Пад­кузь­міў...

Гэ­тая гіс­то­рыя ад­бы­ла­ся ў га­ды роск­ві­ту кал­га­саў, у той ка­рот­кі свет­лы час, ка­лі вяс­коў­цы і на пра­цу і з пра­цы ха­дзі­лі з ра­дас­цю, ка­лі ім ха­це­ла­ся па­спя­ваць, па­смя­яц­ца, са­стро­іць з ка­гось­ці жарт...

Адзін з іх вы­гля­даў так.

Ад­ной­чы ра­ні­цай у кал­гас­ную май­стэр­ню на ма­та­цык­ле пры­мчаў бры­га­дзір па­ля­вод­чай бры­га­ды. Спе­хам (маў­ляў, на боль­шае ча­су ня­ма) па­ві­таў­ся з людзь­мі: ру­шыў у куз­ню. Ка­жа там ка­ва­лю:

— Кузь­ма, вы­ру­чай! У кан­то­ры сён­ня сейф ад­чы­ніць не мо­гуць — неш­та з зам­ком зра­бі­ла­ся... Прый­дзец­ца, му­сіць, ку­вал­дай яго раз­бі­ваць... Дык стар­шы­ня ска­заў, каб ты ўсё кі­нуў і ху­цень­ка ішоў у праў­лен­не — па­гля­дзеў, што там з сей­фам.

Ка­лі па праў­дзе, дык не ка­валь­ская гэ­та спра­ва. Ды і не ду­жа ха­це­ла­ся Кузь­му пе­ра­бі­раць на­га­мі кі­ла­мет­ра паў­та­ра да той кан­то­ры, по­тым столь­кі ж на­зад. Але што ты бу­дзеш ра­біць: прось­бы на­чаль­ства не аб­мяр­коў­ва­юц­ца.

Так што пры­ха­піў ён ней­кі ін­стру­мент на ўся­кі вы­па­дак, ку­вал­ду так­са­ма на пля­чо ўскі­нуў — ідзе гля­дзець на той сейф.

А бры­га­дзір тым ча­сам ужо ў кан­то­ры (на ма­та­цык­ле ж ды без ку­вал­ды яно хут­чэй). І без «спра­вы» не ся­дзіць: стар­шы­ні ды ін­шым у ву­шы ўво­дзіць, што ў май­стэр­ні гэт­кі вэр­хал з ра­ні­цы... Ка­валь — ці то ро­зу­мам кра­нуў­ся, ці не з той на­гі сён­ня ўстаў — усіх чыс­та ма­там аб­ла­жыў, мо­ла­там на­стра­шыў. А по­тым збіраў­ся і на «кан­тор­скіх» вай­ною пай­сці...

Тыя, кан­тор­скія, вя­до­ма ж, пра­пус­ці­лі гэ­ту фра­зу мі­ма ву­шэй — не да­лі ёй ве­ры. Але ў до­сыць хут­кім ча­се нех­та з іх гля­нуў у акно. Ба­чыць, а там і са­праў­ды ка­валь — з ку­вал­дай за пля­чом... І, га­лоў­нае, ра­шу­чым, хут­кім кро­кам ідзе, мож­на ска­заць, ні з кім не ві­та­ец­ца, ад­мах­ва­ец­ца (доб­ра, не ку­вал­дай...) ад рос­пы­таў: маў­ляў, да стар­шы­ні спя­ша­ю­ся, ра­за­брац­ца трэ­ба...

«Зна­чыць, праў­ду ска­заў бры­га­дзір» — па­ду­маў стар­шы­ня. І (ад бя­ды па­да­лей)... даў ла­та­ты: з кан­то­ры вы­ска­чыў, у «коз­лік» сеў — і на па­лі. Толь­кі пыл за­ку­рэў...

А Кузь­ма, між тым, ужо на ган­ку, у кан­то­ру за­хо­дзіць. Ста­віць у кут сваю ку­вал­ду (цяж­кая, ха­ле­ра!), пы­тае ў дзяў­чат-бух­гал­та­рак:

— Ну, ка­то­ры тут сейф не ад­чы­ня­ец­ца?

— Ды спраў­ныя ўсе, — па­ціс­ка­юць яны пля­чы­ма, а са­мі ў жа­ху да сце­нак ціс­нуц­ца.

Тут да ка­ва­ля і дай­шло, што бры­га­дзір прос­та «пры­ка­лоў­ся», ра­зы­граў, «раз­вёў» яго.

Сме­ху з та­го «раз­во­ду» бы­ло шмат: уся ж вёс­ка ба­чы­ла, як Кузь­ма з ку­вал­дай у кан­то­ру ішоў, як по­тым на­зад...

Але і слёз маг­ло быць не ме­ней, бо праз ней­кі час той жар­таў­нік (ні­дзе ж не дзеў­ся!) зай­шоў та­кі ў куз­ню да ка­ва­ля...

Ад яго, ка­за­лі, ку­ляй вы­ле­цеў... А ма­ла­ток сле­дам.

Шчас­це, што ў дзве­ры па­паў. Інакш, як той ка­заў, стра­сен­не маз­гоў бы­ло б га­ран­та­ва­на!

З умо­вай, праў­да, што маз­гі тыя ёсць.

Сяр­гей Яр­моль­чык, в. Баг­да­наў­ка, Лу­ні­нец­кі ра­ён.

Зем­ля­кі

Пе­рад са­мым абе­дам у ка­бі­нет да мя­не на­ту­раль­на ўля­цеў нар­мі­роў­шчык Шнэй­да­раў (проз­ві­шча зме­не­на):

— Ула­дзі­мір Сяр­ге­е­віч, — па­чаў з па­ро­га, — у мя­не пу­цёў­ка ў дом ад­па­чын­ку, а той дом — зу­сім бліз­ка ад ма­ёй ра­дзі­мы. Ка­лі лас­ка, пад­пі­шы­це два дні за свой кошт. Ну грэх жа не за­ехаць, не па­гас­ціць у сва­іх у Кры­ча­ве!

— А вы што — са­праў­ды ад­туль? — здзі­віў­ся я.

— Так.

— Дык мы, вы­хо­дзіць, зем­ля­кі! Я так­са­ма ў Кры­ча­ве жыў...

— А я на па­чат­ку 30-х у ра­мес­ным там ву­чыў­ся, — стаў хва­ліц­ца нар­мі­роў­шчык. — От ці­ка­вы быў час! Ад­на ка­лек­ты­ві­за­цыя ча­го вар­тая!

— А вы да яе пры­чым? — здзі­віў­ся я. — І якім гэ­та бо­кам?

— Ды ў ву­чы­лі­шча да нас час­та пры­хо­дзі­лі з мі­лі­цыі, за­пра­ша­лі ах­вот­ных па­ехаць на рас­ку­лач­ван­не. Дык я ра­зоў коль­кі ез­дзіў, з да­ра­гою ду­шой! Та­кім важ­ным ся­бе ад­чу­ваў... Асаб­лі­ва — ка­лі на­ган вы­да­ва­лі... Па­мя­таю, у Свад­ка­ві­чах млы­на­ра не­як бра­лі...

Тут я ўміг пры­га­даў ус­па­мі­ны ба­бу­лі пра тое, як да іх, у Свад­ка­ві­чы, з Кры­ча­ва пры­ехаў мі­лі­цы­я­нер з ней­кі­мі хлоп­ца­мі, як усю іх сям'ю арыш­та­ва­лі, як пас­ля гэ­та­га за­прэг­лі ў ка­лё­сы іх­ня­га ж ка­ня, як па­гру­зі­лі на воз па­жыт­кі... Ні­чо­га асаб­лі­ва­га ся­род іх не бы­ло — хі­ба па­лат­на мна­га­ва­та — цэ­лыя бух­ты... Усю зім­ку тка­лі яго на но­выя прас­ці­ны, на аб­ру­сы, на руш­ні­кі-на­бож­ні­кі, але...

Па­шыць не па­спе­лі. У Кры­ча­ве ўсю іх сям'ю зда­лі та­ды ў мі­лі­цыю, по­тым — «па­гна­лі» ў За­бай­кал­ле... Ту­ды яны еха­лі ўпя­ця­рых, з шас­ці­ме­сяч­ным дзі­цем, а ад­туль, у 1949 го­дзе, ба­бу­ля вяр­ну­ла­ся толь­кі ад­на...

Да гу­тар­кі мя­не вяр­нуў су­раз­моў­ца.

— Ула­дзі­мір Сяр­ге­е­віч, дык вы ж мя­не зу­сім не слу­ха­е­це, — па­крыў­дзіў­ся ён.

— Ды слу­хаю, слу­хаю... Дык што, вы ка­жа­це, за­бі­ра­лі ў та­го млы­на­ра, што вы­во­зі­лі?

— Ні­чо­га ку­лац­ка­га... Хі­ба што па­лат­но здзі­ві­ла... Пры­го­жае вель­мі бы­ло і шмат... Да­гэ­туль у па­мя­ці.

— А проз­ві­шча та­го ку­ла­ка не пом­ні­це?

— Не.

— Дык я вам ска­жу: Да­ма­рац­кі Сця­пан Пар­фі­ра­віч. І млын той быў не яго — аран­да­ваў у дзяр­жа­вы.

Ві­зі­цёр спа­ло­ха­на па­гля­дзеў на мя­не, тро­хі па­ста­яў, а по­тым, сха­піў­шы са ста­ла сваю за­яву, ху­цень­ка знік за дзвя­ры­ма.

...Вось та­кая бы­ла су­стрэ­ча з «зем­ля­ком». Яшчэ не­каль­кі га­доў мы пра­ца­ва­лі з ім по­руч, але я так і не ска­заў яму, што да­вод­жу­ся ўну­кам та­му млы­на­ру...

Ні­ко­му не ска­заў. Бо што б змя­ні­ла­ся? Рад­ню з та­го све­ту не вер­неш, хло­пец быў ма­ла­дым і дур­ным... Не на­шмат, на жаль, і па­ра­зум­неў, ка­лі мі­ну­лым сва­ім га­на­рыц­ца, але ж мае дзя­цей ды ўну­каў. А ім, на мой по­гляд, не вар­та ве­даць пра юнац­кія за­хап­лен­ні па­пя­рэд­ні­ка.

Уладзімір ПІ­ШЧУ­ЛІН, г. Мінск.

P.S. Пра­бач­це, не­вя­сё­лая атры­ма­ла­ся гіс­то­рыя, але што праў­дзі­вая — факт. Як і тое, што да­звол на два дні да вод­пус­ку я та­му нар­мі­роў­шчы­ку пад­пі­саў.

«Лю­дзі мы доб­рыя»

...Пра­чы­та­ла ў «Звяз­дзе» за 7 каст­рыч­ні­ка, як ма­ла­ды вяс­ко­вец з'ез­дзіў з дзець­мі ў цырк, зва­дзіў іх у ка­вяр­ню, за­быў­ся, а по­тым «знай­шоў» там сваю нор­ка­вую шап­ку, і ўспом­ні­ла, што не­ка­лі праз вель­мі па­доб­ныя «пры­го­ды» прай­шла са­ма.

Ча­сы та­ды бы­лі тро­хі ін­шыя: са­ма­лё­ты, дзя­ка­ваць Бо­гу, не раз­бі­ва­лі­ся, лю­дзі ў іх не гі­ну­лі, кошт бі­ле­таў быў не за­воб­лач­ны, так што ля­та­лі мно­гія, пры­чым сме­ла.

Вось і я ў да­ро­гу са­бра­ла­ся — у Рас­тоў-на-До­не, у гос­ці, да сяст­ры.

Та­ям­ні­цы з гэ­та­га, вя­до­ма ж, не ра­бі­ла: і ка­ле­гі на пра­цы, і су­се­дзі ў до­ме ве­да­лі, ка­лі я ад­ля­таю і ку­ды. Ад­на з пры­яце­лек на­ват «спа­да­рож­ны груз» мне знай­шла: па­пра­сі­ла «пе­ра­дач­ку» рад­ні за­вез­ці: су­мач­ку — лё­гень­кую, не­вя­ліч­кую... Ня­ём­ка бы­ло ад­мо­віць — зга­дзі­ла­ся я. Ра­зам яшчэ па­гля­дзе­лі: у той су­мач­цы — бо­ці­кі... Ім­парт­ныя, пры­го­жань­кія, цёп­лень­кія. Та­кіх та­ды не да­ку­піц­ца бы­ло, не да­стаць — дэ­фі­цыт стра­шэн­ны!

Ме­на­ві­та яго я і пад­ра­дзі­ла­ся за­вез­ці ў той Рас­тоў.

Доў­га па­ка­ва­ла рэ­чы: свае, вя­до­ма ж, асоб­на, чу­жыя — асоб­на. За­га­дзя, за не­каль­кі га­дзін да ад­лё­ту вый­шла з до­му. Ся­дзім, зна­чыць, з му­жам (ён мя­не пра­во­дзіць узяў­ся) на пры­пын­ку на ла­вач­цы — ча­ка­ем аў­то­бу­са, каб за­ехаць у аэ­ра­порт. Мае сум­кі ста­яць у нас ка­ля ног, су­мач­ка з пе­ра­да­чай — блі­жэй, за спі­най. На­рэш­це па­ды­хо­дзіць аў­то­бус. Мы, што на­зы­ва­ец­ца, ла­хі пад па­хі — і ў са­лон. Усе­лі­ся там, улад­ка­ва­лі­ся, спа­кой­на едзем. Ма­быць, з паў­да­ро­гі ад­ма­ха­лі, па­куль да мя­не дай­шло, што сум­кі по­бач, але... не ўсе: тая, чу­жая, з «пе­ра­да­чай» за­ста­ла­ся на лаў­цы.

Што ра­біць? Муж ку­ляй вы­ска­чыў з аў­то­бу­са — кі­нуў­ся ехаць на­зад. А ў мя­не ж і вый­сця ня­ма: еду да­лей ды ма­лю­ся, каб, крый Бо­жа, аб­нес­ла бя­да тую ла­вач­ку, каб ні­хто не за­ці­ка­віў­ся су­мач­кай, каб не па­ква­піў­ся, каб муж мой па­спеў... І не прос­та за­браць яе, а яшчэ і пры­вез­ці ў аэ­ра­порт да май­го ад­лё­ту, бо іна­чай...

Іна­чай (што тва­ры­ла­ся ў ду­шы, сло­ва­мі не пе­ра­даць!) ні­хто ж не па­ве­рыць, што я зла­ві­ла ва­ро­ну, як той ка­заў! Усе бу­дуць ду­маць, што дэ­фі­цыт­ныя бо­ці­кі па­прос­ту пры­свое­ны, пры­са­бе­ча­ны, а по­тым па­до­ра­ны не­ка­му з рад­ні... Ці пра­да­дзе­ны з вя­лі­кім на­ва­рам... Гэ­та ж гань­ба якая (ды яшчэ для на­стаў­ні­цы!), гэ­та ж со­рам які...

Ледзь жы­вая ад па­доб­ных ду­мак ды пе­ра­жы­ван­няў, я даб­ра­ла­ся да аэ­ра­пор­та і ўжо там з ку­та ў кут за­сна­ва­ла па за­ле ча­кан­ня: ней­кі час да ад­лё­ту яшчэ за­ста­ваў­ся, та­му да бо­лю ў ва­чах я ста­ла ўзі­рац­ца ў лю­дзей, вы­гля­даць свай­го му­жа.

А яго ўсё не бы­ло і не бы­ло.

Аб­вяс­ці­лі па­сад­ку. Не сва­і­мі на­га­мі пай­шла... А сэр­ца сціс­ка­ец­ца ўсё мац­ней і мац­ней. Мая чар­га ўжо... І рап­там...

Праз ад­чы­не­ныя дзве­ры — і зда­лёк яшчэ — ба­чыц­ца род­ная по­стаць му­жа! Ён бя­жыць, бя­жыць, што на­зы­ва­ец­ца, ва ўсе ла­пат­кі... А са­мае га­лоў­нае — цу­ды са­праў­ды зда­ра­юц­ца! — раз­мах­вае той ча­роў­най су­мач­кай з бо­та­мі!..

Ча­су на тое, каб ска­каць ці млець ад ра­дас­ці, ужо не за­ста­ва­ла­ся: я сха­пі­ла су­мач­ку, моц­на па­ца­ла­ва­ла свай­го ча­ла­ве­ка і па­бег­ла да са­ма­лё­та...

Так што гэ­та чыс­тая праў­да: бе­ла­ру­сы — лю­дзі сум­лен­ныя, доб­рыя, чу­жо­га не бя­руць...

Шка­да вось толь­кі, што не ўсе. І не заў­сё­ды.

Раіса Ва­сіль­е­ва, г. Го­мель.

Руб­ры­ку вя­дзе Ва­лян­ці­на Доў­нар.