ну вось ізноў», «як звычайна»). Калі дзіця ўвесь час чуе такія фразы, яно пачынае верыць у гэта і неўсвядомлена будзе сябе асацыяваць з навязаным яму чынам. Ён стане тым, кім вы яго называеце.
• Прыклады правільна сфармуляваных заўваг: «Гавары ціха» (замест «Не крычы»); «Складзі свае цацкі ў скрынку» (замест «Не раскідвай цацкі»); «Памый ручкі з мылам» (замест «Не хадзі з бруднымі рукамі»); «Давай падумаем, што тут можна зрабіць» (замест «Не ной!»); «Раскажы мне, як было насамрэч» (замест «Не хлусі»); «Калі ласка, хадзі па хаце павольна і спакойна» (замест «Не бегай па хаце»); «Трымай рот закрытым, калі жуеш» (замест «Не жуй з адкрытым ротам»).

Вядома, вам спатрэбіцца цярпенне і давядзецца кантраляваць свае словы. Але затое вынікі не прымусяць сябе чакаць. Вы ўбачыце, наколькі дзіцяці лягчэй будзе разумець і выконваць вашыя просьбы.

Псіхолаг Алена ШАЎЧЭНКА

Фота: pexels.com