Калі вы запасліся зёлкамі і лісцем яшчэ ў гарачыя летнія дні і насушылі іх у запас, вы малайцы — не трэба было быць празарліўцам летам, каб прадбачыць новы сезон вірусаў з прыходам восені.
Калі ж, падобна аўтару гэтых радкоў, вы нічога не збіралі, не сушылі на гарышчы і не рассыпалі па слоічках і скрыначках — на дапамогу прыходзяць больш дальнабачныя бацькі і сваякі. Або аптэкі. Зёлкі, вядома, не панацэя і супрацьвірусных прэпаратаў не заменяць, але цалкам здольныя быць эфектыўнай прафілактыкай ВРВІ і грыпу, падтрымаць імунітэт і нават здольныя спыніць прастуду на пачатковым этапе. Або стаць добрым дадаткам да фармакалагічнага лячэння.
На сезонных рынках, магчыма, вам трапляліся сціплыя прылаўкі з сухімі традыцыйнымі для нашых шырот прыправамі (кмен, каляндра, сушаны часнок), кропам, пятрушкай і іншымі смакавымі травамі. Там жа часам цяпер прадаюць і сухое лісце малін, ажын, мяту, чабор. Гандлююць сухім лісцем і гаючымі траўкамі па восені, здараецца, і на абсталяваных міні-рынках каля аўтатрас. Гандлёвыя месцы з зёлкамі і лісцем не настолькі папулярныя ў пакупнікоў, як, напрыклад, тыя, дзе прадаюць каўбасы ці прыгажуны баравікі, але і сюды кіруюць людзі. Падыходзяць, пытаюцца і купляюць. Зацікавілася і я.
— Травы — гэта і лячэнне, і прафілактыка. Але калі, напрыклад, вам патрэбна неадкладная аперацыя, чым жа травы тут дапамогуць? Праўда, у зёлак ёсць галоўная перавага перад таблеткамі: часам па розных прычынах таблетак можа не апынуцца пад рукой, а травы атачаюць нас заўсёды. Галоўнае — ведаць, якія травы дапамогуць, — ахвотна ўступае ў размову пажылая жанчына за прылаўкам.
— У мяне тут нічога асаблівага, — распавядае яна. — Лісце лясных і «хатніх» малін, ажын, суніц, таксама лясных і садовых. Лісце лясных суніц пры кашлі добра дапамагае. Ёсць каліна: і лісце, і ягады. Таксама выдатны сродак ад прастуды. Кветкі ліпы, рамонак, шалфей. Амаль усё вырошчваю на сваім агародзе. Гэтак яшчэ мая мама рабіла. Ліпу толькі збіраю ў лесе, ды яшчэ лісце лясных суніц і малін.
Яна кажа, нейкай цудадзейнай травы, як часам думаюць гарадскія жыхары, няма ў прыродзе. І быць не можа. Калі фітасродак падабраны правільна, ён дапаможа ад вызначанай хваробы — і будзе цалкам «цудадзейным».
— Наогул, травы лепш купляць у аптэках або фітааптэках, — каментуе валеолаг Лілія Кацер. — У прыватных асоб набываць сухія лекавыя травы я б не рэкамендавала. Выключэннем можа стаць выпадак, калі вы асабіста добра ведаеце чалавека і давяраеце яму. У аптэках фітасыравіна сабрана і высушана правільна і ў патрэбныя тэрміны, да таго ж яна правільна захоўвалася. Плюс у кожнага фітапрэпарату ёсць тэрмін прыдатнасці — гэта таксама важна не забываць.
Ці можна вылечыцца ад ВРВІ толькі зёлкамі? Пры лёгкім цячэнні хваробы і моцным імунітэце — так, кажуць медыкі. Але лепш усё ж не рызыкаваць, бо ковід, напрыклад, часта пачынаецца як ВРВІ, а травой яго (як і сучасныя штамы грыпу) наўрад ці вылечыш.
— Правераныя часам травы ад прастуды сапраўды бываюць вельмі эфектыўныя, асабліва на пачатковых стадыях захворвання, ад тэмпературы, рыніту, кашлю. Але важна правільна іх камбінаваць і прымаць. І калі вірус ужо ўвайшоў у сілу і асабліва калі з'явіліся ўскладненні, без фармакалагічных сродкаў не абысціся, — кажа Лілія Эдуардаўна.
Што ж раіць народная медыцына, калі пяршыць і баліць горла, з носа цячэ, вочы слязяцца, галава цяжкая — словам, вы відавочна прастудзіліся?
Дапаможа, напрыклад, чай з лісця ажын. Сталовую лыжку сухога лісця ажын трэба заліць кіпенем і настойваць 2 гадзіны, потым працадзіць. Піць рэкамендуецца за паўгадзіны да ежы.
Калі даймае кашаль, можна заварыць лісце суніц (лепш за ўсё лясных, раяць траўнікі). Рэцэпт такі: сталовая лыжка лісця лясных суніц, тры сталовыя лыжкі лісця ажын. Можна дадаць чайную лыжку сухой здробненай фіялкі трохкаляровай. Заліць шклянкай кіпеню, настойваць 20 хвілін (лепш у тэрмасе), працадзіць. Піць такі сродак рэкамендуецца двойчы ў дзень па шклянцы, кожны раз заварваючы свежы настой.
Зразумела, кажучы аб фіталячэнні прастуды і грыпу, нам ніяк не атрымаецца абысці ўвагай маліну. Тое, што малінавае варэнне — галоўныя салодкія лекі ад ВРВІ, ведаюць усе: ад малых да дарослых. Але і лісце, і нават малінавыя галінкі валодаюць выяўленым тэрапеўтычным эфектам. Калі вы былі ў кантакце з калегам, які чхае і кашляе, прыйшоўшы дадому, здрабніце малінавыя галінкі з лісцікамі і заліце паловай літра кіпеню. Настойваць усё гэта, зноў жа, лепш у тэрмасе, трыццаці хвілін будзе дастаткова. Працадзіце і дадайце сок аднаго невялікага лімона. Здрабніце два буйныя зубкі часнаку і дадайце ў настой. Пажадана яшчэ размяшаць у шклянцы з гэтай сумессю чайную лыжку мёду. Піць адвар рэкамендуецца перад сном, у ложку, як чай і замест яго.
Дарэчы, пра чай: да заваркі таксама можна дадаць траву, каб прыгатаваць «прафілактычны восеньска-зімовы чай» ад прастуды і грыпу. Калі на вас «начхаў» спадарожнік у метро або калега ўвесь дзень смаркаўся за суседнім сталом і адпрасіўся раней, тады, прыйшоўшы дадому, вазьміце 200—250 г чаю, дадайце 2 ст. л. мяты і столькі ж сухога святаянніку, а таксама сталовую лыжку чабору, можна яшчэ дадаць такі ж аб'ём здробненага кораня валяр'яны. Прыгатаваную сумесь ссыпаем у непразрысты посуд і шчыльна закрываем. На адзін раз патрэбна толькі адна чайная лыжка «супрацьпрастуднай заваркі». Заліваем яе шклянкай кіпеню і даём настаяцца хвілін 10. П'ём увечар. Можна дадаць у шклянку лыжачку мёду.
А збіць тэмпературу, аказваецца, можа дапамагчы звычайная бульба. Буйную бульбіну надзіраем на тарцы, змешваем са сталовай лыжкай яблычнага воцату і з гэтай кашыцай робім кампрэсы на лоб хворага.
— Ці сапраўды такія кампрэсы могуць валодаць гарачкапаніжальным эфектам? — вырашыла я ўдакладніць у валеолага Ліліі Кацер.
— Пэўны эфект будзе, у першую чаргу так званы эфект плацэба. І, мусіць, памятаць такія народныя рэцэпты (з таго, што пад рукой) варта на ўсякі выпадак — ніколі ж не ведаеш напэўна, у якія сітуацыі можа паставіць жыццё. Але, калі тэмпература высокая, я б раіла ўсё ж мець у аптэчцы гарачкапаніжальныя прэпараты — напрыклад, той жа парацэтамол, — кажа Лілія Эдуардаўна.
Яшчэ адзін старадаўні рэцэпт пры прастудзе — кісель з прарошчаных зерняў аўса. Як прарошчваць авёс, ведае, напэўна, у нашы дні практычна кожны: прарошчанае зерне як супервітамінны дадатак у салаты — візітная картка правільнага харчавання на працягу апошняга дзесяцігоддзя. Для тых, хто ўсё ж не ў курсе: спосабаў шмат, але прасцей за ўсё прарасціць авёс у вільготнай марлечцы на сподачку. Дык вось, прарослыя зярняткі (з парасткамі 1-3 мм) перамолваем і 1 ст. л. атрыманай сумесі заліваем шклянкай халоднай загатаванай вады. Даводзім да кіпення на павольным агні і кіпяцім 2 хвіліны. Укручваем і настойваем 15—20 хвілін. Піць такі кісель абавязкова свежапрыгатаваным, па 100 мл тройчы на дзень за паўгадзіны да ежы. Для смаку і павелічэння эфекту ў яго рэкамендуюць дадаваць 1-2 ч. л. ліпавага мёду (або любога іншага мёду, але ліпавы — прызнаны народны сродак ад прастуды).
— Прарошчаны авёс сапраўды ўтрымлівае элементы, якія актыўна ўздзейнічаюць на кашаль і ў цэлым дапамагаюць хутчэй здаравець пры прастудзе, — каментуе Лілія Кацер. — Народныя сродкі з гэтым інгрэдыентам разрэджваюць макроту і спрыяюць адхаркванню, зніжаюць колькасць прыступаў кашлю. Але важна памятаць, што гэтыя сродкі маюць супрацьпаказанні, галоўнае з якіх — наяўнасць алергіі. І нават калі алергіі ў вас няма, ужываць такі кісель больш за 10 дзён я б не рэкамендавала.
Сок каліны з мёдам — такі ж агульнавядомы народны сродак ад прастуды, як і гарбата з ліпай. Сок і мёд злучаюць у прапорцыі 50 на 50 і сталовую лыжку сумесі прымаюць тройчы на дзень. Як нескладана здагадацца, за паўгадзіны да ежы: гэта стандартная рэкамендацыя, калі гаворка ідзе аб фіталячэнні. Справа ў тым, што на пусты страўнік любая сумесь засвоіцца лепш.
Ну, і, вядома, не пакінем сваёй увагай цыбулю — куды без яе, калі гаворка аб прастудзе? Калі паўкіло цыбулі прапусціць праз мясарубку, дадаць 6-7 лыжак мёду і шклянку цукру, заліць літрам вады і варыць на павольным агні дзве гадзіны, атрымаецца не «цыбульнае варэнне», а народны сродак ад кашлю. Застаецца астудзіць, працадзіць і захоўваць у халадзільніку. Па меры неабходнасці піць тройчы на дзень за паўгадзіны да ежы, па сталовай лыжцы.
— Цыбуля сапраўды змяшчае фітанцыды, якія эфектыўна змагаюцца з прастуднымі і віруснымі захворваннямі, — каментуе Лілія Кацер. — Медыкі выкарыстоўвалі цыбулю яшчэ ў антычнасці, у часы Гіпакрата. Акрамя таго, цыбуля багатая вітамінамі, што дапамагае арганізму аднавіцца ў працэсе і асабліва — пасля хваробы. Цыбуля мае выяўлены бактэрыцыдны эфект, валодае адхарквальным дзеяннем, змагаецца з кашлем, як сухім, так і вільготным. Іншая справа, што цеплавая апрацоўка знішчае шматлікія карысныя ўласцівасці цыбулі. Хаця не ўсе. Сапраўды, «цыбульнае варэнне» можа мець і супрацьзапаленчы, і супрацьацёкавы эфект (здыме ацёк дыхальных шляхоў), і бактэрыцыднае дзеянне. Але я ўсё ж раіла б ужываць цыбулю ў ежу ў свежым выглядзе і без цукру — эфект будзе большы. Звярніце ўвагу, цыбуля добрая як дапаможны і падтрымлівальны сродак, а таксама як мера прафілактыкі. Аднак не варта замяняць цыбуляй прызначаныя ўрачом лекі і тэрапію.
Аляксандра АНЦЭЛЕВІЧ
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
