У каго найболей розных гісторый, дык гэта, відаць, у настаўнікаў.
Вось і я некалі пасля заканчэння педагагічнага інстытута ды службы ў войску апынуўся ў Пухавіцкай сярэдняй школе. Сам невысочанькі, худзенькі, але ж спецыяліст, з дыпломам, з жаданнем вучыць — масы... Гэта цяпер у вясковых школах дзяцей раз два і аблічыўся, а тады, у 60-я гады мінулага стагоддзя, у кожным класе па 30 вучняў было!
Мяне яны адразу «ахрысцілі» Малекулай, аднак прынялі добра. Быў толькі адзін хлопец — здаровы такі, амаль на дзве галавы вышэйшы, які аж са скуры вылузваўся, каб мяне прынізіць, зрабіць якое паскудства.
Плаціць яму той жа манетай мне, настаўніку, зусім не выпадала. Вось і стаў я шукаць нейкі падыход. Для пачатку, помню, трохі папалохаў яго, сказаў:
— Міша, перастань бузіць, а то пойдзеш да дырэктара.
(Яго, трэба сказаць, усе ў школе баяліся). А Міша раптам:
— Ну і пайду... Што ён мне зробіць?
А раптам, думаю, і сапраўды — нічога? Тады ж на гэтага бэйбуса зусім управы не будзе. Значыць, трэба нешта рабіць самому? Але што?
План дзеянняў падказала... гульня, бо дзяцей вучыў я толькі на ўроках, а пасля — разам з імі ішоў на школьны стадыён, мы гулялі ў футбол. З Мішам, дарэчы, у адной камандзе. Ён стаяў на варотах, прычым добра стаяў...
Быў яшчэ адзін моцны гулец — Слава, таксама нашмат вышэйшы, дужэйшы, каржакаваты. У яго бацькоў я здымаў пакойчык — быў за свайго, а таму неяк смела прапанаваў:
— Слухай, хлопча, заўтра ў нас футбол, а ў перапынку давай з табой падужаемся?
— Гэта навошта? — здзівіўся Слава.
— Ну трэба так: я правяду некалькі прыёмаў, а ты ўжо, калі ласка, застагні, завойкай — нібыта ад болю... Згода?
— Ну, калі вам гэта трэба...
І вось яно пачалося: спачатку — гульня, потым — перапынак.
— Васіль Мікітавіч, а пакажыце нам колькі прыёмчыкаў, — папрасіў Слава.
Я ў адказ:
— Калі ласка.
Сталі мы з ім у стойку (я і сапраўды малекула), але ж давай розныя прыёмы рабіць — адзін, другі... А трэцім на калена яго — і бразь на зямлю.
Слава недзе паддаваўся, недзе супраціўляўся, а ўрэшце прасіцца стаў:
— Ну, хопіць... Баліць жа... Пусціце...
Вучні глядзелі на ўсё, здаецца, не міргаючы. А ўжо Міша — той і наогул рот не закрываў!
Праз дзень ён падышоў да мяне, спытаўся:
— А дзе вы барацьбе вучыліся?
— Трохі ў інстытуце, — кажу, — трохі ў войску.
— Хутчэй бы і мне туды, — уздыхнуў хлапец.
Што цікава, пасля гэтага ён стаў маім першым памочнікам і найлепшым вучнем.
...На адным з семінараў я, памятаю, расказаў калегам гэту гісторыю. Адзін з іх заўважыў:
— Дык гэта ж непедагагічны прыём.
— Затое дзейсны, — прызналі іншыя.
Васіль Пяшэвіч, в. Юркевічы, Жыткавіцкі раён
Калі мне хто-небудзь возьмецца даводзіць, што пры ранейшай, камуністычнай уладзе карупцыі не было, — не паверу. Яна, відаць, нібы той баршчэўнік: у адным месцы вынішчаць (і, здавалася б, з коранем!), а ён ужо ў новым падняўся. І, што цікава, гэта не насцярожвае, бо расліна, як расліна — прыгожая, магутная, а дакранешся — і мала не падасца...
Прыклад? Ды калі ласка. Некалі ці не ў кожным райцэнтры апроч раённых выканаўчых камітэтаў былі яшчэ і гарадскія. Меркавалася, што кіраўніцтва іх (вядома ж, партыйнае) вырашае сацыяльныя праблемы гараджан.
Не без таго — вырашала, але ж аўтарытэт мацавала яшчэ і тым, што менавіта яно размяркоўвала розны дэфіцыт: мэблю, машыны, дываны... І знешне ўсё там выглядала чын-чынам: існавалі адпаведныя спісы, чэргі, а паралельна...
Хадзілі чуткі (і не без падстаў), што многія «атаварваюцца» ў абход, што для гэтага варта завесці блат альбо «пазалаціць ручку»: у нашым гарсавеце — дзвюм вабным жанчынам Мар'яне і Дар'і.
Шмат хто да іх звяртаўся. У Паўлавіча таксама вопыт быў.
Ён, як расказваў, тады ў райкам працаваць прыйшоў — маладым інструктарам. Ганарыўся тым, што партыя даверыла, стараўся апраўдаць, а тут...
Ажаніўся ён, у сям'і з'явілася малое. І ўсё б нічога, ды кватэра ў інструктара на першым паверсе, падлога халодная, голая, а дзіцяці б папоўзаць...
— Нам бы дыванок які ці палас... Хоць маленькі, — прасіла па вечарах жонка. — Людзі ж неяк дастаюць, стараюцца. Можа, і ты паспрабаваў бы?
— Я?! У абход чаргі? — абураўся Павел. — Не, нізавошта...
Адмаўляўся, карацей, але ж і дзіця шкадаваў! А таму неяк раз перасіліў сябе — пайшоў у гарсавет.
Убачыў у патрэбным аддзеле жанчын і ўзрадаваўся: падумаў, што яны ж самі матулі, значыць, зразумеюць яго патрэбу! Ды не тут тое было:
— Мы вам нічым не дапаможам, — адказала не тое Дар'я, не тое Мар'яна. — У нас з гэтым строга. Вось глядзіце — спісы, чарга. І ваша — яшчэ далёка. Трэба чакаць, іншага выйсця няма...
Чалавек паверыў. А потым з тымі ж маладзіцамі за адным сталом апынуўся — віно ім наліваў. Тыя ахвотна пілі ды яшчэ і смяяліся:
— Ды помнім мы вас. Вы наконт паласа прыходзілі — як ніхто: нам аж смешна было — з пустымі рукамі. А прынеслі б рублёў па сто, і ўсё атрымалі б: і дыван, і палас...
«Прасіцелю» б тады абурыцца, народны кантроль падключыць, «разварушыць» тое асінае гняздо. Пасаромеўся — хіба што калегам сказаў.
Тыя, відаць, зрабілі высновы. Ва ўсякім разе адзін, якога райкам неўзабаве рэкамендаваў на пасаду старшыні, яшчэ да абрання падышоў да згаданых маладзіц і сумленна «папярэдзіў»:
— Вы, Дар'я, пры мне і дня працаваць не будзеце. А на вас, Мар'яна, яшчэ пагляджу. Можа і спрацуемся.
Ні адной, ні другой з маладзіц такая перспектыва не спадабалася, і яны дружна пайшлі вайной: «паднялі» ўсю сваю кліентуру — папрасілі дэпутатаў, каб тыя не падтрымалі прапанову райкама.
Вынік аказаўся чаканым: «за» прызначэнне рэкамендаванага старшыні прагаласавалі адзінкі, супраць — усе астатнія. У выніку дзве хабарніцы святкавалі перамогу, а сканфужаны кандыдат пакінуў залу...
Даўно тое было — у мінулым стагоддзі. У гэтым — абы толькі грошы — дэфіцыту ў таварах няма. А вось дэфіцыт сумлення сустракаецца ўсё часцей і часцей.
Л. Н., г. Магілёў
Памятаеце, некалі ў прыгарадных аўтобусах не было ні кандуктараў, ні касавых апаратаў: білеты пасажырам кіроўцы прадавалі самі. Нехта — сумленна, а нехта...
Ці вам казаць: ёсць катэгорыя людзей (на розных пасадах), якіх хлебам не кармі, але ж дай нешта скрасці: замест дзяржаўнай кішэні пакласці ў сваю. Якраз з тых часоў вось гэта невялічкая «карціна».
Ідзе, значыць, рэйсавы аўтобус. Пасажыраў, якія едуць з вёсак у райцэнтр, на прыпынках усё болей і болей. Кожны з іх, уваходзячы ў салон, аддае кіроўцу грошы за праезд, садзіцца ехаць, хоць білета і не патрабуе: колькі той дарогі, маўляў...
І сапраўды: горад амаль што побач...
Як раптам скуль ні вазьміся машына дарожнай службы. І тут да бабкі не хадзі — з кантралёрамі, якія, вядома ж, правераць білеты, і кіроўцу тады мала не падасца.
«Што рабіць?» — панічна думае той і, перш чым спыніцца ды запусціць у салон рэвізораў, адмотвае кавалак білетнай стужкі, кідае яе ў праход:
— Адрывайце і разбірайце, — загадвае пасажырам. — Хутчэй!
Сам жа, каб выйграць час, паволі прытарможвае, адчыняе дзверы. Кантралёры заходзяць, правяраюць білеты. І ўсё, як быццам, чын чынам? Але ж... было б!
— Ваш білет? — пытаюць у адной з пасажырак.
— Няма, дзіцятка... Прабач, — просіцца бабуля. — Не паспела ўхапіць... Ведама, старая. А тут, паглядзі, усе маладыя, спрытныя: шафёр білеты як кінуў, — яны ўміг разабралі. Мне, старой, і не дасталося. А я ж таксама грошы плаціла — адразу, як зайшла...
Карацей, хоць-нехаць, а «здала» бабуля кіроўцу.
І, напэўна ж, правільна зрабіла, бо няхай не махлюе!
Фаіна Касаткіна, г. Паставы
Рубрыку вядзе Валянціна ДОЎНАР
«Дзесяцігоддзі школьнае харчаванне нашых дзяцей будавалася на аснове зборніка рэцэптур».
Што за таемнымі дзвярыма?