Як на бабуліных вяселлях, або Прычым тут удод?

Вёс­ка Ду­бі­та­ва, што ў Іва­цэ­віц­кім ра­ё­не, — ста­ра­жыт­ная, праз не­каль­кі га­доў бу­дзе ад­зна­чаць сваё 500-год­дзе. У 60-70-х га­дах тут пра­жы­ва­ла больш за ча­ты­ры сот­ні ча­ла­век, гэ­та быў час роск­ві­ту вёс­кі. Сем'і ў асноў­ным бы­лі шмат­дзет­ныя, па 7-8 дзя­цей, а ў не­ка­то­рых і па 12. Але да­рог доб­рых не бы­ло, як ка­жуць ста­ра­жы­лы гэ­та­га краю, з ба­ло­та бы­ло не вы­брац­ца ў вяс­но­вы і асен­ні час. А по­тым з'я­ві­лі­ся да­ро­гі, але па іх ма­ла­дыя па­ўця­ка­лі з вёс­кі ў по­шу­ках га­рад­скіх вы­год...

Сён­ня тут жы­вуць толь­кі 36 ча­ла­век. Акра­мя ад­ной сям'і, усе пен­сі­я­не­ры. За­тое мес­ці­чы больш за не­ка­то­рых ма­ла­дых уме­юць ра­да­вац­ца жыц­цю і ца­ніць ся­мей­ныя каш­тоў­нас­ці. Най­ста­рэй­шая ся­мей­ная па­ра Тур­чы­ных з за­да­валь­нен­нем ус­па­мі­нае сваю ма­ла­досць:

— Пас­ля шко­лы я па­еха­ла на Урал, каб вяр­нуц­ца з за­роб­каў з паш­пар­там, — рас­каз­вае Ган­на Дзміт­ры­еў­на Тур­чы­на. — Пра­ца­ва­ла там у дзі­ця­чым сад­ку, а праз сця­ну жы­ла стар­шы­ня сель­са­ве­та. Мы па­сяб­ра­ва­лі, і яна да­па­маг­ла мне зра­біць паш­парт. Ка­лі вяр­ну­ла­ся з Ура­ла, то Іван ужо быў у ар­міі. Яго за­бра­лі ў ма­ра­кі на ча­ты­ры га­ды. Як ця­пер па­мя­таю: ён вяр­нуў­ся з вой­ска і пас­ля тан­цаў бег за мною так, што аж мар­ская фу­раж­ка яго зля­це­ла з га­ла­вы.

Ма­ла­дыя лю­дзі ста­лі су­стра­кац­ца, а праз во­сем ме­ся­цаў вы­ра­шы­лі па­жа­ніц­ца. Ска­за­лі баць­кам, і тыя за­сла­лі сва­тоў. Вя­сел­ле ў Ган­ны Дзміт­ры­еў­ны і Іва­на Пят­ро­ві­ча ад­бы­ло­ся больш за паў­ве­ка та­му — у 1959 го­дзе, на вось­ма­га са­ка­ві­ка.

Вя­сел­ле ў тыя ча­сы ла­дзі­ла­ся на дзве ха­ты: у пер­шы дзень — у ма­ла­дой, на­заўт­ра — у ма­ла­до­га. Іван быў у сям'і ста­рэй­шы з пя­ця­рых дзя­цей, а Ган­на ў ма­ці бы­ла вось­май. Ста­рэй­шыя бра­ты і сёст­ры бы­лі не су­праць, што Ган­на не пай­шла жыць да свек­ры­ві пас­ля вя­сел­ля, а на­ад­ва­рот, му­жа ўзя­ла ў пры­ма­кі. Тур­чы­ны, да сло­ва, і сён­ня жы­вуць у баць­коў­скай ха­це Ган­ны Дзміт­ры­еў­ны.

Ма­ла­дых пас­ля вян­чан­ня баць­кі су­стра­ка­лі на па­ро­зе з хле­бам і сол­лю. Ка­ра­ваі ра­бі­лі ка­ра­вай­ні­цы, а хлеб пяк­ла са­ма ма­ці Ган­ны Дзміт­ры­еў­ны. На­огул, яна бы­ла здат­най пе­кар­кай: яшчэ пры Поль­шчы ёй хлеб за­каз­ва­лі на­стаў­ні­кі, та­кі ён атрым­лі­ваў­ся ўда­лы. А ка­ра­вай­ні­цы пяк­лі не адзін ка­ра­вай, а не­каль­кі, каб ха­пі­ла ўсім гас­цям. Каб атрым­лі­ваў­ся вы­со­кі, не па­трэс­ка­ны, спя­ва­лі пес­ні. Упры­гож­ва­лі ка­ра­вай ко­са­мі, квет­ка­мі.

Без шам­пан­ска­га, але з кі­ся­лём

— Мне па­ды­шла вя­сель­ная су­кен­ка ма­ёй сяст­ры, — уз­гад­вае Ган­на Тур­чы­на. У Га­лын­цы сяст­ра і вэ­люм узя­ла для мя­не. Вэ­люм у нас на­зы­ва­лі «ва­ля». Туф­лі бы­лі но­выя, але чор­ныя. Бе­лых не бы­ло ні ў ко­га. «Ва­лю» на­пры­кан­цы вя­сел­ля друж­кі па па­рад­ку пры­мя­ра­лі, тан­ца­ва­лі ў ёй.

— Ці ба­га­ты ла­дзі­лі стол?— ці­каў­лю­ся.

— Ха­ла­дзец, мя­са, кат­ле­ты сма­жы­лі. А вось што та­кое га­луб­цы, не ве­да­лі. Кі­сель ва­ры­лі, толь­кі не та­кі, як ця­пер ва­раць, а з аў­ся­най му­кі. І са­ла­ду­ху ва­ры­лі. На­ват не ве­даю, як рас­тлу­ма­чыць — яна па­доб­на на ка­шу. А пі­лі са­ма­гон­ку, ві­на толь­кі кры­ху пры­куп­ля­лі. Пра шам­пан­скае так­са­ма не ве­да­лі.

— Жар­та­ва­лі на вя­сел­лі?

— А як жа! Бы­ва­ла, толь­кі пой­дзеш тан­ца­ваць, як тваё мес­ца зай­ма­юць пад­роб­ныя ня­вес­та і жа­ніх: ня­вес­та — пе­ра­апра­ну­ты муж­чы­на, а жа­ніх — пе­ра­апра­ну­тая жан­чы­на. Гэ­та па­ра маг­ла быць з лі­ку гас­цей, а маг­ла быць і з чу­жых. Та­ды сват і ма­ла­дзі­ца вы­куп­ля­лі мес­цы на­шы. За га­рэл­ку, за гро­шы, за за­кус­ку, што ска­жуць, тое і па­він­ны даць, кры­ху па­тар­га­ваў­шы­ся.

Па­час­ту­нак па пра­ві­лах

— Адо­рва­лі ма­ла­дых, як ка­ра­вай дзя­лі­лі?

— Ка­ра­вай у нас вы­но­сіў асаб­лі­вы ча­ла­век. Яго на­зы­ва­лі сё­мак. Ён ка­заў: «Да­зволь­це, ма­ці і баць­ко, ка­ра­вай па­ча­ці». І так тры ра­зы пы­таў­ся ён да­зво­лу, а по­тым ка­ра­вай рэ­заў па стар­шын­стве ро­ду. Спа­чат­ку ка­заў: «Ёсць у на­шай ма­ла­дой баць­ко і ма­ці. Про­сім на па­да­ру­нок». І так усю рад­ню па па­рад­ку клі­каў, а по­тым дру­жак, су­се­дзяў і г.д.

...А яшчэ, пры­гад­ва­юць Тур­чы­ны, акра­мя ка­ра­вая, май­стры­хі пяк­лі птуш­ку ўдо­да і яго ўпры­гож­ва­лі са­лом­кай, стуж­ка­мі. Во­чы — з чор­най фа­со­лі, а хлоп­цы-друж­кі па­він­ны бы­лі птуш­ку гэ­тую ўкрас­ці, каб атры­маць за яе вы­куп.

— Ну і як, у ма­ла­дых жыц­цё ўда­ло­ся?

— Я не шка­дую, што пай­шла за Іва­на, бо той ка­ва­лер, з якім я гу­ля­ла, ужо на тым све­це, а мы жы­вём 55 га­доў ра­зам. Бед­на ці не бед­на, а гро­шай чу­жых не па­зы­ча­лі, каб ажа­ніць ці ў ар­мію вы­пра­віць дзя­цей. У нас ужо чац­вё­ра ўну­каў, пяць праў­ну­каў.

— Муж не раў­ні­вы? — да­пыт­ва­ю­ся.

— Пас­ля свай­го вя­сел­ля я ма­ла­дзі­цай гу­ля­ла на вя­сел­лях пяць ра­зоў. Ма­ла­дзі­ца — гэ­та на вя­сел­лі «па­ра» сва­ту. Я спа­чат­ку ба­я­ла­ся, што тан­цую на вя­сел­лі ўсё са сва­там, ду­ма­ла, што за­раз муж пры­раў­нуе, а ён толь­кі ўсмі­ха­ец­ца. На трэ­ці раз ад­мо­ві­ла сва­ту, маў­ляў, но­гі ба­ляць, а муж ка­жа: «Ідзі, та­бе ж так па­да­ба­ец­ца тан­ца­ваць». Не раў­ні­вы ака­заў­ся — каб толь­кі мне доб­ра бы­ло, ду­маў. А я так лю­бі­ла тан­ца­ваць! І вальс, і поль­ку-ба­бач­ку, па­ды­спань, кра­ка­вяк... Муж за­пра­шаў толь­кі на вальс і фак­строт.

Удод на ўспа­мін

...Аб тра­ды­цыі пя­чы ўдо­да на вя­сел­ле за­гад­чы­ца Ду­бі­таў­ска­га До­ма са­цы­яль­ных па­слуг На­тал­ля Клют­ко рас­пыт­ва­ла ўсіх доў­га­жы­ха­роў вёс­кі, сва­іх бліз­кіх, шу­ка­ла вя­сель­ныя тра­ды­цыі ў ін­тэр­нэ­це.

— Ча­му ўдод, а не якая ін­шая птуш­ка? — раз­ва­жае На­тал­ля Мі­хай­лаў­на. — Знай­шла кар­цін­кі: удод са­праў­ды пры­го­жы, яр­кі, з чор­на-аран­жа­вым апя­рэн­нем, з ха­хал­ком і за­гну­тай дзю­бай. Гэ­тая птуш­ка, да­рэ­чы, бы­ла аб'­яў­ле­на ле­тась птуш­кай го­да. Але ка­лі га­ва­рыць пра вя­сель­ныя тра­ды­цыі, то, маг­чы­ма, за не­звы­чай­насць і не­ар­ды­нар­ную пры­га­жосць яе лю­дзі вы­бра­лі для ад­мыс­ло­ва­га аб­ра­ду — звяр­нуць ува­гу на тых, ка­го не заў­сё­ды за­пра­ша­лі на вя­сел­ле, ці на тых, ка­го за­бы­лі за­пра­сіць. Яны пяк­лі птуш­ку і пры­хо­дзі­лі з та­кім за­ўваж­ным па­да­рун­кам. Гас­па­да­ры ў ад­каз, каб сха­ваць сваю не­прад­бач­лі­васць і раз­губ­ле­насць, ад­куп­ля­лі­ся гас­цін­ца­мі са ста­ла. Лю­дзі, што пры­но­сі­лі ўдо­да, дзя­ка­ва­лі пес­ня­мі і іш­лі гу­ляць сва­ёй кам­па­ні­яй. З ча­сам не­па­зва­ныя гос­ці ста­лі са­ро­мец­ца на­па­мі­наць аб са­бе та­кім чы­нам, але ка­ра­вай­ні­цы па­ча­лі са­мі пя­чы птуш­ку, каб за­ха­ваць та­кую яр­кую тра­ды­цыю і ліш­ні раз па­ве­ся­ліць гас­цей.

Ва­лян­ці­на БОБ­РЫК.

Вя­сель­ныя фо­та пра­да­стаў­ле­ны На­тал­ляй Клют­ко.