Агульная праблема

Як не пры­вес­ці пла­не­ту да клі­ма­тыч­най ка­та­стро­фы, а яе не­ба­га­тых жы­ха­роў — да све­чак і лу­чы­ны

Мно­гія не на жарт за­не­па­ко­е­ны тым, што ў Бе­ла­ру­сі ўмо­вы на­двор'я ста­лі не­ста­біль­ныя. Зі­мы ста­лі ня­звык­ла цёп­лы­мі і віль­гот­ны­мі, ле­там час­та зда­ра­юц­ца пра­цяг­лыя за­су­хі, ад­на з якіх ад­бы­ла­ся як­раз гэ­тым ле­там. Па­зі­тыў­ныя за­клі­кі ра­да­вац­ца та­му, што са зме­най пры­род­ных умоў мы змо­жам эка­но­міць, спа­жы­ва­ю­чы мен­шую коль­касць энер­га­рэ­сур­саў на аба­гра­ван­не зі­мой, не зна­хо­дзяць на­леж­на­га вод­гу­ку ў сэр­цах тых, хто па­ку­туе ад рэз­кіх пе­ра­па­даў тэм­пе­ра­ту­ры і не­стан­дарт­ных умоў на­двор'я. Зме­ны, якія ад­бы­ва­юц­ца, тры­во­жаць нас у Бе­ла­ру­сі. А што ска­заць пра за­не­па­ко­е­насць у тых кра­і­нах, дзе зме­ны на­двор'я пры­во-
д­зяць да па­вы­шэн­ня коль­кас­ці та­кіх пры­род­ных ка­та­кліз­маў, як смер­чы і цу­на­мі, па­вод­кі і се­лі? Шмат­лі­кія ах­вя­ры і раз­бу­рэн­ні да­зва­ля­юць га­ва­рыць на­ват не пра за­не­па­ко­е­насць, а ўжо і пра па­ні­ку ў су­вя­зі з тым, што гэ­тая тэн­дэн­цыя бу­дзе за­хоў­вац­ца. Праб­ле­ма не толь­кі ў ты­ся­чах ах­вяр, але і ў тым, што пры­род­ныя ка­та­стро­фы па­кі­да­юць міль­ё­ны лю­дзей без жыл­ля, пры­чым у бед­ных кра­і­нах дзяр­жа­ве цяж­ка ака­заць ім на­леж­ную да­па­мо­гу. Да­дат­ко­вай пад­ста­вай для тры­во­гі з'яў­ля­ец­ца і рост плошчаў пус­тынь з-за па­вы­шэн­ня тэм­пе­ра­ту­ры ў гла­баль­ных маш­та­бах, што ў бу­ду­чы­ні зні­шчыць міль­ё­ны гек­та­раў вор­ных зя­мель, па­гор­шыць праб­ле­му не­да­хо­пу хар­ча­ван­ня.

У ад­па­вед­нас­ці з мер­ка­ван­нем вя­ду­чых су­свет­ных экс­пер­таў, пры­чы­най кар­ды­наль­ных змен у на­двор'і ста­ла па­вы­шэн­не коль­кас­ці шкод­ных вы­кі­даў у ат­мас­фе­ру вуг­ля­кіс­ла­га га­зу як не­па­збеж­на­га спа­да­рож­ні­ка пра­грэ­су ча­ла­ве­чай цы­ві­лі­за­цыі. У ад­па­вед­нас­ці з дак­ла­дам Між­ура­да­вай гру­пы экс­пер­таў па змя­нен­ні клі­ма­ту ААН, уз­ро­вень пар­ні­ко­вых га­заў у ат­мас­фе­ры да­сяг­нуў мак­сі­маль­най ад­зна­кі за 800 ты­сяч га­доў. Да ча­го гэ­та мо­жа пры­вес­ці? Экс­пер­ты па­ло­ха­юць тым, што да кан­ца гэ­та­га ста­год­дзя не­га­тыў­ныя на­ступ­ствы мо­гуць стаць не­зва­рот­ны­мі ў су­вя­зі з тым, што тэм­пе­ра­ту­ра па­вы­сіц­ца на ча­ты­ры гра­ду­сы, ка­лі тэр­мі­но­ва не пры­няць жорст­кія ме­ры па ска­ра­чэн­ні вы­кі­даў вуг­ля­кіс­ла­га га­зу. Вы­ні­кам ін­дуст­ры­яль­на­га раз­віц­ця за апош­нія 132 га­ды ўжо ста­ла па­вы­шэн­не тэм­пе­ра­ту­ры ў све­це амаль на гра­дус. Экс­пер­ты, якія пра­цу­юць у рам­ках Гла­баль­на­га пра­ек­та па вуг­ля­ро­дзе, па­пя­рэдж­ва­юць аб тым, што ў 2014 го­дзе на Зям­лі бу­дзе да­сяг­ну­ты но­вы сум­ны рэ­корд у 40 міль­яр­даў тон вы­кі­даў вуг­ля­кіс­ла­га га­зу.

Для па­спя­хо­вай ба­раць­бы з праз­мер­ным вы­кі­да­мі вуг­ля­кіс­ла­га га­зу як га­лоў­най кры­ні­цы пар­ні­ко­вых га­заў ёсць свае сур'­ёз­ныя аб­ме­жа­ван­ні. Для пе­ра­хо­ду да та­кіх ві­даў энер­ге­ты­кі, якія не за­брудж­ва­юць ат­мас­фе­ру па­доб­ным чы­нам, не­аб­ход­ныя сур'­ёз­ныя за­тра­ты. На­прык­лад, мэ­та­згод­на за­крыць усе стан­цыі, якія пра­цу­юць на ву­га­лі. Але, па­коль­кі яны раз­ме­шча­ны ў роз­ных кра­і­нах све­ту, як бед­ных, так і ба­га­тых, да­лё­ка не ў кож­на­га ўра­да ёсць не­аб­ход­ныя срод­кі для па­доб­най ак­цыі.

Ус­ту­па­юць у сі­лу і ін­шыя аб­ме­жа­ван­ні: су­свет­ная энер­ге­ты­ка не га­то­ва за­бяс­пе­чыць аль­тэр­на­тыў­ныя кры­ні­цы энер­гіі ў вы­пад­ку ма­са­ва­га за­крыц­ця ву­галь­ных стан­цый. Дзвю­ма най­больш тан­ны­мі аль­тэр­на­ты­ва­мі з'яў­ля­юц­ца атам­ная энер­ге­ты­ка і пры­род­ны газ. Але пас­ля ава­рыі на Фу­ку­сі­ме мно­гія кра­і­ны све­ту на­столь­кі на­па­ло­ха­ны, што не га­то­вы мя­няць ву­галь­ныя стан­цыі на атам­ныя.

Што ты­чыц­ца га­зу, як пры­род­на­га, так і слан­ца­ва­га, то тут га­лоў­ным аб­ме­жа­валь­ні­кам з'яў­ля­ец­ца ўсё яшчэ не вы­бу­да­ва­ная інф­ра­струк­ту­ра яго па­ста­вак па ўсім све­це. Сі­ту­а­цыю па­ляп­шае ак­тыў­нае бу­даў­ніц­тва за­во­даў па звад­ка­ван­ні га­зу для па­ста­вак яго ту­ды, ку­ды не мо­жа быць па­стаў­ле­ны газ у звы­чай­ным ста­не. Але гэ­та ўсё ж та­кі спра­ва яшчэ мно­гіх га­доў. Зноў жа, на­ват ка­лі бу­дзе па­вя­лі­ча­на зда­бы­ча га­зу і вы­бу­да­ва­на гла­баль­ная інф­ра­струк­ту­ра па яго звад­ка­ван­ні, да­стаў­цы і раз­рэ­джван­ні, у вы­пад­ку ад­мо­вы ад ву­га­лю газ не­па­збеж­на рэз­ка па­да­ра­жэе, што зро­біць яго за­над­та да­ра­гой аль­тэр­на­ты­вай ву­га­лю ў бед­ных кра­і­нах.

Што ты­чыц­ца та­кіх аль­тэр­на­тыў ву­галь­най энер­ге­ты­цы, як элект­ра­стан­цыі на со­неч­най энер­гіі і вет­ра­ныя элект­ра­стан­цыі, то тут так­са­ма ёсць свае аб­ме­жа­ван­ні. Па­куль што яны праз­мер­на да­ра­гія для ма­са­ва­га вы­ка­ры­стан­ня. Тэ­а­рэ­тыч­на на­ват бед­ная кра­і­на мо­жа на­браць крэ­ды­таў для ма­са­ва­га пе­ра­хо­ду на аль­тэр­на­тыў­ную энер­ге­ты­ку, але, каб рас­пла­ціц­ца па іх, ёй да­вя­дзец­ца ўста­на­віць та­кія цэ­ны на энер­гію, якія мо­гуць стаць не­пад'­ём­ны­мі для боль­шас­ці жы­ха­роў.

Не­су­мнен­на, што та­кі сцэ­на­рый вы­гля­дае пры­ваб­на для мно­гіх экс­пер­таў з ба­га­тых кра­ін. Яны за­клі­ка­юць да паў­сюд­на­га ўка­ра­нен­ня вы­со­кіх цэн на элект­ра­энер­гію, каб, штуч­на аб­ме­жа­ваў­шы яе спа­жы­ван­не, ска­ра­ціць вы­кі­ды пар­ні­ко­вых га­заў. Але ім лёг­ка ка­заць, атрым­лі­ва­ю­чы за­ра­бот­ную пла­ту ў па­ме­ры, да­стат­ко­вым для апла­ты на­ват да­ра­гой энер­гіі. А што ра­біць, на­прык­лад, шмат­дзет­най сям'і ў ін­да­не­зій­скіх тру­шчо­бах, ка­лі ў яе не бу­дзе гро­шай для асвят­лен­ня сва­ёй ква­тэ­ры па пра­па­на­ва­ных стаў­ках?

Сён­ня ад­ной з са­мых ча­ка­ных па­дзей з'яў­ля­ец­ца пад­пі­сан­не праз год у Па­ры­жы па­гад­нен­ня, у ад­па­вед­нас­ці з якім дзяр­жа­вы па­він­ны бу­дуць узяць на ся­бе аба­вя­за­цель­ствы па рэз­кім ска­ра­чэн­ні вы­кі­даў пар­ні­ко­ва­га га­зу да 2050 го­да, каб да кан­ца ста­год­дзя не ад­бы­ло­ся жах­лі­ва­га па­вы­шэн­ня тэм­пе­ра­ту­ры на ча­ты­ры гра­ду­сы. Каб пад­ба­дзё­рыць кра­і­ны, якія су­мня­ва­юц­ца, у каст­рыч­ні­ку на са­мі­це Еў­ра­пей­ска­га са­ю­за лі­да­ры кра­ін ЕС да­мо­ві­лі­ся зні­зіць вы­кі­ды пар­ні­ко­вых га­заў на 40% да 2030 го­да. Ра­біц­ца гэ­та бу­дзе ў тым лі­ку і шля­хам па­вы­шэн­ня до­лі ад­наў­ляль­най энер­ге­ты­кі ў эка­но­мі­цы Еў­ра­са­ю­за. 13 снеж­ня гэ­та­га го­да атры­ма­ла­ся да­сяг­нуць і да­лей­ша­га пра­грэ­су на шля­ху да па­рыж­ска­га да­га­во­ра 2015 го­да ў агуль­на­су­свет­ных рам­ках. Па вы­ні­ках до­сыць ня­прос­тых пе­ра­моў у Лі­ме кра­і­ны — удзель­ні­цы Ра­мач­най кан­вен­цыі ААН па змян­шэн­ні вы­кі­даў вуг­ля­кіс­ла­га га­зу ў ат­мас­фе­ру змаг­лі ўзгад­ніць і пад­пі­саць па­гад­нен­не аб фар­ма­це аба­вя­за­цель­стваў, якія бя­руць на ся­бе асоб­ныя дзяр­жа­вы па ра­шэн­ні гэ­тай агуль­най за­да­чы.

Ап­ты­мізм з гэ­тай на­го­ды ўсё ж да­во­дзіц­ца пра­яў­ляць стры­ма­ны: ад­на спра­ва, што дзяр­жа­вы па­абя­ца­юць зра­біць, а ін­шая, што змо­гуць ажыц­ця­віць, ка­лі ўліч­ваць тыя праб­ле­мы, якія прый­дзец­ца вы­ра­шаць.

Сяр­гей КІ­ЗІ­МА, док­тар па­лі­тыч­ных на­вук