А студню трэба пачысціць

У сны пры­хо­дзіць та­та, які ня­даў­на па­мёр. Са­ша згу­біў спа­кой: спра­буе зра­зу­мець, дзе­ля ча­го. Мо­жа, пры­хо­дзіць пра­сіць, каб ру­жу на мат­чы­най ма­гі­ле вы­сек­лі — ціс­не яе. Не, мо­жа, хо­ча, каб сын студ­ню па­чыс­ціў (на­ват рас­па­вя­дае, як гэ­та трэ­ба зра­біць). Маг­чы­ма, вель­мі не­па­ко­іц­ца, ці бу­дуць жыць друж­на ўсе пя­цё­ра дзя­цей пас­ля та­го, як не ста­ла баць­коў. А мо­жа, гэ­та шанц для сы­на за­даць баць­ку вель­мі пя­ку­чае пы­тан­не: «Ці лю­біў ты мя­не?..» Не, неш­та не тое. Ру­жу вы­сек, студ­ню па­чыс­ціў. Пы­тан­не за­даў. Ад­ка­зу ня­ма. Мо­жа, та­му, што баць­ка пры­хо­дзіць не дзе­ля та­го.

П'е­са ма­ла­до­га дра­ма­тур­га Дзміт­рыя Ба­га­слаў­ска­га, якая на­зы­ва­ец­ца «Ці­хі шо­лах раз­ві­таль­ных кро­каў», пры ўва­саб­лен­ні на сцэ­не На­цы­я­наль­на­га ака­дэ­міч­на­га дра­ма­тыч­на­га тэ­ат­ра імя Ян­кі Ку­па­лы спек­такль атры­маў наз­ву «Та­та». Гэ­тая прэм'­е­ра ста­ла за­крыц­цём фо­ру­му «Тэ­Арт» і пры яго пад­трым­цы ажыц­ця­ві­ла­ся.

Дзіў­ная п'е­са, якую са­праў­ды вар­та бы­ло па­ста­віць. Яна дзіў­ная тым, што ні­бы­та пра рэ­аль­нае, але ра­зам з тым уся рэ­аль­насць у ёй пра­сяк­ну­тая ме­та­фі­зіч­ным. А вар­та бы­ло п'е­су ста­віць, ме­на­ві­та та­му, што праз ме­та­фі­зіч­нае пра­сту­пае вель­мі сур'­ёз­ная глы­бо­кая тэ­ма: ня­бач­ная, але вель­мі моц­ная су­вязь па­між бліз­кі­мі людзь­мі (якія сэр­цам лю­бяць!) за­хоў­ва­ец­ца ў жыц­ці і на­ват пас­ля яго. Та­му ка­лі гэ­тая п'е­са Дзміт­рыя Ба­га­слаў­ска­га ў Бе­ла­ру­сі пра­гу­ча­ла са сцэ­ны ўпер­шы­ню, то здзі­ві­ла ме­на­ві­та тое, што та­кія скла­да­ныя мо­ман­ты ад­чуў і пе­ра­даў ма­ла­ды ча­ла­век — тут жа шмат ча­го ад жыц­цё­ва­га до­све­ду, які на­ра­джае муд­расць. Ка­лі па­вод­ле гэ­тай п'е­сы ле­тась з'я­віў­ся спек­такль у Рэс­пуб­лі­кан­скім тэ­ат­ры бе­ла­рус­кай дра­ма­тур­гіі, то бы­ло ад­чу­ван­не, што ма­ла­до­му рэ­жы­сё­ру з Кыргызстана Шамілю Дыйканбаеву не ха­пі­ла глы­бі­ні ра­зу­мен­ня, пра­нік­нен­ня ва ўсе плас­ты і па­ра­лель­ныя рэ­аль­нас­ці, якія за­кла­дзе­ны аў­та­рам. Вось бы на та­кі ма­тэ­ры­ял знай­шоў­ся б «свой» рэ­жы­сёр...

Дру­гім рэ­жы­сё­рам, хто ўзяў­ся за гэ­тую п'е­су, ста­ла Ка­ця­ры­на Авер­ка­ва, ма­ла­дая жан­чы­на, але ўжо з пэў­ным до­све­дам тэ­ат­раль­най пра­цы. І што асаб­лі­ва пры­ваб­лі­ва­ла: з ка­ры­фе­я­мі з Ку­па­лаў­ска­га тэ­ат­ра. У спек­так­лі за­ня­тыя Ге­надзь Гар­бук, Ге­надзь Аў­сян­ні­каў, Але­на Сі­да­ра­ва, Зоя Бе­ла­хвос­цік, Воль­га Ня­фё­да­ва, Свят­ла­на Ані­кей, Ра­ман Па­да­ля­ка і ін­шыя ак­цё­ры. Па­да­ец­ца, што ім дай лю­бую п'е­су — яны яе са­мі тут жа ра­зы­гра­юць, па-свой­му, як са­мі ад­чу­ва­юць, як уме­юць, у леп­шых тра­ды­цы­ях «ку­па­лаў­цаў». Та­му што Ку­па­лаў­скі — гэ­та пэў­ная ак­цёр­ская шко­ла, ака­дэ­міч­ная, гэ­та зна­чыць вы­ве­ра­ная...

Але тэ­атр — рэ­жы­сёр­скае мас­тац­тва. Рэ­жы­сёр вы­зна­чае, што ро­бяць ак­цё­ры і дзе­ля ча­го. Рэ­жы­сёр вы­зна­чае га­лоў­нае: пра што спек­такль. Бо ў ад­ным і тым жа тэкс­це мож­на пра­чы­таць, па­чуць, сыг­раць пра ад­но, і яшчэ пра дру­гое, і пра ін­шае... Ва­ры­ян­таў мо­жа быць заў­сё­ды шмат, у за­леж­нас­ці ад асо­бы та­го твор­цы, які пры­дум­вае спек­такль цал­кам. І што ён ба­чыць га­лоў­ным, пра што ён хо­ча па­га­ва­рыць з гле­да­ча­мі. І ў за­леж­нас­ці ад яго асо­бы мо­гуць быць зроб­ле­ны ак­цэн­ты на пэў­ных мо­ман­тах.

У спек­так­лі «Та­та» ак­цэн­ты бы­лі. І гэ­тыя ак­цэн­ты най­больш вы­раз­на за­ся­ро­джа­ны на мя­жы вы­кры­ва­льніц­тва ня­ўдзяч­ных дзя­цей у здра­дзе па­мя­ці баць­коў. Вось яны (на­рэш­це) збі­ра­юц­ца ра­зам — на мо­гіл­ках, пас­ля па­ха­ван­ня, на якім на­ват не ўсе доч­кі бы­лі. Вось пра­ці­ра­юць фо­та­парт­рэ­ты, ста­вяць кве­тач­кі. Так усё па­зна­валь­на. Але тут жа за­хо­дзіць га­вор­ка пра тое, што ёсць па­куп­нік на баць­коў­скую ха­ту. Не­пры­ем­нае пы­тан­не. Не­пры­ем­нае тым, што пас­ля смер­ці баць­кі ў ёй па­ся­ліў­ся сын, які зволь­ніў­ся з вой­ска. Але ў цэнт­ры раз­моў — ха­та, та­му што гэ­та рэ­аль­ныя гро­шы. Сі­ту­а­цыя, у прын­цы­пе, зра­зу­ме­лая. Атры­ма­ла­ся рэа­ліс­тыч­на (хоць і не без гі­пер­ба­лі­за­цыі). І яшчэ з рэа­ліс­тыч­на­га: мо­мант про­да­жу ха­ты, ка­лі зноў усе ў збо­ры. Вось-вось пры­е­дзе па­куп­нік. Але Са­ша пра­па­нуе пе­ра­ку­піць ха­ту ў сяс­цёр. Але як жа пра­да­ваць свай­му? Што та­ды пра іх па­ду­ма­юць лю­дзі? Маў­ляў, з бра­та гро­шай злу­пі­лі, не па­шка­да­ва­лі... По­гля­ды па­дзя­лі­лі­ся. Свар­ка, па­чак з гра­ша­мі раз­ры­ва­ец­ца на роз­ныя ба­кі, ір­вец­ца, па­пер­кі сып­люц­ца на зям­лю, прос­та па­пер­кі. Ці не прос­та па­пер­кі... Які жах! Якая бя­да...

Ад­чу­ван­не бя­ды бы­ло з ін­шай пры­чы­ны. Бы­та­вая гіс­то­рыя і ся­мей­ныя раз­бор­кі пе­ра­кры­лі цёп­лыя ці­хія сцэ­ны раз­моў сы­на з баць­кам. А шка­да! Ме­на­ві­та ў іх гу­чыць штось­ці га­лоў­нае. Не, не гу­чыць, бо не пра­маў­ля­ец­ца. У іх за­кла­дзе­ны той са­мы ме­та­фі­зіч­ны мо­мант, ка­лі ра­зу­ме­еш: па­мер­лыя ў сны пры­хо­дзяць не прос­та так. І вось на гэ­тым уз­роў­ні па­між рэ­аль­нас­цю і сном мож­на атры­маць вель­мі каш­тоў­ную ін­фар­ма­цыю і неш­та па­пра­віць у рэ­аль­нас­ці. Не, не пра ру­жу, якая ціс­не. Не пра тое, як пра­віль­на чыс­ціць студ­ню. Не пра тое, што баць­ка лю­біць (ду­рань, ну як жа мо­жа быць інакш?).

Эк­стра­сенс, які да­па­ма­гае ра­за­брац­ца ў дзіў­ных снах, су­сед, сёст­ры — гэ­та фак­тыч­на ан­ту­раж, які су­пра­ва­джае ге­роя на ўсіх кру­гах, па якіх ён хо­дзіць, уз­ні­ма­ю­чы­ся ўсё вы­шэй і вы­шэй у ірэ­аль­ных кан­так­тах з баць­кам. Ме­на­ві­та кру­гі, кож­ны з якіх пры­ад­кры­вае ней­кую та­ям­ні­цу не толь­кі ду­шы Са­шы, не толь­кі яго ад­но­сін з баць­кам ці сёст­ра­мі. Кру­гі, якія яго не­ку­ды ні­бы­та вя­дуць. Але пра тое, што гэ­та кру­гі, ты, се­дзя­чы ў за­ле, зда­гад­ва­еш­ся сам, са слоў, якія час ад ча­су паў­та­ра­юц­ца. У спек­так­лі гэ­ты мо­мант ні­як не аба­зна­ча­ны, на жаль. Та­му што гэ­та мог бы быць зу­сім ін­шы спек­такль. Не пра ра­цы­я­наль­ных лю­дзей. А пра іра­цы­я­наль­нае ў жыц­ці. Яно не бы­ло ўкла­дзе­на ў па­ста­ноў­ку, але пра­бі­ва­ла­ся скрозь яе: пэў­ную ат­мас­фе­ру на­да­ва­ла сцэ­ніч­нае афарм­лен­не яшчэ ад­на­го ка­ры­фея Ку­па­лаў­ска­га — Ба­ры­са Гер­ла­ва­на. Чор­на-бе­ла-шэ­рыя вы­явы на зад­ні­ках нам па­каз­ва­лі дры­гот­кую ва­ду ў студ­ні, вяс­ко­выя края­ві­ды з тры­вож­ны­мі аб­ло­ка­мі, ша­пат­кое ліс­це, што ства­ра­ла па­трэб­ны на­строй. І за­ад­но пра­дэ­ман­стра­ва­ла, што ў бе­ла­рус­кім тэ­ат­ры ўме­юць пра­ца­ваць з су­час­най тэх­ні­кай, ка­лі яна па­суе тво­ру. У на­шым вы­пад­ку гэ­тыя вя­лі­кія вы­явы на за­сло­нах ства­ра­лі пра­сто­ру і здо­ле­лі пе­ра­даць яе бяс­кон­цасць. Зра­бі­лі зва­рот да ме­та­фі­зі­кі, які не быў пад­крэс­ле­ны ін­шы­мі пры­ёма­мі, каб пе­ра­даць уяў­насць мя­жы па­між све­там гэ­тым і све­там ТЫМ.

Бо на­ўрад ці гэ­та быў рас­по­вед пра дрэн­ных дзя­цей (тэ­му якіх так дра­ма­тыч­на ра­зы­гры­ва­юць ак­цё­ры). Не пра ма­тэ­ры­яль­нае (ха­ту і гро­шы), што па­ка­за­на вы­раз­на. Пра ду­хоў­нае. Пра тое, што не­маг­чы­ма па­ма­цаць, ад­люст­ра­ваць ней­кім прад­ме­там. Пра тое, што тры­мае жыц­цё, і ча­му жыць бы­вае не­маг­чы­ма. І ча­му студ­ню трэ­ба па­чыс­ціць.

Гэ­та бы­ла яшчэ раз­мо­ва пра тое, дзе­ля ча­го са­праў­ды трэ­ба ста­віць та­кія п'е­сы ў су­час­ным тэ­ат­ры, у бе­ла­рус­кім тэ­ат­ры. Ча­му яны вар­тыя тэ­ат­ра на­цы­я­наль­на­га. І но­вых спроб ува­саб­лен­ня з глы­бо­кі­мі роз­ду­ма­мі пра тое, ча­му пры­хо­дзяць ня­бож­чы­кі ў сне. А вы, да­рэ­чы, ве­да­е­це?..

Ла­ры­са ЦІ­МО­ШЫК