Для гітлераўскага камандавання Калінкавіцкі вузел чыгуначных і шасэйных дарог меў выключную важнасць, а таму вораг прыняў усе меры для ўмацавання сваіх пазіцый. Аднак доўгачасовыя абарончыя збудаванні, канцэнтрацыя вялікай колькасці танкаў, гармат і мінамётаў не спынілі наступленне савецкіх войскаў. Кровапралітныя баі разгарнуліся на зямлі і ў небе. Нягледзячы на тое, што сітуацыю яшчэ ўскладняла цяжкапраходная балоцістая мясцовасць і няўстойлівае надвор’е, калі моцныя маразы раптоўна змяняліся адлігай, чырвонаармейцы паспяхова справіліся з пастаўленымі задачамі. Толькі за вызваленне Калінкавіцкага і Мазырскага раёнаў савецкія войскі заплацілі вельмі высокую цану — у сотнях брацкіх магіл спачываюць тысячы нашых салдат і афіцэраў.
Непадалёк ад Калінкавіч, на ўзбочыне шашы Калінкавічы — Жыткавічы, узвышаецца стэла з зоркай на вяршыні. Гэта помнік гераічнаму экіпажу самалёта 54-га бамбардзіровачнага палка, устаноўлены ў 1975 годзе на месцы яго гібелі. Свой апошні подзвіг члены экіпажа — камандзір падпалкоўнік Мікалай Крыўцоў, штурман маёр Іван Сомаў і стралок-радыст старшына Мікалай Паўлаў — здзейснілі за два дні да вызвалення Калінкавіч. 12 студзеня 1944 года лётчыкі ажыццявілі магутны авіяцыйны налёт на чыгуначны вузел, які быў запоўнены варожымі эшалонамі. Самалёты 301-й бамбардзіровачнай авіядывізіі, у тым ліку машына пад камандаваннем Мікалая Крыўцова, нанеслі вялікую шкоду праціўніку. З паветра было знішчана 52 вагоны з ваеннай маёмасцю, 15 аўтамашын з грузамі. Каля 20 станцыйных пабудоў было разбурана. Свой ахоплены полымем самалёт Мікалай Крыўцоў, Іван Сомаў і Мікалай Паўлаў накіравалі на групоўку варожых эшалонаў... Імёнамі адважных воінаў назвалі вуліцы ў Калінкавічах.
Увогуле, лётчыкі, у прыватнасці, 16-й паветранай арміі, адыгралі вялікую ролю ў вызваленні Калінкавіч. Нягледзячы на дрэнныя метэаралагічныя ўмовы, яны безупынна бамбілі пазіцыі праціўніка, скапленні жывой сілы і тэхнікі, чыгуначны вузел. Паспяхова дзейнічалі авіятары 779-га, 57-га, 54-га бамбардзіровачных, 431-га штурмавога, 517-га знішчальнага і іншых палкоў. Лётчыкі толькі аднаго палка — 779-га, якім камандаваў палкоўнік А. Храмчанкаў, у час баёў за Калінкавічы здзейснілі звыш 200 вылетаў.
Аднак не заўсёды можна было спадзявацца на авіяцыю. У выпадку няўстойлівага надвор’я, калі знаходзіцца ў небе было небяспечна, а танкі не маглі прайсці з-за бездарожжа, асаблівае значэнне савецкае камандаванне надавала артылерыі. Невыпадкова з 21 воінскага злучэння і часці, якім у выніку было прысвоена ганаровае найменне «Калінкавіцкіх», дзевяць з’яўляліся артылерыйскімі. Артылерыстам неаднойчы даводзілася ўступаць у смяротныя сутычкі, дуэлі з ворагам, і практычна заўсёды яны выходзілі з іх пераможцамі. Ініцыятыва поўнасцю належала Чырвонай Арміі.
У тых найцяжэйшых баях прымаў удзел і камандзір узвода 20-й Сталінградска-Рэчыцкай артылерыйскай брыгады, дзевятнаццацігадовы малодшы лейтэнант Анатоль Ананьеў. Яму пашчасціла выжыць. Аб тым, што давялося перажыць, пасля вайны франтавік напісаў шмат раманаў і аповесцяў. Адзін з яго раманаў, «Вёрсты любові», прысвечаны жорсткім баям за Калінкавічы, удастоены Дзяржаўнай прэміі РСФСР.
За ўдзел у вызваленні Мазырскага раёна і раённага цэнтра 18 воінскіх злучэнняў і часцей атрымалі ганаровыя найменні «Мазырскіх». Нямала байцоў загінула пры вызваленні Мазыршчыны. Подзвігі многіх навечна ўпісаны ў гісторыю Беларусі.
Сярод іх — і Герой Савецкага Саюза Канстанцін Захараў.
З першых дзён вайны ўраджэнец Іванава знаходзіўся на фронце, удзельнічаў у абароне Масквы. Лётчык-знішчальнік меў не адну перамогу ў паветраных баях, камандаваў эскадрылляй. У сакавіку 1942 года за баявыя поспехі быў узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга. Падчас баёў на Курскай дузе самалёт капітана Захарава ўзнімаўся ў паветра па сем-восем разоў на дзень. 21 ліпеня 1943 года эскадрылля авіятара вылецела на перахоп варожых бамбардзіроўшчыкаў у раёне Спаскага. Савецкія лётчыкі імкліва атакавалі ворага і збілі пяць самалётаў. За смеласць і вынаходлівасць, праяўленыя ў баях на Курскай дузе, Канстанціну Захараву была ўручана яшчэ адна ўзнагарода — ордэн Айчыннай вайны І ступені. Малады чалавек здзейсніў 190 баявых вылетаў, удзельнічаў у 41 паветраным баі, збіў 15 варожых самалётаў. Вызваляў Варонеж, Арол, Белград, Лоеў, Гомель і Мазыр.
13 студзеня 1944 года, падчас вызвалення Мазыршчыны, капітан Захараў разам са сваім экіпажам вёў паветраны бой з ворагам. Буйная аўтакалона гітлераўцаў была выяўлена на захад ад Мазыра. Па камандзе Захарава лётчыкі пачалі яе граміць, зніжаючыся да брыючага палёту. Аўтамашыны ўспыхнулі. У разгар бою ў лётчыкаў скончыліся боепрыпасы, і яны пачалі імітаваць атакі. У час аднаго з заходаў на цэль самалёт быў падбіты варожым снарадам і загарэўся. Да свайго аэрадрома было далёка, а сесці на тэрыторыю, занятую ворагам, азначала палон. Лётчыкі на гэта не пайшлі і накіравалі свой ахоплены агнём самалёт на вялікую колькасць гітлераўскіх машын.
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 2 жніўня 1944 года капітану Канстанціну Захараву пасмяротна прысвоілі званне Героя Савецкага Саюза. На Мазырскім нафтаперапрацоўчым заводзе адважны камандзір залічаны ў калектыў рамонтна-механічнага цэха завода. У гонар Героя на прадпрыемстве ўстаноўлена мемарыяльная дошка.
Сярод тых, хто вызначыўся ў баях на Мазыршчыне і знайшоў там свой апошні прытулак, быў і ўраджэнец Кастрамской вобласці Іван Лапін. У Чырвонай Арміі малады чалавек служыў з 1927 да 1939 года. З пачаткам вайны быў мабілізаваны і пасля заканчэння курсаў маладых лейтэнантаў у 1942 годзе трапіў на фронт. Іван Лапін быў камандзірам мінамётнай батарэі 56-га гвардзейскага кавалерыйскага палка.
Падчас наступлення на вёску Альшанае агнём яго батарэі былі знішчаны сем варожых гармат, два мінамёты. У пачатку кастрычніка 1943 года Іван Лапін знішчыў пяць гітлераўскіх батарэй, што забяспечыла нашым войскам паспяховае фарсіраванне ракі Брагінка. У тым баі было знішчана 120 нацыстаў. Падчас наступлення чырвонаармейцаў на Мазыр 12 студзеня 1944 года каля вёскі Прудок камандзір мінамётнай батарэі загінуў. Пахаваны воін у Гомелі. Яго імя носяць вуліца ў абласным цэнтры і вёска, дзе адважны чырвонаармеец нарадзіўся.
Ленінградзец Валянцін Няжноў у ліку першых фарсіраваў Днепр каля вёскі Глушэц Лоеўскага раёна. Сувязісты пад камандаваннем старшага лейтэнанта, камандзіра падраздзялення сувязістаў 29-га палка 12-й гвардзейскай стралковай дывізіі праклалі тэлефонную лінію і ўстанавілі сувязь з захопленым плацдармам. У ходзе баёў на пераправе Валянцін Няжноў некалькі разоў падымаў байцоў у атаку. Загінуў пры вызваленні Мазыршчыны 24 студзеня 1944 года. Пахаваны ў Мазыры, дзе яго імем названа вуліца.
Удзельнікам Калінкавіцка-Мазырскай наступальнай аперацыі дапамагалі і партызаны. Народныя мсціўцы разбуралі варожыя камунікацыі, актыўна ўдзельнічалі ў баях.
Адным з арганізатараў і кіраўнікоў партызанскага руху ў Палескай вобласці, адміністрацыйным цэнтрам якой з’яўляўся Мазыр, быў Аляксандр Жыльскі. У Чырвоную Армію ён трапіў у 1931 годзе. Калі пачалася вайна, быў накіраваны ў варожы тыл. У лістападзе 1942-га — маі 1943 года Аляксандр Жыльскі з’яўляўся камандзірам партызанскіх атрадаў у Ельскім і Мазырскім раёнах, затым — камандзірам Мазырскай партызанскай брыгады імя Аляксандра Неўскага. У 1944–1948 гадах гэты адважны чалавек, за спінай якога было нямала асабістых подзвігаў, узначальваў Мазырскі райвыканкам. Пасля працаваў у Гомелі і Гомельскай вобласці. На кіцелі партызана ззяла нямала ўзнагарод, сярод якіх — ордэн Леніна.
Камісарам Мазырскай партызанскай брыгады імя Аляксандра Неўскага (у верасні — снежні 1943 года) з’яўляўся Міхаіл Ільінкоўскі. Адначасова ён быў сакратаром Мазырскага падпольнага райкама КП(б)Б. У партызанах даваенны настаўнік і дырэктар школы, старшыня Ельскага райвыканкама знаходзіўся са жніўня 1941 года. За гэты час здзейсніў нямала подзвігаў.
Увогуле, перыяд вызвалення Беларусі — гэта час герояў. Што ні імя, то подзвіг. Савецкія салдаты і афіцэры адчувалі хуткую Перамогу, а таму рабілі ўсё магчымае і немагчымае, каб выгнаць ворага з нашай шматпакутнай зямлі.
Вераніка КАНЮТА, Барыс ДАЎГАТОВІЧ, кандыдат гістарычных навук
Фота з адкрытых крыніц
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
