Прадзюсарка Воля Чайкоўская пра тое, чаму не сорамна гаварыць пра грошы

Адна дзяўчына здолела распачаць у Беларусі міжнародны кінафестываль «Паўночнае ззянне», за кароткі тэрмін зрабіла яго папулярным. Сіла духу (у дадзеным выпадку дакладна гэта) дапамагла ісці далей крок за крокам: дзякуючы Волі Чайкоўскай ужо з’яўляюцца новыя фільмы. І яе прыкладам натхняецца моладзь, якая доўга не рэфлексуе, атрымаецца ці не, а проста бярэ і робіць...

— Якім павінен быць фільм, каб ты захацела яго спрадзюсіраваць?

— Калі пачынаеш прадзюсіраваць, то ў цябе яшчэ няма фільма... Мне падабаюцца тэмы, прысвечаныя пытанням ідэнтыфікацыі і самаідэнтыфікацыі, усім відам камунікацый паміж асобамі. Геапалітычныя канфлікты, нават палітычныя тэмы, узаемадзеянне маленькага чалавека з вялікім светам. Пошукі сябе. Вельмі люблю эклектычныя праекты, эксперыментальныя, як фільм «Дарога».

— Але ён паўстаў як расійскі праект. А ці магло б нешта падобнае з’явіцца ў Беларусі? Ці тут кінажыццё больш складанае, чым у суседзяў?

— У мяне не толькі гэты фільм, яшчэ скончана праца над стужкай Дашы Кароль пра выпускнікоў ВНУ ў Беларусі. Цяпер у мяне 2 праекты ў постпрадакшне і 3 — у распрацоўцы, яны ўсе дакументальныя, ствараюцца беларускімі рэжысёрамі, на беларускай глебе. Адзін праект з Максімам Шведам — пра жэс-арт, пра карані ўрбаністычнай з’явы, феномен супрэматызму. Мы жартуем, што гэта спадчына Казіміра Малевіча, рэінкарнаваная праз нейкі лубок: яе ствараюць людзі, якія не маюць мастацкай адукацыі, але мы ў фільме задаём пытанне: ці з’яўляецца мастацтвам тое, што намалявана на сцяне? Фільм пра графіці, але праз гэтую тэму раскрываецца сутнасць беларускай унутранай патрэбы, каб усё было ў парадку: чыста, роўна, дагледжана, прыстойна. Вельмі шмат разваг пра беларускую ментальнасць. Другі праект — «Мая бабуля з Марса» рэжысёра Сашы Міхалковіча — цяпер у мантажы. Гэта сямейная сага на фоне геапалітычнай катастрофы — украінскага канфлікту, тэмы Крыма. Трагедыя сям’і, якая аказалася падзеленай з-за гэтай сітуацыі. Рэжысёр здымае сваю бабулю і разважае пра тое, што такое карані і радзіма. Чаму чалавеку сталага ўзросту складана пераехаць у іншае месца?.. Калі пытанне ў тым, ці можа з Беларусі выйсці фестывальны хіт, то скажу, што можа. Тэмы ёсць. Я веру ў тое, што ёсць і сілы.

— Чаму менавіта дакументальнае кіно?

— Гэта цікава. У нейкім сэнсе лягчэй, таму што патрэбна менш фінансавых намаганняў, чым у ігравым кіно. Для мяне гэта вельмі цікава. Пачула думку, якая мне вельмі спадабалася: калі ты працуеш у ігравым кіно як рэжысёр, то ўсё роўна трэба час ад часу рабіць дакументальныя фільмы, для таго, каб не губляць адчуванне праўды жыцця. Таму што калі сыходзіш у ігравое кіно, то губляеш сувязь з рэальнасцю, перастаеш разумець, як жывуць людзі, як камунікуюць, паводзяць сябе ў той ці іншай сітуацыі. Таму трэба быць сярод людзей. Мне ўсё гэта цікава і як для прадзюсаркі, і як для творцы, гэта элемент і самапазнання: калі ў чалавека добра развітая рэфлексія і самарэфлексія, то нейкую сітуацыю са свайго жыцця ён можа бачыць збоку, і гэта дапамагае нешта зразумець.

— Што павінен рабіць прадзюсар для кіно, каб яно адбылося?

— Прадзюсар — гэта мегаэнерджайзер, мегаарганізатар, мегаменеджар. Чалавек, які дапамагае адбыцца мастацкай з’яве, наладжвае камунікацыю паміж рэжысёрам, сцэнарыстам (калі такі ёсць), аператарам, гукааператарам, а ў постпрадакшне паміж рыжысёрам і мантажорам прадзюсар выбудоўвае фестывальную стратэгію, маркетынгавы план, план па фінансаванні, думае, з якіх крыніц узяць грошы. Прадзюсар адказвае за дэдлайн, калі фільм патрэбна зрабіць. Адсочвае і кантралюе ўсе гэтыя працэсы, прысутнічае на прыняцці канцэптуальных рашэнняў, уплывае на іх. Натуральна, што калі гаворка пра аўтарскае кіно, то ўсё крыху інакш: калі працуеш з такім рэжысёрам, як Лазніца, то не асабліва паўплываеш на аўтарскія рашэнні. А калі здымаецца дэбют ці рэжысёры робяць другі ці трэці фільм і іх імёны могуць быць невядомыя, але яны таленавітыя асобы, усё адно ідзе працэс суаўтарства паміж прадзюсарам і рэжысёрам. За прадзюсарам — арганізацыя працэсу, пошук грошай, цалкам уся праца па прасоўванні на ўсіх этапах.

— Ці ёсць у Беларусі людзі, гатовыя ўкладваць грошы ў кіно (акрамя дзяржавы)? Дзе іх знайсці?

— Складанае пытанне. З-за таго, што кіно ў Беларусі з’яўляецца даволі маргіналізаваным відам мастацтва (па розных прычынах), канешне, прыватных івестараў прыцягнуць складана, асабліва ў дакументальнае кіно.

— З-за таго, што яно не акупляецца?

— Ёсць паспяховыя гісторыі, выпадкі, калі на дакументальным кіно можна зарабіць — калі ёсць добры маркетынг. Але прадзюсар павінен зарабіць грошы, ён не можа займацца тым, што не прыносіць ніякага прыбытку. Прынамсі, гэта мусіць прыносіць зарплату людзям, якія ўцягнутыя ў працэс. Лепей, калі ёсць яшчэ і прыбытак. Я ведаю, што ў Беларусі ёсць такія людзі — мецэнаты, — якія могуць даць 10 000 еўра на фільм. Я з такімі не працавала. І яшчэ не асабліва прасіла ў кагосьці. У мяне праекты не вялікабюджэтныя, атрымліваецца знаходзіць на іх спонсараў па-за Беларуссю. Але думаю, што прыйдзе час, і я пачну размаўляць у Беларусі з людзьмі, каб знайсці грошы на кіно. Думаю, што трэба гэта рабіць. Каб пераканаць, трэба паказаць сваю паспяховую гісторыю (у мяне такія ёсць), трэба паказаць кампетэнтнасць, трэба паказаць патэнцыял праекта. Разумець, з якім чалавекам размаўляеш: ці ён проста хоча даць грошы, каб пабачыць сваё імя ў цітрах, ці хоча зарабіць на гэтым, і ўжо далей выбудоўваць стратэгію камунікацыі.

— Фактычна мы гаворым пра навыкі ў пэўнай прафесіі. Ці зацікаўлена наша краіна ў такіх спецыялістах?

— Я не магу казаць за ўсю краіну. Магу меркаваць па тым, што бачу... На «Беларусьфільме» кажуць, што зацікаўлены.

— А чаму так: незалежнае кіно робім, але ледзь што — ідзём на «Беларусьфільм»?

— Гэта да пытання пра тое, як у нас функцыянуе кінасфера, як праводзіцца конкурс кінапраектаў. У нас, калі незалежны прадзюсар прыйдзе ў Міністэрства культуры з думкай пра ўдзел у конкурсе, яго ўсё роўна накіруюць на «Беларусьфільм». Нядаўна агучвалася, што на «Беларусьфільме» хочуць зрабіць незалежную пляцоўку, праводзіць пітчынгі. Але незалежныя прадакшн-кампаніі павінны мець магчымасць удзельнічаць у адкрытым конкурсе: усе мы плацім падаткі і хочам мець такое ж права прэтэндаваць на бюджэтнае фінансаванне. Усе ў гэтым зацікаўлены, і трэба разумець, што жыццё рухаецца наперад і ўвесь час патрабуе ўдасканалення і перагляду падыходаў, таму што на сённяшні момант існуе вялікая колькасць абмежаванняў, якія не дазваляюць удзельнічаць у конкурсе незалежным прадзюсарам, якія не маюць статусу юрыдычнай асобы. Калі ты індывідуальны прадпрымальнік, то не можаш падаваць на праект, калі ты рэжысёр з ідэяй, то не можаш падаць на праект як фізічная асоба. І толькі юрыдычныя асобы, то-бок кампаніі, могуць удзельнічаць, і тое, калі ёсць стаж 5 гадоў з несупыннай фільмаграфіяй. Таму толькі некалькі кампаній могуць удзельнічаць у конкурсе кінапраектаў, уключна з «Беларусьфільмам». У законе ёсць умова, што калі ты атрымліваеш грошы, то паслугі і арэнду абсталявання трэба браць у «Беларусьфільма». Ці спрыяе гэта развіццю кінарынку ў Беларусі?.. Як прадзюсарка адчуваю, што нібыта ўпіраюся ў нейкую столь — разумею, што тут магло б быць і чаго няма з-за таго, што негнуткая форма арганізацыі кінапрацэсу.

 — Калі пра кінадакументалістыку... У нашым грамадстве яна ўспрымаецца наогул як другасны кірунак пры тым, што цікавасць да дакументальнага кіно ў свеце ў наш час вялікая. Чаму так?

— З-за таго, што беларускае кіно маргіналізавалася. Усё, што звязанае з кінематографам, не з’яўляецца прыкметай добрага маркетынгу, добрага прадукту, добрай рэкламы. Не было прэцэдэнтаў, якія б гаварылі пра тое, што гэта цікава глядзець, што на гэтым можна зарабіць грошы. У нашых людзей савецкая ментальнасць: варта толькі загаварыць пра грошы, як усе пачынаюць саромецца, хаваць вочы і казаць пра меркантыльнасць. Але пра гэта трэба гаварыць максімальна адкрыта.

Капрадукцыя павялічвае шанцы праекта на паспяховы дыстрыб’ютарскі і фестывальны лёс. Калі ёсць грошы з розных краін, гэта значыць, што ёсць кручок, на які можна чапляць лакальную дыстрыб’юцыю на іх тэрыторыі, кінатэатральны пракат, тэлебачанне. Мясцовы прадзюсар будзе зацікаўлены, каб такі фільм прадаць. Вы аб’ядноўваеце намаганні, у вас лепей выбудоўваецца фестывальная стратэгія.

— Госці, якія прыязджаюць на фестывалі — «Лістапад», «Паўночнае ззянне», — вядуць адукацыйныя праграмы, яны ж распавядаюць, як працуе кінаіндустрыя на сучасным этапе. Які плён ад гэтага?

— Плён ад сустрэч заўжды ёсць. Але трэба разумець, што імгненнага эфекту не будзе, яго не можа быць, калі ў нас няма рынку. Нельга думаць, што на майстар-класы ў межах індустрыяльнай платформы «Лістапада» ці «Паўночнага ззяння» прыйдзе чалавек і праз год выдасць геніяльную работу. Такога не будзе. Але гэта працэс, што патрабуе часу. І дапамагае аб’яднаць кінасупольнасць Беларусі.

Апошнім часам наша кінасупольнасць стала больш кансалідаваная, што вельмі цешыць. Але таго, каб агульная сітуацыя нейкім чынам мянялася, я пакуль не бачу. У Беларусі ўсё яшчэ адсутнічае адэкватнае разуменне, што такое прадзюсіраванне кіно.

— Хто наведвальнікі падобных майстар-класаў?

— Ёсць пэўная частка прафесіяналаў. Магу сказаць пра сябе: калі робяцца падобныя сустрэчы, мне цікава. Таго, каб было нейкае адкрыццё, няма. Таму што я ўсё гэта бачу на розных фестывалях, чую з першых вуснаў. Але калі я раблю такія майстар-класы на «Ззянні», то ўзровень глыбіні даводзіцца наўмысна паніжаць: тут людзі не валодаюць ні такой тэхнікай, ні такімі ведамі пра кінарынак, ні такімі ведамі пра кінапрацэс. Калі хочаш зрабіць майстар-клас для вузкіх прафесіяналаў, якія рэальна працуюць у індустрыі, то прыйдуць адзінкі. Даводзіцца ўсё рабіць на больш шырокую аўдыторыю. Я жартую, што калі сюды прывесці Марыяну Слот, прадзюсарку з Даніі, якая жыве ў Францыі, што працавала на некалькіх фільмах Лазніцы, то ў нас скажуць: «А хто яна? І што яна будзе тут расказваць?» Але рабіць гэтыя сустрэчы патрэбна, і лекцыі патрэбныя, таму што нічога з нічога не возьмецца.

Вучыць прадзюсіраванню трэба. У нас проста няма такой прафесіі і няма попыту на яе. У нас няма наладжанай кінаіндустрыі. Калі б зараз адкрылі межы і сюды прыйшлі б здымаць замежныя прадакшн-кампаніі, калі б у нас з’явілася сістэма, пры якой дзяржава кампенсуе 20—25 працэнтаў выдаткаў, якія кінематаграфісты трацяць у краіне, дзе здымаюць, то адразу людзі сталі б круціцца як у віры і рабіцца прадзюсарамі з-за таго, што гэтага патрабуе рынак. Гэта была б шокавая тэрапія.

— Часам гучаць думкі, што наш унутраны рынак абмежаваны...

— Але ў нас ён пакуль не склаўся. Спачатку трэба стварыць умовы, паглядзець, што з’явіцца, тады можна пра гэта гаварыць. Ніхто не кажа, што не патрэбна працаваць на замежжа. Наадварот. «Беларусьфільм» — першы, каму трэба вучыцца працаваць не толькі на расійскі рынак, але і іншых краін. Для таго каб стварылася індустрыя і развіваўся кінарынак, тут трэба стварыць такія ўмовы, якія б спрыялі развіццю, запатрабаванасці з’яўлення спецыялістаў, прадзюсараў. Пакуль гэтага не будзе — не будзе ні кінарынку, ні прадзюсараў, ні адукацыі ў гэтай сферы. Калі будзе патрэба ў прадзюсарах, то і кінаадукацыя з’явіцца. Будуць запрашаць выбітных замежных прадзюсараў, каб вялі курс, чыталі лекцыі. Тое, чаго будзе патрабаваць рынак, знойдзецца. А пакуль той, хто рэальна хоча займацца кіно ў Беларусі, паедзе вучыцца гэтаму за мяжу і, можа, там застацца...

— Чаму ты збіраешся вучыцца ў Эстоніі? Сама ўжо спрадзюсіравала некалькі фільмаў...

— Я за тое, што ніколі не трэба спыняцца. І калі адчуваеш, што трэба вучыцца, то, значыць, самы час гэта рабіць. Я буду паглыбляць веды ў рэжысуры і прадзюсіраванні дакументальнага кіно. Кожны семестр буду здымаць па адным фільме сама. Але я не кідаю ўсё тут. У Беларусі ў мяне застаюцца цікавыя праекты і будуць з’яўляцца новыя. І фестываль «Паўнонае ззянне» працягнецца, проста я буду шмат чаго рабіць дыстанцыйна.

Ларыса ЦІМОШЫК