Старая паштоўка — крыніца гістарычнай памяці

З Санкт-Пецярбурга прыйшло паведамленне. Прысуджаны прэміі Саюзнай дзяржавы ў галіне літаратуры і мастацтва за 2023–2024 гады. Адпаведнае рашэнне прынята на пасяджэнні Вышэйшага дзяржаўнага савета. Прэмія прысуджана аўтарскаму калектыву ў складзе галоўнага архітэктара «Белдзяржпраекта» Віктара Скробата, мастака-манументаліста, члена Беларускага саюза мастакоў Андрэя Пяткевіча, дырэктара Нацыянальнага гістарычнага музея Аляксандра Храмога — за стварэнне музея ў Дзяржаўным мемарыяльным комплексе «Хатынь». Лаўрэатам прэміі Саюзнай дзяржавы стаў таксама пазаштатны аўтар Выдавецкага дома «Звязда» Уладзімір Ліхадзедаў за стварэнне і рэалізацыю гісторыка-асветніцкага праекта «Бацькаўшчына», выданне аўтарскіх кніг-альбомаў у серыі «У пошуках страчанага». Прэмія прысуджана генеральнаму дырэктару навукова-творчай установы культуры Краснадарскага краю «Кубанскі казачы хор» Віктару Захарчанка за стварэнне цыкла песень «Беларусь», «Русь», «Цераз рэчаньку».

Віншуючы ўсіх лаўрэатаў, сёння мы расказваем пра плён працы Уладзіміра Ліхадзедава — члена Саюза пісьменнікаў Беларусі, які даўно і настойліва займаецца прапагандай гістарычнай памяці нашай Айчыны, выкарыстоўваючы пры гэтым уласны багаты збор ілюстрацыйнага матэрыялу, найперш — старых паштовак, выдадзеных у Расійскай імперыі, а таксама ў іншых краінах свету напрыканцы XІX — у першыя дзесяцігоддзі XX стагоддзя.

У першай палове 2004 года на старонках газеты «СБ. Беларусь сегодня» з’явілася рубрыка «У пошуках страчанага». Адзін раз на тыдзень галоўная грамадска-палітычная газета краіны друкавала выявы рэпрадукцый, прысвечаных розным мясцінам нашай краіны, а таксама блізкім да Беларусі рэгіёнам. Старыя паштоўкі, прадастаўленыя Уладзімірам Ліхадзедавым, суправаджаліся тэкстамі журналістаў, пазаштатных аўтараў выдання, а таксама тэкстамі самога калекцыянера. Літаральна ўся краіна зацікавілася нечаканымі і невядомымі ў большасці выпадкаў матэрыяламі. Старонкі газеты з публікацыямі «У пошуках страчанага» пачалі выразаць, збіраць у папкі, выкарыстоўваць на ўроках і гадзінах выхаваўчай работы ў агульнаадукацыйных школах. З розных мясцін, а газету чыталі і чытаюць па ўсёй краіне, пачалі ісці запатрабаванні аб выданні публікацый і перш-наперш рэпрадукцый асобнымі кнігамі. А праца Уладзіміра Ліхадзедава ў газеце і праца яго калег па «СБ. Беларусь» была адзначана высокай узнагародай — прэміяй Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь «За духоўнае адраджэнне».

Плёнам даследчыцкіх і збіральніцкіх вышукаў калекцыянера і гісторыка, краязнаўца зацікавіліся музеі, розныя асветніцкія ўстановы. У розных гарадах з’явіліся пастаянна дзеючыя выстаўкі — як прыклад: 

Жыровічы, Мар’іна Горка, Полацк... Старыя паштоўкі — з тлумачэннямі, каментарыямі іх дасведчанага збіральніка — пачалі падарожнічаць па Беларусі, расказваць пра нашу гісторыю. Уладзімір Ліхадзедаў супольна з Беларускім дзяржаўным музеем гісторыі Вялікай Айчыннай вайны стаў ініцыятарам шэрагу канферэнцый, круглых сталоў, на якія запрашаў у Беларусь і паплечнікаў па філакартычным захапленні. Найперш — з Расійскай Федэрацыі. Кожнае з такіх мерапрыемстваў суправаджалася выстаўкай, прадстаўленнем новых знаходак калекцыянера.

З часам публікацыі па матэрыялах калекцыі Уладзіміра Аляксеевіча пачалі з’яўляцца на старонках газеты «Голас Радзімы» — цыкл «Знічкі Айчыны», які праз некаторы час быў адзначаны прэміяй Беларускага саюза журналістаў «Залатое пяро», а таксама ў часопісе «Маладосць», урадавай і парламенцкай газеце «Звязда».

Пачалі выходзіць і кнігі серыі «У пошуках страчанага». Адно з выданняў так і называлася — «У пошуках страчанага» (выдавецтва «Літаратура і мастацтва», 2007 год). Як правіла, філакартычныя альбомы выходзілі накладамі ад 1000 да 3000 экзэмпляраў і даволі шырока разыходзіліся не толькі па Беларусі, — станавіліся ўпрыгожаннем беларускай экспазіцыі на кніжных выстаўках-кірмашах у Маскве і Пекіне, Вільнюсе і Варшаве, Празе і Львове, Кіеве і Алматы... Неаднойчы альбомы серыі былі адзначаны на рэспубліканскім конкурсе «Мастацтва кнігі», а таксама на конкурсе «Мастацтва кнігі СНД».

Своеасаблівае новае дыханне праекту надаў удзел у пашырэнні ініцыятыў Уладзіміра Ліхадзедава Міністэрства інфармацыі нашай краіны. Цяпер пад назвай «Бацькаўшчына» выстаўкі калекцыянера, яго новыя філакартычныя альбомы, а таксама дэманстрацыя магчымасцяў друку па старадаўніх тэхналогіях — у праграме Дня беларускага пісьменства ў розных гарадах Беларусі, у праграме традыцыйнай штогадовай Мінскай міжнароднай выстаўкі-кірмашу. «Бацькаўшчына» — твар, неад’емная частка гэтых важных дзяржаўных свят. І ў глыбінцы, правінцыі, і ў сталіцы ідуць літаральна «на Ліхадзедава», ідуць кніжнікі, проста цікаўныя да гісторыі людзі.

...А ў Выдавецкім доме «Звязда» за гады супрацоўніцтва з калекцыянерам, аўтарам выйшла больш дзесяці філакартычных альбомаў Уладзіміра Ліхадзедава: «У пошуках страчанага», «Знічкі Айчыны», «Блакада», «Місія міласэрнасці», «Мінск. Падарожжа ў часе», «Палігон. Гісторыя Скобелеўскага лагера», «Беларусь. 1914–1918. Вайна і мір», «Гродна. Падарожжа ў часе», «Слонім. Падарожжа ў часе», «75 гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне», «17 верасня. Дзень народнага адзінства», «Адзінства непераможнага народа», «Ад Віцебска да Полацка: падарожжа ў часе»... Пра кожнае з гэтых выданняў шырока пісалі ў друку. Кнігі са старымі паштоўкамі Уладзіміра Ліхадзедава ёсць ва ўсіх бібліятэках Беларусі.

...Многія праекты Уладзіміра Ліхадзедава даволі цесна звязаны з гісторыяй, краязнаўствам Расіі. Гэта датычыцца і публікацый у перыёдыцы ў рамках праектаў «У пошуках страчанага», «Бацькаўшчына». Гэта датычыцца і выдання філакартычных альбомаў на тыя ці іншыя тэмы. Па-першае, калекцыянер, літаратар цесна звязаны з праваслаўным краязнаўствам. Падзеяй у крыніцазнаўстве, гістарыяграфіі стаў выпуск альбома, прысвечанага біяграфіі Аляксандра Неўскага. Уладзімір Аляксеевіч сабраў разам выявы старых паштовак з адлюстраваннем праваслаўных храмаў, якія носяць імя Святога Аляксандра Неўскага. Асобнае месца ў творчай, даследчыцкай працы лаўрэата занялі клопаты па збіранні альбома «Блакада». Гэта ўвогуле ўнікальная праца, роўных, аналагічных якой у багатай літаратуры, прысвечанай блакадзе Ленінграда ў Вялікую Айчынную вайну, проста не існуе.

Кастусь ЛЕШНІЦА

На фота: Уладзімір Ліхадзедаў — жаданы госць на кніжных выстаўках; старыя паштоўкі з калекцыі Уладзіміра Ліхадзедава з кніг, якія выйшлі ў Выдавецкім доме «Звязда»