Адкрыты, добразычлівы, усмешлівы, з пачуццём гумару, заўсёды на аптымістычнай ноце — такі Анатоль Зэкаў, паэт, празаік, дзіцячы пісьменнік, сатырык-гумарыст, аўтар шматлікіх разнажанравых твораў, кніг і зборнікаў. Размову з ім хочацца доўжыць, бо ад слоў яго быццам саграваешся, а ўнутраная пяшчота бадзёрыць, зараджае. Так і чытачам хораша разам з чуллівым пісьменнікам, які дорыць святло мудрасці і натхненне. А як ён сталеў і выспяваў? Ад каго ў спадчыну атрымаў талент? Сам лічыць, што лірыка ў яго ад маці, а гумар — ад бацькі. А добразычлівасць — ад Бога? Даведаецеся з нашай гутаркі.
— Анатоль Мікалаевіч, што значыць для пісьменніка радзіма?
— Можна пісаць вершы філасофскія, пра каханне, прыроду, але гэта зробіць любы. А тое, што я напішу пра сваю вёску, пра свой раён, — зраблю толькі я ці той, хто тут нарадзіўся. Лічу, што гэта мой абавязак — пакінуць землякоў у гісторыі з дапамогай вершаў, слова. Вясковыя бытавыя карцінкі — таксама спосаб. У нас сельсавет вялікі. Мая родная вёска Патапаўка велізарная: адна вуліца цэнтральная — 7 км, цягнік два разы спыняецца. Унук некалі запытаў: «Дзед, а ў Буда-Кашалёве цягнік колькі разоў спыняецца?» —"Адзін«. — «А ў нашай Патапаўцы два разы. Дык чаму райцэнтр у Буда-Кашалёве?» Многія пераязджаюць сюды, бо тут чыгунка. Раней у нас на вуліцы было два статкі, а цяпер на ўсю вёску каровы чатыры. Новая рэальнасць...
У мяне шмат вершаў і пра вёску, і пра землякоў з іх мянушкамі — хачу, каб засталіся ў памяці. Сусед меў мянушку Буслік. Калісьці я напісаў пра яго апавяданне «Самагонная арыфметыка». Але імя, канешне, суседу даў другое. А ён потым, калі заходзіў, казаў: «Бяры тятрадь, я табе столькі гісторый нарасказваю». — «Расказвайце, я запомню». — «Я табе ўжо той раз расказваў, дзе? Не запомніў? Дык запісвай, я буду дыктаваць». Потым сын яго пазней спытаў мяне, ці буду я перавыдаваць апавяданне, і папрасіў: «Пастаў бацькава імя сапраўднае: хай унукі ды праўнукі ведаюць, што гэта іх дзед, прадзед».
Я не ўспрымаю словазлучэнне «малая радзіма». Радзіма не можа быць малой — яна заўсёды вялікая: і той куточак, дзе нарадзіўся, і тая краіна, дзе жывеш. Часам больш вялікая тая, адкуль ты выйшаў: дзе твае сябры, родзічы, дзе твой лес, рэчка, сцежкі-дарогі, па якіх бегаў у маленстве. Вялікія снягі былі ў нашу бытнасць — раніцай з хаты не выйсці. Цяпер разумееце, чаму ўваходныя дзверы адчыняліся ўнутр? Бо туды — ніяк: снегу столькі! Сялянская мудрасць. І яна — з радзімы.
Кампазітар Леанід Шурман напісаў музыку на мой верш «Я еду дахаты», і атрымалася шчымлівая песня:
...Я еду дахаты з гаркотай віны,
Што мама і тата вякуюць адны.
Каб маму і тату абняць мне паспець,
Я еду дахаты — а варта ляцець.
На канцэртах жанчыны, слухаючы гэтую песню, плачуць.
— Не так даўно пабачыла свет ваша новае выданне «Калаўрот хлапечых прыгод».
— А цяпер, дарэчы, у «Выдавецкім доме «Звязда» рыхтуецца кніга, дзе пад адной вокладкай сабрана, бадай, уся мая проза: апавяданні, кароткія былі і абразкі, якія на працягу дзесяці гадоў друкаваліся ў «ЛіМе» пад агульнай шыльдай «ЗЭКавычкі», публіцыстыка. Карацей, вінегрэт. У мяне ўжо выходзіў падобнага кшталту зборнік «мастацкай літаратуры», які так і называўся — «Вінегрэт пад фуршэт»: вясёлыя апавяданні, іранічныя вершы, байкі, сатырычныя мініяцюры, гумарэскі, эпіграмы, пародыі.
— Рыфма ў назвах кніг, як бачым, — ваша нязменная спадарожніца... Згадайма кнігі для дзяцей: «Зязюля Гулюля», «Мянтуз сярод мядуз», «Вожык вёз сараканожак», «Жмуркі з коткай Муркай», «Праўда і лухта пра вусатага ката», «Ці бывае, што карова лятае?»
— Я насамрэч люблю назвы рыфмаваныя — так, на маю думку, яны лепш запамінаюцца. У мяне з загалоўкамі ўвогуле звязана цікавая гісторыя. Калі я вучыўся ў Маскве ў Вышэйшай камсамольскай школе пры ЦК УЛКСМ і праходзіў стажыроўку ў «Комсомольской правде», то, напісаўшы свой першы матэрыял у газету, прынёс яго загадчыку аддзела. Ён выкрасліў загаловак адразу. Прачытаўшы матэрыял, кажа: «Добра, але падумай над загалоўкам». Я пайшоў, прыношу. А ён: «Што, адзін? Ідзі думай 20, 30, 40 варыянтаў!.. Нешта з усяго выберам!» А потым даваў артыкулы іншых аўтараў і прасіў, як заўсёды, падумаць над загалоўкамі. Я іх рабіў, ён прымаў. Аднойчы сустракае мяне на калідоры: «Чаму ты ганарар не атрымліваеш?» — «У мяне ж у гэтым месяцы не было нічога». — «А загалоўкі?» І я аслупянеў: за загалоўкі плацілі так, як і за публікацыі! Здзівілі не грошы, а тое, што працу ацанілі. Яшчэ студэнтам я пачаў працаваць у гомельскай раённай газеце «Маяк». Мой старэйшы сябар філолаг Саша Дуброўскі працаваў тут. Я прыязджаў да яго. Побач — саўгас «Брылёва», яблыневы сад. Мне давалі заданне: «Схадзі ў саўгас адзін, другі, напішы нам». Потым галоўны рэдактар запрасіў у штат. Паколькі пісаў я аб прафсаюзах, камсамоле, мяне ў арганізацыі прыкмецілі. Прапанавалі загадчыкам аргаддзела. Я не пагаджаўся. Але галоўны рэдактар раіў. Так я аказаўся ў камсамоле на тры гады. А потым паехаў у Маскву вучыцца, дзе была спецгрупа «Журналісты». Нас назбіралася 17 чалавек з усяго Саюза. Я прадстаўляў Беларусь. Былі таджыкі, туркмены, грузіны і іншыя — прадстаўнікі з кожнай рэспублікі. Нас вадзілі ў газету «Правда». Спецкурс «Актуальныя праблемы маладзёжнага радыё і тэлебачання» выкладаў вядомы журналіст-тэлевізіёншчык Эдуард Сагалаеў, запрашаў у «Останкино» і паказваў, як здымаюцца перадачы. На размеркаванні ў ЦК УЛКСМ мне прапанавалі паехаць галоўным рэдактарам абласной маладзёжнай газеты «Хабаровский комсомолец». Ледзь адкруціўся, і то дзякуючы таму, што быў жанаты і меў сына. Перад гэтым я пагадзіўся ехаць інструктарам Гомельскага абкама камсамола. Да Масквы мяне выклікалі да загадчыка аддзела прапаганды ЦК камсамола Беларусі Анатоля Бутэвіча, які прапаноўваў працаваць у сваім аддзеле. Мікола Літвінаў, мой зямляк з Буда-Кашалёва, стаў загадчыкам сектара друку абкама партыі. Думаў з ім дамовіцца.
На размеркаванні дэканша зачытвала накіраванні, а другі сакратар ЦК УЛКСМ Мішын быў старшынёй камісіі. Мішын і аб’яўляе: «Я ўчора размаўляў з Шаплыкам — першым сакратаром ЦК УЛКСМ, і ёсць меркаванне адправіць Анатоля Зэкава ў распараджэнне ЦК камсамола. Ужо не інструктарам, а вышэй». Напаследак запытаў: «Ёсць пытанні?» Там пытанняў не задаюць — толькі адказваюць. І калі я сказаў «ёсць», дэканша ледзь не ўпала. А я спытаў: «Ёсць магчымасць трапіць у газету?» Мне адказалі: «На месцы дамовіцеся».
Журналістка Ядвіга Юферава, уласны карэспандэнт «Комсомольской правды», працавала ў сектары друку ЦК камсамола Беларусі. Прыходжу, а першы сакратар Шаплыка кажа: «Ядзяй мы былі задаволены — і ў вас усё атрымаецца». — «Дык я не ў газету іду?» — «Не, вы на месца Ядвігі, галоўны над прэсай». — «Дык я ў газету хацеў!».
Так я тут асталяваўся. Але летам хадзіў у тэнісцы, зімой — у світары, а трэба ж было ў пінжаку, зашпіленым на ўсе гузікі ды яшчэ пад гальштукам. Вось майму загадчыку Івану Сцяпуру і казалі: «Што ён тут як басяк ходзіць?» А я пінжакоў увогуле не люблю. «Скажы свайму пісьменніку, каб прыстойна апранаўся». А потым махнулі рукой: пісьмен-
нікі — яны такія, формы не любяць!
— Анатоль, ваш бясспрэчны канёк — пародыі. Як усё пачыналася?
— Многа пародый у мяне стала выходзіць у «ЛіМе», калі я быў яшчэ студэнтам. Апошняя старонка ў кожным нумары штотыднёвіка была сатырычная. Рыхтаваў яе загадчык аддзела паэзіі Юрась Свірка. Памятаю, прыношу аднаго разу некалькі напісаных ад рукі пародый у рэдакцыю. Юрась Мікалаевіч бярэ і дзеліць іх на два стосы: адзін забірае, другі вяртае. Я пытаюся: «Што, слабыя?» — «Не, проста гэтых паэтаў мала хто ведае, пачаткоўцы пакуль. Аднясеш у „Чырвоную змену“».
Мне, хто ведае, кажуць, што лірыка ў мяне ад маці, а гумар — ад бацькі. Такія ж у мяне і сын, і ўнук: адказваюць небанальна, умеюць пажартаваць, а то і схітрыць.
Я год жыў пад іншым прозвішчам, бо бацька з маці былі нераспісаныя. Маці мая сірата. Яе забралі бяздзетныя муж і жонка з іншай вёскі. Мой бацька служыў у арміі на Чукотцы, Камчатцы, Сахаліне, Курыльскіх астравах. Пачатак 50-х гадоў. З маці перапісваліся. У яго чамусьці з галоснымі праблема была: ён пісаў імя маці «Нтшк» замест Наташка. Ужо ў старасці яны смяяліся: «Ты ж, аболтус, пісьмы мне пісаў, а галосных у імені маім не было», — скардзілася маці. «Старая, ты ведаеш, дзе я служыў, на якіх сакрэтных аб’ектах? Шыфраваў!»
А забраў маці ён вось як: у бабы з дзедам гэтая дзяўчына выхоўвалася, у арміі перапісваліся, прыйшоў — жаніцца вырашыў. А быў хуліганісты, усю вёску ў кулаку трымаў. Жыў з маткай і вось пайшоў забіраць жонку да сябе. Дзед з бабай сталі на дзверы: «Не аддадзім!» Мала таго, што хуліган, дык яшчэ каб свая дачка была, родная, а гэтая ж сіраціна — што ў вёсцы падумаюць: ім абы выпхнуць, бо не свая ж. Бацька зыркнуў на іх, скруціў у посцілку пасаг, адчыніў акно, выкінуў туды вузел і сказаў: «Ну і стойце! Пайшлі!» І праз акно павёў дамоў нявесту. Дык на старасці, калі сядзелі, успаміналі, маці казала: «Ты ж мяне праз акно замуж забраў!» А ён адказваў: «Калі б не хацела — не пайшла б. А так нясу пасаг, гляну — ідзе ззаду. А магла б не пайсці. Ну, прынёс бы ўсё назад». Пасля жаніцьбы яго хуліганства прайшло, потым я нарадзіўся, праз год — сястра. А бацька да дзевяноста гадоў, ужо на пенсіі, не вылазіў са сваёй майстэрні. І для сябе рабіў, і заказы вяскоўцаў выконваў.Добрую памяць пра сябе пакінуў.
— Ад пісьменніка ж застануцца творы, дзе мудрасць яго землякоў, краса яго краю, замілаванне жыццём на радзіме. Дзякуй, Анатоль Мікалаевіч, за размову!
Гутарыла Наталля СВЯТЛОВА
З мастацтвам па жыцці.
Баявое ўзаемадзеянне найвышэйшага ўзроўню.
«Дзесяцігоддзі школьнае харчаванне нашых дзяцей будавалася на аснове зборніка рэцэптур».
