Вырасціць галінку, альбо Аўтарскія рэканструкцыі па Валянціну Дудкевічу

Гэтая восень стала юбілейнай для славутага беларускага артыста, харэографа, рэжысёра і кіраўніка Дзяржаўнага ансамбля танца Беларусі Валянціна Дудкевіча — 75 гадоў. Дата адзначылася вялікай канцэртнай праграмай, дзяржаўнымі граматамі, тэлеэфірамі. Але і на самім юбілейным вечары, дзе ансамбль танца паказваў самыя розныя нумары, неаднойчы падкрэслівалася: гэта не справаздачны канцэрт, гэта не падвядзенне вынікаў. Наадварот: шмат у чым гэта дэманстрацыя цяперашняй і нават будучай працы, гэта планы на новыя праграмы і новыя нумары. Валянцін Дудкевіч нястомны і вельмі дзейны творца, у яго новыя ідэі, пастаноўкі, клопаты, памкненні. Так і наша з ім гаворка: хоць і адштурхоўвалася ад прыгожай лічбы, не стала інтэрв’ю, якое звернута ў мінулае, — гаворка ішла пра сучаснасць і пра будучнасць, пра актуальныя праблемы, моду, блогі, тэлебачанне, конкурсы…

— У апошнія гады мы можам бачыць, як танцамі пачалі цікавіцца многія людзі, нават тыя, хто раней ад мастацтва быў далёкі. Гаворка, канешне, не пра класічны балет, а хутчэй пра эстрадныя, сучасныя танцы, пра розныя тэлешоу. Ці ўхваляеце вы такі ўзлёт папулярнасці, ці адбіваецца гэта на дзейнасці вашага калектыву?

— Тэма вельмі сур’ёзная, бо ва ўсім гэтым мне многае хутчэй не падабаецца. Часта згадваю словы філосафа Бярдзяева пра тое, што ад дэмакратызацыі якасць і каштоўнасць культуры зніжаецца. Так і з мастацтвам танца, і з іншым мастацтвам, якое дзякуючы інтэрнэту, шоу-бізнесу, рэкламе пайшло ў масы. Цяпер жа як? Нават тое, што дрыгаецца недзе за спінай эстраднага спевака, ужо называюць балетам. Балетам імя нейкага чалавека. А я так доўга жыву ў мастацтве, і ў нас у Беларусі ведаю толькі адзін балет — балет Елізар’ева. Нават свайму калектыву не дазваляю называцца балетам, мы ансамбль. Ёсць балет Грыгаровіча, балеты Бежара, Пеці, Баланчына, Эйфмана. А эстрадныя калектывы за аснову бяруць афрыканскую традыцыю, якая пайшла як імправізацыя пад барабан з нейкімі рытмічнымі рухамі. А танец як мастацтва — у іншым, у ім павінен быць змест. Танцавальныя рухі — гэта тыя ж словы, што існуюць у паэзіі, у літаратуры, імі ствараецца тэкст. Гэта тыя ж ноты ў музыцы. Самі па сабе рухі пад рытм не маюць мастацкай каштоўнасці.

— Ваш ансамбль супрацьстаіць попкультуры?

— З аднаго боку, сапраўды, хочацца супрацьстаяць гэтаму даволі жорстка і адстойваць свае прынцыпы. Але з іншага — гэта масавая культура, моладзевая культура. Калі зусім ад яе адмовіцца, то можна згубіць нейкую частку гледачоў. Таму трэба рабіць больш высокародным тое, што цяпер модна, дадаваць змястоўнасці і сэнсу і ствараць сучасны беларускі танец. У нас ёсць такія работы ў праграме, даволі ўдалыя і нават папулярныя, як, напрыклад, «Лянок», «Ясь і Яніна» ці работа Віталя Молчана. Яны цікавыя моладзі. Той жа «Лянок» дзякуючы інтэрнэту распаўсюдзіўся шырока па Расіі, там яго шмат дзе танцуюць і называюць беларускім народным танцам.

Тое, што я прымаю ў сучаснай танцавальнай модзе, — гэта драйв і сканцэнтраванасць інфармацыі. Нічога не размазваецца, усё вельмі канкрэтна і ад таго яшчэ больш драйвова.

— І ўсё ж мы можам казаць, што ў публікі ёсць даволі вялікі інтарэс. І ці не вырасла б цікавасць да танцавальнага мастацтва больш высокага ўзроўню, калі б было больш рэкламы, больш увагі тэлебачання?

— Тэлебачанне — вельмі моцны інструмент. Але гляджу я, напрыклад, дзіцячы тэлеконкурс, што называецца «Талент краіны». Дзяўчынкі там спаборнічаюць у харэаграфіі. І мне хочацца называць гэта шоу-злачынствам. Таму што дзеці ўжо з маленства сапсаваныя адсутнасцю правільнай адукацыі, яны ўсе з нейкіх студый, у іх адсутнічае элементарная танцавальная база. Пошук талентаў замяняецца імкненнем стварыць шоупрадукт на адзін прагляд, і пра мастацтва танца гаворкі не вядзецца. Папулярызаваць наша мастацтва можна, калі рабіць рэкламу. Правільна як робіцца: укладваюцца сродкі ў рэкламу, потым артысты зарабляюць канцэртамі. А ў бюджэце нашага Дзяржаўнага ансамбля танца няма ніводнага рубля на рэкламу. За савецкім часам згадайце, як стваралася імя слынным танцавальным калектывам — «Бярозцы», ансамблю Ігара Маісеева! Спачатку дзяржава ўкладала ў гэта сродкі, а потым ужо ансамблі зараблялі для дзяржавы.

Нашы праграмы, несумненна, маглі б быць досыць папулярныя. Яны такія і ёсць, калі мы выступаем за мяжой. Калі едзем, напрыклад, у Кітай, то ў нас там запаўняюцца залы і на 5 тысяч месцаў. Пры тым, што мы выязджаем нават не поўным складам. Перыядычна працуем у Маскве ў зале Чайкоўскага з вялізным поспехам, у іншых краінах. А Беларусь для пастаяннай гастрольнай дзейнасці даволі малая, і не так шмат добрых канцэртных пляцовак, у Мінску можна на год зрабіць тры сольныя выступленні. Магчыма, болей рэкламы — болей гледачоў, і канцэрты былі б больш частыя.

Пасля майго юбілейнага вечара мы хацелі напрыканцы года зрабіць яшчэ адзін канцэрт, але падумалі, што, можа, пасля навагодніх святаў яго зробім. А потым недзе на выхадзе з сезона, у маі. Вось і ўсё, што датычыцца сольных канцэртаў ансамбля.

— Работы не хапае?

— Работа ёсць заўсёды, канешне. Нямала такіх разавых выступленняў, на святах, у зборных праграмах, выязджаем на гастролі: у верасні былі, напрыклад, у Сірыі.

Але ёсць і сур’ёзная праблема, нават бяда, не толькі ў нашым ансамблі, а паўсюль, што звязана з балетам. Гэта сыход мужчынскага складу. Раней крыху ўтрымлівала тое, што вызваляліся ад арміі, і можна было праз 20 гадоў на пенсію ісці, але і гэтага цяпер няма. Самае галоўнае, што прафесія танцоўшчыка мужчыну не корміць, не корміць яго сям’ю. І з ансамбляў, і з тэатраў мужчыны сыходзяць. Я сумна жартую, што наш калектыў — гэта курсы павышэння кваліфікацыі. Хлопцы заканчваюць навучальныя ўстановы, потым прыходзяць да нас па размеркаванні, мы іх тут даводзім да ладу і да пэўнага ўзроўню, а потым яны збягаюць і ідуць па кантракце на круізныя караблі, у Кітай, у арабскія краіны і зарабляюць грошы. І дзяўчыны ўжо пачалі сыходзіць, але з хлопцамі зусім складана. Я нават думаю, што давядзецца стварыць цалкам жаночы ансамбль, якім была, напрыклад, «Бярозка». А мы наш беларускі можам назваць «Бульбачка»! Жарты жартамі, але гэта вельмі сур’ёзная праблема...

 — У чым вы бачыце галоўную задачу Дзяржаўнага ансамбля танца Беларусі?

— Перш за ўсё развіваць народную, нацыянальную культуру, дабрацца і да глыбінных пластоў, свой творчы абавязак бачу ў гэтым. Калі раней усё зводзілася толькі да савецкага перыяду, БССР, калі мы ўзніклі і развіваліся, то цяпер мы ведаем, і якая даўняя ў нас гісторыя, і якая шматслойная ў нас была культура: фальклорная, вясковая, гарадская, арыстакратычная. Мы робім рэканструкцыі, як я кажу.

А з чаго пачынаецца рэканструкцыя? З вывучэння гісторыі. Калі браць за аснову нашы старадаўнія танцавальныя рухі, яны шмат у чым падобныя да балцкіх. Вядома, што крывічы — гэта балцкае племя, былі яцвягі, дайнова… Шмат якія асаблівасці ў народным мастацтве вызначае сама прырода. У нас няма такіх яскравых фарбаў, як ва Украіне, няма нейкіх усходніх асаблівасцяў, як у Расіі. Калі вывучылі гісторыю і фальклор — пачынаецца творчасць. Я заўсёды кажу, што аўтэнтычны фальклор — гэта не сцэнічнае мастацтва. Гэта музей, выдатны цікавы музей, куды мы прыйдзем, каб даведацца пра вытокі, каб узяць адтуль якую галінку і вырасціць яе. Усё, што выходзіць на сцэнічныя падмосткі, — аўтарскае. Пра гэта не вельмі прынята казаць, але ўсе фальклорныя танцы ансамбля Маісеева, ансамбля Вірскага і іншых слынных калектываў — гэта аўтарскія танцы. Нумары нашага ансамбля — таксама аўтарскія. Канешне, за аснову бярэцца традыцыя, падчас нават проста прыкмета, намёк з гісторыі, бо танцавальны фальклор амаль не захаваўся. І ствараецца рэканструкцыя. Вось як я некалі нумар зрабіў, адштурхоўваючыся ад дробнай дэталі. У архіве даследчыцы Юліі Чурко пабачыў кадры, як стары са старою ўсталі на табурэтачкі і спрабавалі неяк рухацца, так з’явілася «Кадрыля на зэдліках».

— Мы згадалі ваш «Лянок», які цяпер паўсюдна танцуюць як беларускі народны танец. Такая ж гісторыя і з танцам «Бульба», што першым паставіў расійскі харэограф Ігар Маісееў.

— У нас, дарэчы, ёсць свой нумар «Бульба», і Маісееў моцна хваліў нашу «Бульбу», хоць першым быў ён. Канешне, не было калісьці такога танца, была песня. Ігар Аляксандравіч мне расказваў, як яны да вайны прыязджалі ў Беларусь, рабілі фальклорныя экспедыцыі і неяк убачылі, што па вясковай дарозе бабы з поля ішлі такімі цікавымі шэрагамі і спявалі — «Бульбу вараць, бульбу жараць…» Пасля гэтага ён і стварыў танец «Бульба», дзе жанчынкі рухаюцца троечкамі. Так і «Лявоніха»: спачатку не танец, а песня. У фальклоры ж і не існавала нейкага дакладнага падзелу, усё разам было: і танцы, і песні.

— А ці можна сказаць, што ў беларускага танца ёсць нейкія такія асаблівасці, якія ўласцівыя толькі яму, якія не даюць пераблытаць яго ні з якім іншым танцам?

— Беларусі вельмі ўласцівая лірыка. Лічу, лірыкі і карагодаў павінна быць многа. Карагоды могуць быць розныя: і вясёлыя, і павольныя, але ўсе вельмі прыгожыя. Што яшчэ мне здаецца асаблівасцю беларускага танца — прыгажосць жаночага вобраза. У Беларусі надзвычай прыгожыя жанчыны, гэта сімвал Беларусі. І сама Беларусь жаночага роду. Прыгожыя жанчыны ствараюць пэўны вобраз, жаночы пачатак у танцы вельмі моцны. А мужчыны на сцэне — каб сумна не было, так я жартую! Ёсць, вядома, нейкія агульныя для славянаў ці балтаў танцавальныя правілы, але я скажу, што чыста беларуская асаблівасць — багацце паўтоўнаў, нейкая вытанчанасць. У нашым ансамблі такую традыцыю заклаў яшчэ мінулы кіраўнік Сямён Дрэчын, я яго вялікі прыхільнік. Калі я стаў кіраўніком Дзяржаўнага ансамбля танца, ён нярэдка прыходзіў, карэкціраваў свае нумары, таму што яны заставаліся ў рэпертуары. І я таксама пачаў развіваць гэтую ідэю. Лірычнасць, паўтонавасць — ва ўсім: у музыцы, харэаграфіі, касцюме.

— Але ж ёсць у ансамбля і зусім іншыя нумары, дзе многа экспрэсіі, многа рэзкіх рухаў, гучнай музыкі. Я кажу пра такі цыкл, як «Люцічы», «Яцвягі», «Крывічы».

— Так, зазірнулі мы і ў перыяд дзікасці, ён для ўсіх народаў, мабыць, аднолькавы. Пачынаючы з інструментаў — рознага роду флейты, дудачкі, у залежнасці ад таго, якія расліны былі. Многа рытму, барабанаў. Гэта такія інструменты, якія з самой прыроды прыходзяць. Многа агрэсіі, ваяўнічасці. Адпаведныя танцы і танцавальныя рухі. Адзін з нумароў прысвечаны люцічам, а гэта было даволі ваяўнічае племя. У нумары «Крывічы» ў мяне закадзіраваны такі сімвал, як кола. Нумар «Яцвягі» да канца яшчэ не дапрацаваны, яго аснова — прынашэнне ахвяры. Канешне, гэта мае фантазіі, што так магло быць, мая творчасць. Але ж яно і магло так быць, ці не праўда?

— Вы хочаце сродкамі танца прайсці ўсю гісторыю Беларусі?

— Я хачу па кожным гістарычным этапе нашай зямлі зрабіць асобную праграму і назапашваю нумары. Спачатку былі ў мяне толькі «Крывічы», цяпер «Яцвягі» і «Люцічы». Для іншых праграм іншыя нумары: «Паланэз», «Ефрасіння», ёсць цэлы цыкл «Прывіды Нясвіжскага замка», ёсць «Пагоня». Ёсць фальклор этнаграфічны, а ёсць сучасны танец. На кожны перыяд павінна быць свая танцавальная праграма. Нельга стаяць на месцы, мы ж не можам увесь час танцаваць адныя полькі ды кадрылі. Я пакідаю сваім пераемнікам магчымасць развіваць гэтыя праграмы, паказваю шлях, па якім далей можа ісці наш ансамбль. Работы хопіць на многа гадоў наперад.

— Не ўсе ведаюць, што вы на сваім персанальным сайце ведзяце блог і пішаце на розныя актуальныя тэмы, у тым ліку аб праблемах ансамбля.

— Дзякуй Богу, я пішу даволі лёгка і хутка, ды й трымаю розум у парадку. Хаця, здараецца, прыходзіць думка, што гэта нікому не патрэбна і нікога не хвалююць нашы праблемы. Але ж карабель плыве, і я не магу не рабіць…

Надзея КУДРЭЙКА