Паклон вам, нашы землякі!

Памяць герояў бітвы ў Італіі, пад Монтэ-Касіна, у многіх з якіх былі беларускія родавыя карані, ушанавалі ў літоўскім горадзе Клайпедзе

Доўгі час тыя знакавыя падзеі часу Другой сусветнай вайны ў Італіі несправядліва заставаліся ў цяню, і не прынята было гаварыць пра герояў-беларусаў, якія ўдзельнічалі ў Бітве пад Монтэ-Касіна. Ды ў апошнія дзесяцігоддзі мы шмат даведаліся пра воінаў, якія гераічна змагаліся з нацыстамі ў арміі саюзнікаў, набліжаючы агульную перамогу. Монтэ-Касіна — гэта бенедыктынскі кляштар на вяршыні аднайменнай гары непадалёк ад Неапаля, дзе былі створаны непрыступныя ўмацаванні (абарончая лінія “Густаў”), якія баранілі подступы да Рыма. 123 дні доўжылася бітва, і палегла там каля 120 000 чалавек.

Па ініцыятыве суполкі “Крыніца” ў Клайпедзе ўшанавалі памяць тых, хто 75-гадоў таму змагаўся й за нашу Бацькаўшчыну, “за нашу і вашу свабоду” (словы са знакамітай песні) пад Монтэ-Касіна. У Цэнтры нацыянальных культур горада сабраліся прадстаўнікі беларускай, польскай, рускай ды іншых суполак, каб успомніць адну з самых кровапралітных бітваў Другой сусветнай, якую назвалі: італьянскі Сталінград. Мы гаварылі пра ўдзел беларусаў, прадстаўнікоў іншых нацый у той бітве ў шэрагах Арміі генерала Уладзіслава Андэрса. Цяпер вядома: значную частку салдат 5-й пяхотнай дывізіі Крэсовай, некаторых іншых частак, падраздзяленняў 2-га Польскага корпуса складалі беларусы. Даследчыкі кажуць: нашых там было каля 6000 чалавек. Мы пастараліся агучыць прычыны таго, як беларусы ў тую армію трапілі, чаму “завеса маўчання” была вакол тых падзей. Беларусы, палякі, яўрэі, ды й літоўцы ваявалі ў складзе Брытанскай арміі, куды ўвайшой 2-гі Польскі корпус, разам з індыйцамі, новазеландцамі. І тысячы герояў засталіся назаўсёды ля падножжа вяршыні гары. Быў загад камандавання авалодаць ёй, у тым ліку й беларусам з 5-й Крэсовай пяхотнай дывізіі “Зубры” 2-га Польскага корпуса. Толькі чацвёрты штурм быў пераможным, вяршыню ўзялі 19 мая 1944 года. Бітва была такой жорсткай і кровапралітнай, што пасля яе заканчэння ўсё поле было чырвонае ад крыві.

Кажуць, быццам за ноч ад пралітай крыві там расцвілі пунсовыя макі. З часам з’явілася й вядомая ў Польшчы песня “Чырвоныя макі на Монтэ-Касіна” (“Czerwone makі na Monte-Cassіno”), прысвечаная бітве. Прадстаўнікі польскай абшчыны дапамаглі нам зразумець сэнс кожнага слова з песні, распавялі пра гісторыю яе стварэння. З узяццем Монтэ-Касіна дарога на Рым была адкрыта, і 4 чэрвеня 1944 года армія саюзнікаў вызваліла Рым. У бітве за Монтэ-Касіна загінула 924 салдаты корпуса Андэрса, у іх ліку 180 беларусаў. Усе яны пахаваны на асобных Польскіх вайсковых могілках ля кляштыра, дзе зроблены мемарыял. (Беларускі з Неапаля ўскладвалі там сёлета кветкі на магілы супляменнікаў, гл.: “Пакуль жывыя — памятаем”, ГР, 29.05.2019). Ва ўсёй жа італьянскай кампаніі загінулі 863 выхадцы з Беларусі.

З вялікай цікавасцю ў нашай імпрэзе паўдзельнічаў Эгідыус Казлаускіс, старшыня “Клуба аматараў ваеннай гісторыі” з Клайпеды. Ён цікавіцца гэтай тэмай, збірае матэрыялы пра ўдзел у бітве пад Монтэ-Касіна землякоў-літоўцаў. З розных архіўных даных ён ведае: такіх было каля 100. З асабістай калекцыі Эгідыус прадаставіў для агляду манекен у форме, у якой ваявалі й нашы землякі ў той час — гэта форма ангельскага ўзору са знакамі адрознення 5-й Крэсовай пяхотнай дывізіі. Аматару гісторыі ўдалося купіць у Лондане на аўкцыёне аўтэнтычную каску ангельскага ўзору, але з эмблемай польскай арміі. Мы ўдзячны Эгідыусу за цікавыя дапаўненні й пра асобу генерала Андэрса. Спадзяемся прадоўжыць супрацу па вывучэнні агульнай ваеннай гісторыі.

Наталля Дамненка, намесніца старшыні беларускай суполкі “Крыніца”, г. Клайпеда

Фота: Уладзімір Беглік і Таццяна Пумпулева