1826 — 2024: Гісторыя фатаграфіі на выстаўцы ў Мінску

Сёння нікога не здзівіць фотаапаратам ці відэакамерай, цяпер без намаганняў можна зрабіць фотаздымак або зняць відэа, проста трымаючы ў руках смартфон. Але яшчэ некалькі дзесяцігоддзяў назад фотаапарат быў прадметам раскошы, а сам працэс фотаздымкі — складаным і дарагім. Як развівалася фотамастацтва і які шлях прайшлі камеры да сучаснага выгляду, можна ўбачыць на выстаўцы «Рэтрафотатэхніка» ў Мастацкай галерэі Міхаіла Савіцкага.

Гісторыя фатаграфіі пачынаецца з 1826 года, калі французскі вынаходзец Жозэф Нісефор Ньепс з дапамогай алавянай пласціны і камеры-абскура змог атрымаць выяву мясцовага краявіду. Гэта лічыцца першым фотаздымкам у гісторыі, які дайшоў да нас. Выкарыстанне волава не атрымала далейшага развіцця, а вось камерай-абскура карыстаюцца і сёння, але толькі для стварэння арт-аб’ектаў ці для навуковых даследаванняў.

З сярэдзіны ХІХ стагоддзя пачынае развівацца фотаоптыка, шмат дасягненняў таго часу выкарыстоўваюцца для стварэння фотаапаратаў у нашы дні. На выстаўцы можна ўбачыць фотаапарат Eastman View 1890-х гг., які ў свой час быў сапраўдным прарывам. Але ў такой камеры няма відашукальніка, які дазваляе кантраляваць факусіраванне і якасць выявы. Фотаапарат Eastman View незвычайна вялікі і цяжкі ў параўнанні з сучаснай тэхнікай, гэта добра паказвае прагрэс у сферы фотамастацтва за апошняе стагоддзе.

Разам з фотаоптыкай у ХІХ стагоддзі пачынае развівацца новая тэхналогія — стэрэафатаграфія. Гэты метад дазваляе ўбачыць выяву ў 3D-фармаце. Наведвальнікам выстаўкі «Рэтрафотатэхніка» прапанавана паглядзець на такія фотаздымкі з дапамогай спецыяльнай аптычнай прылады таго часу — стэрэаскопа.

У канцы ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя з развіццём кінамастацтва з’явілася неабходнасць знайсці новы фотаматэрыял, які дазваляе здымаць адзін кадр за другім бесперапынна. У 1889 годзе была створана першая фотастужка. У экспазіцыі прадстаўлена кінакамера «Кіеў» 1965–1971 гг. У тэхнічным плане яна больш прагрэсіўная, чым яе папярэдніцы, але для работы з ёй таксама выкарыстоўваецца фотастужка, якую наразаюць спецыяльным нажом, а потым склейваюць. Працэс не з лёгкіх, таму на вытворчасць фільма патрабавалася больш часу, чым цяпер.

Нягледзячы на тое, што пасля стварэння лічбавых фотаапаратаў неабходнасць выкарастыння стужкі знікла, людзі працягваюць рабіць фотаздымкі з яе дапамогай. Лічыцца, што так кадры атрымліваюцца больш атмасфернымі.

На выстаўцы можна ўбачыць фотаздымкі жыхароў Мінска 1900–1920-х гг. Усе яны зроблены ў фотаатэлье, якое ў той час набыло вялікую папулярнасць. Фатаграфіі зроблены ў адным стылі. Часцей за ўсё гэта партрэтная здымка аднаго чалавека ці ўсіх членаў сям’і.

Выстаўка здзіўляе разнастайнасцю прадстаўленай фотатэхнікі. Тут ёсць мадэлі фотаапаратаў, зробленых у Германіі, Японіі, СССР, Польшчы, Чэхаславакіі, ЗША, Францыі, Кітаі і Вялікабрытаніі. Можна прааналізаваць развіццё савецкай фотатэхнікі. Напрыклад, знакаміты люстраны фотаапарат «Зеніт-Е», распрацаваны на Краснагорскім механічным заводзе імя Зверава, лічыцца самым масавым люстраным фотаапаратам у гісторыі. Было выпушчана больш за 12 мільёнаў штук. Яго гісторыя пачалася ў 1952 годзе. Значнай перавагай у параўнанні з папярэднімі мадэлямі была наяўнасць у фотаапарата «Зеніт-Е» люстэрка пастаяннага візавання, якое дазваляе назіраць за аб’ектамі ў відашукальніку камеры дзеля пабудовы кампазіцыі кадра. Гэта значна спрасціла сам працэс фотаздымкі, а нізкі кошт забяспечыў папулярнасць мадэлі не толькі на тэрыторыі СССР, але і за мяжой. На выстаўцы прадстаўлены розныя мадэлі фотаапарата «Зеніт» з 1957 да 1985 года, зробленыя ў РСФСР і БССР.

У сярэдзіне ХХ стагоддзя пачалі распаўсюджвацца фотаапараты малога фармату. Гэтаму спрыяла папулярнасць фільмаў і кніг пра сакрэтных агентаў і шпіёнаў, у якіх героі выкарыстоўвалі такую тэхніку. Галоўнай перавагай гэтых мадэляў з’яўляецца кампактнасць і бязгучнасць, чым асабліва карысталіся вулічныя фатографы. Акрамя мікрафотаапаратаў, на выстаўцы можна ўбачыць тэхніку незвычайнай формы. Напрыклад, фотаапарат у выглядзе гадзінніка.

Вялікая частка прадметаў адлюстроўвае этап развіцця фотатэхнікі 1930–1980-х гг. Дзякуючы інфармацыйным стэндам, можна даведацца пра канструкцыю знакамітых фотаапаратаў, працэс фотаздымкі і шмат іншага. Фотатэматыку працягваюць здымкі Мінска 1980-х гг. архітэктара Сяргея Багласава. Чорна-белыя фота дазваляюць акунуцца ў атмасферу той эпохі, паглядзець на сталіцу таго часу.

Наведвальнікі могуць сфатагравацца ў імправізаваным фотаатэлье на фоне Мінска пачатку ХХ стагоддзя. Выстаўка працуе да 7 красавіка 2024 года.

Лізавета КРУПЯНЬКОВА

Фота аўтара