«Шчасце — гэта дабро, памножанае на дабро»

З ветэранам Вялікай Айчыннай вайны Нінай Патапаўнай Міхалевіч з Баранавічаў мы пазнаёміліся ў Бараўлянах, у шпіталі для інвалідаў, трохі пагаварылі, і ўжо гэтай, першай, кароткай размовы з жанчынай хапіла для таго, каб зразумець, наколькі яна мудрая, добрая, шчырая...

Ведаючы, што яе велізарны жыццёвы досвед можа стаць карысным для іншых, я папрасіла яе напісаць хоць колькі лістоў-успамінаў. І неўзабаве атрымала першы.

«У цяжкую зіму 1937 года, — паведамляла Ніна Патапаўна, — я стала сведкай таго, як мама (у яе было чацвёра дзяцей) папрасіла ў сваёй сястры швейнай машынкі, каб справіць для іх абноўкі. Але сястра... не дала, не пазычыла. Мама тады, вярнуўшыся дадому, павалілася на ложак і горка заплакала... Мне было так шкада яе, так хацелася хоць нечым суцешыць, што я паабяцала: калі падрасту, то абавязкова куплю ёй швейную машынку...

Але ж потым пачалася вайна, і я стала дапамагаць бацьку, які быў сувязным партызанскага атрада: здабывала звесткі аб руху цягнікоў, выконвала іншыя даручэнні і па-ранейшаму марыла, як скончыцца вайна, як добра зажывуць тады людзі і як я спраўджу сваё абяцанне.

З часам мае мары пачалі збывацца. Самым дарагім падарункам да майго 18-годдзя стаў салют Перамогі. Яго я сустрэла ў Лунінцы. Потым мяне накіравалі на працу ў Драгічынскае аддзяленне дзяржбанка. Аднак швейных машынак у продажы не было ні там, ні там.

Праўда, быў... выпадак. Неяк зімой 46-га прыходжу я з працы дадому, каля парога мяне сустракае мама і аб'яўляе: «А ў нас госці!» — «І хто ж такія?» — «Ды не ведаю, як сказаць...»

Аказалася, што на вуліцы яна сустрэла масквічоў, якія прыехалі да сваіх знаёмых, а тыя (хто ж ведае, з якой прычыны?)... не адчынілі ім дзвярэй.

Мама пашкадавала гэтых прыезджых і прывяла дадому.

У нас яны гасцявалі некалькі дзён, а калі з'язджалі назад у Маскву, то вельмі настойліва запрасілі мяне прыехаць да іх. За блізкі свет, здавалася б, да чужых, але ж праз нейкі час я сабралася. Мама для нашых знаёмых накупляла розных гасцінцаў, а да ўсяго — вялікі кумпяк.

З гэтым дабром, абрываючы рукі, я і прыехала ў Маскву да цёткі Капы (так звалі нашу знаёмую), выклала ёй на стол падарункі. Гаспадыня, гледзячы на іх, ахнула: «Я не магу ўсё прыняць... Гэта ж колькі грошай патрачана!»

Карацей, назаўтра, прадаўшы на базары палову кумпяка, цётка Капа ўручыла мне грошы і сказала: «На... Купі сабе тое, аб чым ты марыш».

А мара ў мяне была адна — яшчэ тая, дзіцячая...

Шчыра, як на духу, я расказала пра яе цётцы Капе, і здарыўся сапраўдны цуд: яна недзе знайшла і купіла швейную машынку! Хай не вельмі новую, але ж галоўнае спраўную... Якая ж я была шчаслівая! Уяўляла, як узрадую маму!.. А потым яшчэ і раскажу, як была на дэманстрацыі, як ішла ў першай шарэнзе і нават бачыла Сталіна.

Мама, убачыўшы машынку «Зінгер», сапраўды заплакала, бо яна пра яе ўжо і не марыла...

А шыла потым да канца сваіх дзён.

Цяпер тая самая машынка служыць мне, і я, успамінаючы гісторыю яе з'яўлення ў нашай сям'і, хачу сказаць: шчасце — гэта дабро, памножанае на дабро».

Праз некаторы час Ніна Патапаўна даслала мне другі ліст, дзе апісала яшчэ адну цікавую гісторыю:

«Лунінец 44-га... Позняя восень. У Польшчы ішлі баі за Варшаву, вайскоўцаў па-ранейшаму — эшалон за эшалонам — адпраўлялі на вайну. Але ў нашым горадзе ўжо аднаўлялі разбураныя будынкі і нават у самім паветры адчувалася, што Перамога ўжо блізка-блізка.

А мне тады было 17, і гэта, вядома ж, дыктавала сваё: хацелася жыць, кахаць, танцаваць! Мне вельмі падабалася, калі іграў духавы аркестр!

Неяк з сяброўкамі мы пайшлі ў Клуб чыгуначнікаў. Побач, за яго сценамі, стаялі эшалоны — байцоў адпраўлялі на фронт. Але нехта з іх яшчэ паспяваў зазірнуць на танцы...

Памятаю, як зайграла музыка і як мяне падхапіў, закружыў у вальсе малады афіцэр.

Танцавалі мы вельмі зладжана і прыгожа, так, што спачатку ніхто з прысутных не адважваўся далучыцца: толькі глядзелі.

Мы «прайшлі» адзін круг, другі, і хіба што потым да нас далучыліся іншыя.

Калі музыка сціхла, афіцэр не адпусціў маю руку: зноў запрасіў на танец...

І раптам пранізліва загудзела труба. Але не аркестровая, а тая, што кліча на збор... Веставыя сталі аб'яўляць нумары вайсковых часцей, якія зараз, гэта значыць ужо, адпраўляюцца на фронт.

Той афіцэр глядзеў на мяне, трымаў за руку і напружана слухаў.

На гэты раз цуду не здарылася: яго часць назвалі таксама. Ён разгублена ўсміхнуўся, адступіў ад мяне, потым азірнуўся і, гледзячы ў вочы, сказаў: «Я — Бабалян Амбарцум Аерыевіч»...

З тых часоў мінула 73 гады, але памяць мая «трымае» гэта імя. І я дагэтуль думаю: ці жывы той афіцэр? Можа, вальс наш быў яго апошнім танцам, бо ў тую ноч вайскоўцаў везлі на перадавую...

А можа, ён неяк ацалёў? І можа, таксама помніць наш Лунінец, клуб, танец?..»

У трэцім ліcце мая знаёмая расказала пра свайго бацьку, які падчас вайны з'яўляўся сувязным партызанскага атрада Яўгена Макарэвіча:

«Быў 1941 год. Мы жылі ў Драгічыне. Памятаю, як да нас прыйшлі два нямецкія афіцэры. Адзін з іх стаў лавіць курэй, а другі, удакладніўшы прозвішча таты, павёў яго ў хату. Там на добрай рускай мове ён расказаў, што ягоны бацька — нямецкі інжынер, да вайны працаваў у Ленінградзе, будаваў масты, што сам ён вучыўся ў савецкай школе, аднак пасля таго, як да ўлады прыйшоў Гітлер, усіх спецыялістаў адклікалі назад у Нямеччыну...

Ён паказаў майму бацьку спіс з прозвішчамі тых, хто дапамагаў партызанам: увесь савецкі актыў. Было там і прозвішча таты: ён яшчэ да вайны стаў членам кампартыі Заходняй Беларусі...

Афіцэр сказаў, каб бацька ішоў у лес, бо праз тры дні па яго прыедуць фашысты. А мы, ягоныя дзеці, павінны тады сказаць, што бацьку ўжо «забралі». Паказаў афіцэр і дом здрадніка, які склаў той спіс...

Праз тры дні да дома і сапраўды пад'ехала машына. З яе выйшаў афіцэр з маноклем і па-нямецку спытаў у мяне: «Дзе твой бацька?» Я адказала, як навучылі, што яго ўзялі тры дні таму. «Гут», — прамовіў немец, сцёбнуў сябе плёткай па боце, сеў у машыну і з'ехаў...

Так, дзякуючы немцам-антыфашыстам, ацалела наша сям'я. А магло ж, крый бог, быць іначай: прыход тых афіцэраў мог аказацца пасткай. Але ж, калі адзін з іх загаварыў па-руску (хоць гэта і было небяспечна), надышоў момант ісціны, бо ў той час нават у думках не дапускалася, што ад немцаў можна чакаць праявы чалавечых пачуццяў, лічылася, што вораг — гэта звер.

Але ж такой была воля Гасподняя...

Мой бацька, — расказвала далей Ніна Патапаўна, — усё жыццё сваё імкнуўся жыць па-людску, быў вельмі сумленным і справядлівым чалавекам. Ён перанёс выпрабаванні трох войнаў і дажыў да ста гадоў. У той, соты (!), дзень нараджэння, унучка спытала ў яго, ці ёсць Бог? Дзядуля адказаў ёй: «Ёсць!»

Ведаў ён і сакрэт свайго даўгалецця, сказаў: «Я заўсёды быў моцны духам».

Вось такія лісты, вось такія ўнікальныя гісторыі. Усе яны — з далёкага мінулага, але ж не страцілі сваёй яркасці і вастрыні, таму што памяць чалавечая здольна захоўваць драбнюткія падрабязнасці.

Пройдуць гады — а гэтыя лісты застануцца, іх прачытаюць унукі і праўнукі Ніны Патапаўны. Прачытаюць — і напоўняцца яе дабрынёй.

Каля гэтага ж душэўнага цяпельца я прапаную пагрэцца і чытачам газеты. А дзевяностагадовай Ніне Патапаўне Міхалевіч зычу той самай сілы духу, той самай радасці доўгажыхарства, якія былі ў яе бацькоў... І спадзяюся на новыя лісты!

Валянціна ПАЛІКАНІНА,

г. Мінск