Вартыя ўвагі фільмы ў кінасферы Беларусі часцей за ўсё з'яўляюцца менавіта ў неігравым кіно, адпаведна, і надзеі свае мы ў большай ступені ўскладваем на дакументалістыку. І надзеі не дарэмныя: адной з найлепшых беларускіх карцін апошняга часу можна назваць новую работу Андрэя Куцілы «Стрыптыз і вайна». Андрэй Куціла ўжо даўно стаў аўтарам, фільмы якога аўтаматычна прыцягваюць да сябе ўвагу, а на гэты раз гаворка ўвогуле ідзе пра доўгачаканую прэм'еру, бо «Стрыптыз і вайну» рэжысёр ствараў цягам чатырох гадоў.
Кіно Андрэя Куцілы ўжо традыцыйна змяшчае ў сабе інтрыгуючую супярэчнасць. Раней мы маглі пабачыць сюжэты пра былога асуджанага, што заснаваў прытулак для старых, відэаблогера, што займаецца натуральнай гаспадаркай у безжыццёвай вёсцы, а цяпер трапілі ў сям'ю дзядулі, падпалкоўніка авіяцыі ў адстаўцы, і ўнука-стрыптызёра.
Гэты сямейны «аксюмаран» і чапляе. Уласна мяне толькі абяцанне такога суседства — дзед з унукам, абодва Анатолі, жывуць у адной кватэры — прымусіла прыліпнуць да экрана. І трэба сказаць, кур'ёзная «фішка», аб'яднанне людзей з розных, лічы, сусветаў, сябе надзвычайна апраўдала, а карціна — таксама традыцыйна для аўтара — ёй не абмежавалася.
Элементамі «фішкі» стануць спрэчкі на аснове побытавых пытанняў, цікавыя кантрасты, шаблонныя выказванні дзядулі (старэйшае пакаленне, напэўна, наадварот паблажліва паставіцца да нейкіх выказванняў малодшага Анатоля), што можа вызваць усмешку, іронію і нават замілаванне. «Гэта ты ў войску не служыў», — кажа дзядуля. Альбо выраз безыменнага персанажа «гэта пасля дваццаці харошыя, здаровыя дзеці, а пасля трыццаці якія ўжо дзеці?»
Затое калі экран запаўняе тыповы савецкі інтэр'ер дзядулевай кватэры, а малады чалавек танцуе ў агнях сучаснага клуба з подпісам на касцюме «Royal dіamond», пачынае павольна раскрывацца розніца паміж мінулым і сённяшнім. Інакш кажучы, не проста паміж двума людзьмі, а паміж пакаленнямі, светапоглядамі і часамі, да якіх яны належаць. І менавіта належаць, бо нельга сказаць, што ўнук увасабляе 2010-я, незалежную Беларусь, постсавецкі час, сучаснасць, маладое беларускае пакаленне ці іншыя буйныя катэгорыі ў апазіцыю свайму дзядулі, — ніякіх гучных сімвалаў-герояў часу.
Але абодва персанажы транслююць не проста кантраст, які становіцца мастацкім метадам, але і суіснаванне кантрасных з'яў, што стала надзвычай удалым рэжысёркім рашэннем. Дзядуля здымае на балконе памыты ручнік (канцэртны атрыбут унука), бярэцца прасаваць, бачыць на ім брытанскі сцяг, пераварочвае, прасуе, а ў наступным кадры Анатоль прыкрывае гэтым ручніком пэўныя часткі цела падчас свайго эратычнага выступлення.
Таму побач з рознага роду высновамі, якія мы можам зрабіць пра ідэалогію, выхаванне і кантэкст двух герояў, мы бачым іх наладжанае суіснаванне, што нейкім чынам адсылае да больш шырокага значэння: савецкія рудыменты гэтаксама захоўваюцца ў сучаснай краіне. Гэта сапраўды сімвалічна праз дыяметральную супрацьлегласць персанажаў: дзядуля, савецкі афіцэр з велізарнай калекцыяй медалёў, павязвае гальштукі піянерам і настаўляе вайскоўцаў, што маршыруюць, а ўнук рэпеціруе свае выступленні, танцуе стрыптыз і ўдзельнічае ў тэатральнай пастаноўцы. «Танцамі зарабляе сабе на жыццё... Мы нічога змяніць не можам», — гучыць з вуснаў дзядулі, які тым не менш прыходзіць у тэатр на спектакль, дзе танцуе яго ўнук.
Такімі атрымліваюцца і лейтматывы карціны. У першую чаргу супрацьпастаўленне дзеда і ўнука, адпаведна, і пакаленняў, светапоглядаў, часоў, «эпох» у гісторыі краіны. Здавалася б, такі лейтматыў забяспечаны і без намаганняў — увага гледача так ці інакш перанакіроўваецца ад дзеда да ўнука і наадварот. Чаму і варта звярнуць увагу на прадуманую кампазіцыю кадра, мантаж і, канешне, выбарку матэрыялу, які ў выніку ўвайшоў у гатовы фільм, — усю гэту вытанчаную, уважлівую і карпатлівую аўтарскую работу па ўдасканаленні мастацкага метаду. Нарэшце, супрацьпастаўленне робіцца больш выразным і шматсэнсавым, а карціна «Стрыптыз і вайна» — адной з самых прапрацаваных работ рэжысёра.
Ну а тон усяму задае вельмі літаральны і падкрэслены трэвэлінг у пачатку фільма — камера, знаходзячыся ў адным месцы вітальні, канцэнтруецца на ўнуку ў яго пакоі, а потым пачынае павольна рухацца, пакуль не спыняецца на дзядулі ў іншым пакоі. Дарэчы, вельмі зручнае месца для аператара, куды за ўвесь фільм ён вяртаецца неаднойчы. Адразу ўспамінаецца румынская карціна «Сьераневада» Крысці Пую, амаль поўнасцю знятая ў трошцы савецкага ўзору, дзе камера магла ахапіць тое, што тут адбывалася, менавіта з вітальні.
Гэты ж элемент фільма распачынае другі не менш важны лейтматыў — сумяшчэння, суіснавання, аб'яднання кантрасных з'яў, бо ў згаданым трэвэлінгу і ўнук, і дзед аказваюцца заключанымі ў адным плане, які іх сімвалічна аб'ядноўвае. Кінамова падуладна дзвюм ідэям, таму нам лёгка зразумець карціну і пасмяяцца над шматзначным суседствам яе эпізодаў.
У дачыненні да фільмаў Андрэя Куцілы мне ўжо прыходзілася казаць, што мова кіно часам кажа больш, чым яго сэнс. Калі глядзіш карціну «Стрыптыз і вайна», менавіта ўвага да дэталяў становіцца найлепшым дапаможнікам, каб перасягнуць узровень кур'ёзнай гісторыі.
Праўда, трэба прызнаць, усё, што датычыцца гэтай сям'і, сапраўды вельмі забаўнае.
Ірэна КАЦЯЛОВІЧ
«Дзесяцігоддзі школьнае харчаванне нашых дзяцей будавалася на аснове зборніка рэцэптур».
Што за таемнымі дзвярыма?
