Язык кошак — дзіўны і ўнікальны орган. Ён зусім не падобны да нашага. Многія ўладальнікі могуць параўнаць язык сваёй гадаванкі з наждачнай паперай або таркай. Чаму ён такі, і што тоіцца за шурпатай абалонкай?
З аднаго боку, язык кошак мае ўсе характэрныя для іншых відаў жывёл аддзелы (вярхушка, цела, корань), з другога, яго паверхня ўсеяна сотнямі падобных на гаплічкі або шыпы гурбікаў-сасочкаў. Іх можна падзяліць на хемасенсорныя (смакавыя) і механасенсорныя (механічныя). Сярод апошніх — канічныя і якія перавышаюць па колькасці ўсе астатнія ніткападобныя сасочкі. Менавіта яны, арагавелыя і грубыя, паколькі гэтак жа, як нашы пазногці ці валасы, складаюцца з кератыну і накіраваныя ў актыўным стане назад надаюць кацінаму языку эфект шчоткі.
Усё гэта, канешне, не проста так. Язык кошак шматфункцыянальны. Ён жыццёва важны для прыёму ежы, бо дзякуючы яму кошкі адлучаюць мяса ад костак і здрабняюць яго, дазваляючы максімальна эфектыўна і хутка здабываць пажыўныя рэчывы, а таксама ўспрымаюць смак ежы. Язык дапамагае кошкам піць, выкарыстоўваючы павярхоўнае нацяжэнне, — магчыма, вы не заўважалі, але кошкі фактычна п’юць «слуп» вады, які ствараюць, хутка апускаючы і паднімаючы з паверхні вады. Таксама каціны язык — гэта ідэальны грабеньчык для догляду за поўсцю.
Больш, чым даглядаць сябе, яны любяць толькі спаць. Складана паверыць, але на мыццё яны марнуюць каля чвэрці ўсяго часу няспання. І робяць гэта зусім не з нарцысічных схільнасцяў. Кошкі — неверагодныя чысцюлі, што, зрэшты, нядзіўна: будучы засаднымі драпежнікамі, яны павінны заставацца для навакольных інкогніта, і нішто, у тым ліку пах, не павінна іх выдаваць. А паколькі яны не вядуць сацыяльны спосаб жыцця, акрамя як на сябе, у такой адказнай справе спадзявацца ім больш няма на каго.
Дарэчы, кошкі вылізваюцца не толькі для таго, каб ухіляць староннія пахі з поўсці і падтрымліваць яе чысціню. Даследчыкі лічаць, што гэта з’яўляецца адным са спосабаў тэрмарэгуляцыі — так каціныя астуджаюцца (выпарэнне сліны зніжае тэмпературу цела), а таксама дапамагае зняць стрэс і справіцца ў перыяд хваробы — калі ў кошкі нешта баліць, яна будзе часта вылізваць месца лакалізацыі болю.
Язык кошак — дасканалае прыстасаванне для догляду сябе. Было ўсталявана, што кончыкі гурбячкоў утвараюць полыя незамкнёныя структуры, падобныя на лацінскую літару U, што спрыяе ўтрыманню сліны (каля траціны яе выдаткоўваецца менавіта на мыццё), забяспечваючы якаснае ачышчэнне поўсці. Падчас вылізвання сасочкі не фіксаваны, а як бы круцяцца, што дазваляе прамываць не толькі вонкавы пласт поўсці, але і падшэрстак, дастаючы да скуры.
Дзякуючы такой узорнай расчоскі кошка выдатна спраўляецца сама з падтрыманнем чысціні. Аднак не варта забываць, што следствам гэтага з’яўляецца трапленне ў страўнік гадаванца вялікай колькасці яе ўласнай поўсці. Таму ўладальніку лепш не заставацца ў баку і дапамагаць жывёле — рэгулярна вычэсваць і даваць, асабліва ў перыяд лінькі, спецыяльныя пасты для вываду воўны (мальт-пасты).
Смак — самае слабое месца з пяці пачуццяў, якім прырода ўзнагародзіла кошак. Вядома ж, яны адчуваюць смак, аднак ён значна адрозніваецца ад нашага. У асноўным, гэта звязана з тым, што ў кошак практычна ў 20 разоў менш смакавых рэцэптараў, чым у чалавека — 475 супраць 9000. Менавіта смакавыя рэцэптары, якія размяшчаюцца ў сценках смакавых сасочкаў, дазваляюць мозгу распазнаваць пэўны густ.
Каціны апетыт стымулюецца ў большай ступені пахам. У гэтым кошкі на парадак пераўзыходзяць нас — нюх кошкі ў 14 разоў мацней. Прычым нюх прысутнічае ў іх з нараджэння, і на працягу першага месяца жыцця хутка развіваецца. Даследаванні паказалі, што страта нюху ў гэтых жывёл можа прыводзіць да поўнай адмовы ад ежы. Апетыт вяртаецца толькі пасля аднаўлення ўчасткаў слізістай абалонкі насавой поласці (звычайна на працягу 4-5 дзён).
Кошкі гэтак жа, як і мы, адчуваюць асноўныя смакі — салёнае, кіслае, горкае і «мясны» (розумам), за выключэннем аднаго — салодкага. Тлумачыцца гэта дастаткова проста. Успрыманне смаку служыць утылітарнай задачы і неабходна, каб класіфікаваць тып спажыванай ежы і пераканацца, што яна «правільная». У кожнага выгляду ўспрыманне смаку эвалюцыянавала па-свойму, прыстасоўваючыся да ўласных дыетычных і харчовых запатрабаванняў.
Для чалавека салодкае звычайна азначае бяспечнае і багатае на энергію, што важна для выжывання. Але не для катоў. Яны з’яўляюцца драпежнікамі, аснову рацыёну якіх складае выключна мяса (жывёльны бялок і тлушч). Таму іх арганізм не прызначаны для спажывання салодкага, а ў стрававальнай сістэме адсутнічаюць ферменты, неабходныя для расшчаплення цукроў.
Каб успрымаць салодкае, неабходна два спецыфічных смакавых рэцэптары. У кошак жа адзін з іх, рэцэптар Tas1r2, «зламаўся» і прысутнічае толькі ў выглядзе псеўдагену. Менавіта таму яны індыферэнтныя да салодкага. Але чаму ж тады многія кошкі неабыякавыя да марожанага, не адмовяцца ад глазураванага сырка або торта? Хутчэй за ўсё іх прыцягвае вялікае ўтрыманне тлушчаў і бялкоў, але ніяк не знаёмы нам смак салодкага. Таксама крытэрыямі выбару могуць з’яўляцца тэкстура і тэмпература ежы.
Высокаўугляводная дыета ненатуральная для кошак і можа прывесці да праблем са здароўем (дыябету, страўнікава-кішэчным расстройствам, атлусценню і г. д.). Улічвайце гэта пры выбары гатовых кормаў для свайго гадаванца і ўважліва глядзіце на склад.
Кошкі распазнаюць горкі смак, які ў іх выклікае агіду. Адчувальнасць да яго абумоўлена біялагічнай патрэбнасцю: гарката дазваляе ідэнтыфікаваць небяспечныя прадукты і таксічныя злучэнні, што садзейнічае выжыванню. Для дадзенага смаку ў кошак былі выяўлены цэлых 12 функцыянальных рэцэптараў, з якіх як мінімум сем рэагуюць на свой набор горкіх злучэнняў. Гэта азначае, што інтэнсіўнасць горкага ў нас можа адрознівацца, больш за тое, гэтыя жывёлы могуць адчуваць горыч там, дзе яе не адчуе чалавек.
Кошкам падабаецца салёны і кіслы смак. Верагодна, гэта звязана з іх дыетай — натуральная для драпежніка здабыча саланаватая на смак. Было ўстаноўлена, што дабаўленне ў корм солі павялічвае яго спажыванне.
Ведаючы смакавыя перавагі кошак, некаторыя вытворцы кармоў для хатніх гадаванцаў дадаюць для павышэння прывабнасці ў свой прадукт фосфарную кіслату. Аднак яна можа не самай спрыяльнай выявай адбіцца на стане здароўя жывёлы.
Любяць кошкі і смак высокабялковай ежы, адчуванне якой ствараюць шэраг амінакіслот, у прыватнасці солі глутамінавай кіслаты. Напрыклад, смак розумамі прысутнічае ў мяса, шэрагу сыроў, грыбоў, кава, памідораў. Кошкі, па ўсёй бачнасці, успрымаюць яго складаней і багацей, чым мы. Гэта звязана з тым, што яны здольныя выяўляць больш тыпаў амінакіслот, якія змяшчаюцца ў мясе.
Ірына МІХАЛАЧКІНА, фелінолаг
Фота аўтара і з адкрытых крыніц
З мастацтвам па жыцці.
Баявое ўзаемадзеянне найвышэйшага ўзроўню.
«Дзесяцігоддзі школьнае харчаванне нашых дзяцей будавалася на аснове зборніка рэцэптур».
