Валерыя Арланава: Твая прафесія — гэта твая сутнасць

Яе ведаюць, любяць і чакаюць з ёй сустрэчы ў кіно, у Тэатры-студыі кінаакцёра. Яна ў адказ сумленна і аддана працуе, пражываючы лёс кожнай сваёй гераіні нібы ўласны. Дзясяткі спектакляў і кінафільмаў дазволілі актрысе паказаць гледачу самыя розныя грані свайго таленту і майстэрства. І сёння яна працягвае здзіўляць і радаваць нас. Сустрэўшыся з заслужанай артысткай Беларусі Валерыяй Арланавай, мы змаглі даведацца пра яе погляды на прафесію, самую жаданую ролю і важны складнік шчасця тут і цяпер.

— З апошняга з вашым удзелам з задавальненнем паглядзела фільм «Ліст чакання», дзе агучваецца шэраг актуальных тэм. Валерыя Юр’еўна, як вам працавалася на карціне, і што дапамагала ўжывацца ў ролю сваёй гераіні?

— Мне было крыху складана ў тым сэнсе, што гераіня, якую я там увасабляю, не зусім на мяне падобная. І яе погляды на жыццё, на нейкія сітуацыі не супадаюць з маімі. Давялося ў некаторых момантах нават паспрачацца з рэжысёрам. Мне было няпроста сыграць звычайную, у нечым наіўную жанчыну, якая вельмі любіць сваіх унукаў. У выкананні мне, мабыць, дапамагло, што супалі атмасфера ў карціне і тое, што я сама ў той час была ў крыху разабраным, разарваным стане. Мой стан добра лёг на вобраз гераіні, якая таксама знаходзіцца ў разгубленасці ад таго, што адбываецца вакол яе. Як, мабыць, і многія людзі зараз ва ўсім свеце адчуваюць і перажываюць штосьці падобнае. Бо ты не разумееш нават дакладна, што будзе заўтра.

— Гісторыя вашай гераіні ў фільме — гэта гісторыя прыгожай жанчыны пры таленавітым мужу. Чым па-жаночы адгукнулася яна вам?

— Але я так разумею, што яна і сама не без таленту і здольнасцяў. Зараз вобраз гераіні ў мяне чамусьці выклікаў паралелі з Аленай Андрэеўнай са спектакля «Дзядзька Ваня», таму што яна таксама пры таленавітым мужу адчувае сябе нерэалізаванай, непатрэбнай і нешчаслівай. У фільме мая гераіня крыху больш сталая і яна свядома абрала свой шлях: прысвяціла сябе любімаму мужу, сям’і. І ў яе не ўзнікае ўнутраных пакут, як у чэхаўскіх гераінь. Можа, яна мудрэйшая за мяне.

— Аднак тут самі напрошваюцца паралелі з вашай біяграфіяй, дзе ў вас, прыгожай і таленавітай, побач муж не меней таленавіты. Ці даводзілася вам па жыцці сутыкацца са стэрэатыпам прыгожай жонкі пры паспяховым мужу?

— Мой муж болей таленавіты... А ўвогуле прыгожых людзей вельмі часта падазраюць у адсутнасці таленту. Я ганаруся сваім мужам, але ў мяне ёсць і свая работа, дзе я рэалізоўваюся. І ніколі нікому нічога не даказваю, хоць разумею, што гаварылі ўсякае. У тым ліку і пра тое, быццам я выйшла замуж з-за грошай. Але мы, напрыклад, пражылі з Аляксандрам у інтэрнаце 12 гадоў. Якія грошы? Наша гісторыя абсалютна пра іншае.

— У шматсерыйным фільме «Каралева прыгажосці» вы ўвасобілі вобраз паспяховай жанчыны ў свеце моды. А што вам у жыцці дазваляе адчуваць сябе прыгожай?

— У фільме я іграю ролю дырэктара дома мадэляў «Кузнецкі мост» 60-х гадоў. І гэта адна з маіх любімых карцін. Мне там было вельмі цікава здымацца. Увогуле, даволі часта я іграю людзей, якія маюць дачыненне да моды. А для мяне прыгажосць — гэта найперш пра павагу да сябе і да тых, хто побач з табой. Адчуванне ўласнай прыгажосці павінна быць унутры чалавека. Бо, як казаў Аляксандр Васільеў, «трэніровачны касцюм — гэта ваша ўласнае паражэнне». Я па-рознаму магу быць апранута, і людзі бачылі мяне на сцэне і ў кадры як нафарбаванай, так і без касметыкі. Таму не маю патрэбы ўпрыгожваць сябе, бо мая аўдыторыя і без гэтага ведае, чаго я вартая. Разам з тым мне як жанчыне важна і падабаецца ствараць цікавыя вобразы і ў жыцці, быць яркай, бо гэта ёсць у жаночай прыродзе.

— Акцёрская праца дазволіла вам прымераць самыя розныя ролі ў тэатры і ў кіно. Ці ёсць яшчэ вобразы, якія хацелі б увасобіць?

— За гады работы ў кіно маю шмат розных роляў, дзе была і прыгожай, і сыграла ўсё, што можна, непрыгожае. Ужо вельмі хочацца быць сабой, бо еднасць з самой сабой — вельмі прыемнае пачуццё, калі ты ведаеш, хто ты і адчуваеш сябе паўнавартасна ў гэтым свеце. А калі прыходзіш на рэпетыцыю, то цябе гэтага пазбаўляюць, бо там трэба ўвасабляць прапанаванага персанажа.

— Шмат часу вам патрэбна, каб настроіцца на рабочы працэс?

— Здараецца, што шмат часу патрэбна, каб зразумець персанажа. Вось зараз рэпеціруем новую ролю і я разумею, што зноў не буду сабой. У выніку пачынаю шукаць, што можна гераіні пакінуць ад сябе, а якія рысы, наадварот, узмацніць альбо прыглушыць. Вобраз складваю як канструктар. І так у кожнай ролі трэба адчуць і прыдумаць нешта, за чымсьці паназіраць, каб скласці ў адно цэлае. Але гэта прафесія, і, праўду кажучы, апошнім часам мяне вельмі засмучае, што, аказваецца, у многіх людзей скажонае ўяўленне аб працы акцёра. Неяк пачула ад аднаго чалавека з нашай сферы, маўляў, што там працаваць у драматычным тэатры — вывучыў словы і ідзі расказвай. І такое неразуменне працэсу мяне проста шакіруе. Яго яшчэ можна прабачыць простым людзям, але калі ты ў гэтай прафесіі, то як можна не разумець, наколькі сур’ёзная, цяжкая і глыбокая наша дзейнасць? Што ў ёй трэба выкладвацца, а не проста красавацца.

— Можа, якраз гэтае неразуменне і нараджае той узровень непрафесіяналізму, які глядач часам бачыць на экране і на сцэне…

— Цяпер вельмі шмат людзей пачалі называць сябе акцёрамі, рэжысёрамі, не маючы адпаведнай адукацыі. У грамадстве нівеліруецца ўспрыманне прафесіі і, адпаведна, складваецца меркаванне, што быць у ёй можа кожны. Не буду за ўсіх акцёраў казаць, а па сабе ведаю, што ты пастаянна ў творчасці. Ноччу штосьці вучыш, думаеш пра ролю, пра сцэнарый — проста не выключаешся з творчага працэсу, таму што твая прафесія — гэта твая сутнасць. 

І нельга прыраўноўваць тэатр да завода, бо мы працуем не па зменах.

— Вы скончылі ВНУ ў 90-я гады, і той час пасля характэрызавалі «ніхто нікому не патрэбен быў». Як было рабіць першыя сур’ёзныя крокі ў прафесіі, і калі вы адчулі яе прэстыж?

— Прэстыж акцёрскай прафесіі я, мабыць, да сёння не адчула. Калі ў 1990 годзе я паступіла ў тэатральную ВНУ, то мне хацелася быць актрысай, было сваё наіўнае, рамантычнае ўяўленне пра гэтую дзейнасць. І ў нашай Акадэміі мастацтваў у той перыяд сапраўды адчувала сябе нібы дома. Зараз думаю, гэта ж неверагодна, што я нават вуліцы не бачыла ў той час, таму што калі мы суткамі ў акадэміі рэпеціравалі, то нават 90-я быццам міма прайшлі. Так, было холадна, голадна, часам нават пяць долараў не магла знайсці, каб выжыць, здаралася, нават страчвала прытомнасць, але мы гарэлі працай і былі шчаслівыя, бо было жаданне вучыцца, рэалізоўвацца. Зараз, думаю, ужо не змагла б так.

— І вы кажаце, што да сёння не адчулі прэстыж сваёй прафесіі…

— Менавіта, бо запатрабаванасці не так шмат. Вядома, ёсць любоў гледача. 

І як казаў мой настаўнік Ілья Львовіч Курган, «ты павінен быць акцёрам, на якога будуць прыходзіць людзі». 

У гэтым сэнсе мая праца мае попыт. А вось калі прэстыж разумець як абсалютны поспех, які можа супакоіць акцёра, то ў каго ён ёсць?

Цяпер нават тыя артысты, якія мелі прэстыж, па розных прычынах яго страцілі. І вось ты чытаеш артыкул і разумееш, што публіка, якая ўчора любіла акцёра, сёння ўжо ставіцца да яго з пагардай і не хоча ісці на фільмы з яго ўдзелам. У гэтым сэнсе ў нас вельмі жорсткая прафесія.

— Ці трэба быць унутрана да гэтага пастаянна гатовым?

— Я лічу, што сіла — у абсалютнай адкрытасці. Тады ўсё будзе скрозь цябе праходзіць.

— А пазнавальнасць накладвае нейкі адбітак на ваша паўсядзённае жыццё?

— Гэта прыемна. Цябе пазнаюць у самых розных месцах — і ў краме, і на рынку... Мне падабаецца, калі да мяне падыходзяць з пазітывам, дзякуюць, размаўляюць. Але здараецца і так, што хтосьці можа ананімна напісаць нешта крыўднае, хоць гэта толькі адзінкі. І ты не разумееш, чаму так, бо ты ж нікому не зрабіла нічога дрэннага.

— За гады ў прафесіі якое меркаванне ў вас склалася пра беларускае кіно?

— У нашага кіно вельмі добрая гісторыя. Тут працавалі і працягваюць тварыць вялікія рэжысёры. На жаль, іх вельмі мала. А ў цэлым зараз нібыта зноў перыяд маленства, калі беларускаму кінематографу трэба ў складаных умовах пачынаць штосьці наноў. Я сама апошнім часам з нашым кіно судакранаюся з перыядычнасцю раз у пяць гадоў, таму мне складана нешта ацэньваць знутры.

— Па якіх крытэрыях вы выбіраеце праекты?

— Тут у мяне, як і ў жыцці, з людзьмі ўсё само сабой атрымліваецца. Нейкім унутраным пачуццём ацэньваеш сітуацыю. Магчыма,
так спрацоўвае вопыт. 

А што датычыцца ганарару, то, безумоўна, здараліся сітуацыі, калі я разумела, што згаджаюся на работу дзеля грошай. Я да працы стаўлюся сумленна, таму кожную сваю ролю імкнуся сыграць добра.

— Да прыходу ў Тэатр-студыю кінаакцёра вы паспелі папрацаваць у іншых тэатрах, але толькі тут адчулі сябе «як дома». Дзякуючы чаму гэтае адчуванне з’явілася?

— Гэта як з каханнем — ты адразу ўсё адчуваеш.

Я прыйшла, і калектыў мяне прыняў, мая манера ігры таксама тут гарманічна ўпісалася. Не было ў мяне такога, каб я некаму штосьці даказвала. І да сёння я працую з некаторымі людзьмі ўжо амаль трыццаць гадоў. У наш тэатр і да мяне прыходзілі розныя акцёры, але, улічваючы яго спецыфіку кіношнай падачы матэрыялу, не кожнаму ўдаецца ўліцца ў агульную гісторыю.

— У вашай біяграфіі ёсць шэраг роляў у пастаноўках па класічных творах. Як лічыце, ці патрэбна ў тэатры класіку па-новаму падаваць?

— У класічных пастаноўках іграюць сучасныя людзі, таму мімаволі там усё роўна з’яўляюцца нейкія сучасныя інтанацыі. Але разам з тым ты разумееш, што класіка з кожным днём усё больш сучасная. Зараз складана чымсьці здзівіць. І я асабіста супраць наватарства на пустым месцы. Я не супраць новых эксперыментаў, кірункаў, але, што датычыцца класічных твораў, то спачатку трэба зразумець напісанае аўтарам і толькі потым нарошчваць сваё. Не трэба падладжвацца пад публіку і лічыць, што тады ты будзеш прыняты і зразумелы ёю. Няхай гледачы выходзяць на новы для сябе ўзровень. Калі мы ставілі «Ваўкі і авечкі», я за два тыдні да прэм’еры зразумела, што не ведаю тэксту. Адчуванне, што там шмат паўтораў, спецыфічных абаротаў. Мы так не размаўляем. І тады я стала паглыбляцца ў тэкст, літаральна завучваць яго. У рэшце рэшт гэта яшчэ і павага да працы іншага чалавека. Сядзеў, напрыклад, Чэхаў або Булгакаў, пісаў свае творы, думаў над кожным словам, пражываў яго. 

І калі мы ўзялі такую п’есу для пастаноўкі, то трэба данесці тое, што пражыў аўтар.

— Чым вы займаецеся, калі не іграеце?

— Жыву. Бытавыя пытанні вырашаю. Я ўсё раблю сама.

— А за што ўдзячны сваім бацькам?

— Найперш за тое, што я ёсць у гэтым свеце. Добра разумею, што ў маіх бацькоў, як і ў многіх іншых людзей, было складанае жыццё. І таму нам, дзецям, часам здаецца, быццам ім трэба было неяк па-іншаму сябе з намі паводзіць. Але тое ўсё я ўжо даўно адпусціла. І цяпер больш думаю аб тым, чаго каштавала маме і тату вырасціць нас з сястрой. Маці мая была гэткая актрыса па жыцці, а бацька — спакойны, мяккі і маўклівы чалавек. І падабаецца нам тое ці не, але мы складаемся з нашых бацькоў. І мая сястра часам заўважае, што ў сваіх ролях я, бывае, маміны ці татавы рысы праяўляю.

— Што для вас не рыфмуецца з каханнем?

— Шмат усяго не рыфмуецца, але і многае трэба цярпець дзеля кахання. Іначай усё лёгка можа разбурыцца за секунду. Я дакладна не з тых жанчын, хто, што толькі не па іх, грукае дзвярамі і сыходзіць. А вось зразумець, прабачыць, пашкадаваць — гэта пра мяне. Увогуле людзям трэба размаўляць і проста не замоўчваць тое, што для іх важна.

— Чаго вы чакаеце ад новага дня, і чаго не хапае для шчасця тут і цяпер?

— Маё любімае слова — «дастаткова», але сёння сапраўды многага не хапае. Спакою, людзей, магчымасці будаваць планы. Многае разбурана па дурасці, і бессэнсоўна шкадаваць. Жывеш сёння. А ўвогуле мне зараз вельмі не хапае сонца.

Алена ДРАПКО

Фота з архіва гераіні