Казімір Камейша: Паэту павінна балець усё...

«Душа чалавека, падобна як алень каля вод, шукае ісціну», — сказаў Уладзімір Караткевіч. У гэтым выслоўі мне дакладна ўяўляецца алень — спакойны, высакародны, самавіты. Такі вобраз найлепш пасуе паэту, празаіку, публіцысту, перакладчыку Казіміру Камейшу. Вось ужо 80 гадоў ён узіраецца ў слоўную далеч ды кружляе думкамі ў няўяўных вышынях, каб апісаць невыказную глыбіню таго, што, як аказваецца, ляжыць на паверхні. Усё яскрава адлюстроўваецца ў яго паэзіі. Давайце пройдземся творчай дарогай Казіміра Камейшы.

— Казімір Вікенцьевіч, як нараджаўся ў вас паэт? 

— Прасцей за ўсё было б адказаць на гэтае пытанне радкамі Петруся Броўкі: «Як зрабіўся паэтам, // Я не ведаю сам». Я ж пра сваё толькі здагадваюся. Пісаць мяне змусілі кнігі ды яшчэ доўгая дарога ў школу. Да кніг я прыйшоў праз малюнкі да іх. А чытаць навучыўся яшчэ да школы. Мне пашанцавала. Цётка Ванда, малодшая матчына сястра, пасля заканчэння Магілёўскага культасветвучылішча ўзначаліла толькі што адкрытую бібліятэку ў пушчанскай вёсцы Астравы. Закінуў тады я ўсе дзіцячыя гульні і большасць свайго часу праседжваў з кнігамі. Да восьмага класа прачытаў, напэўна, добрую палову той бібліятэкі. Шукаў усё толькі пад свой, зусім яшчэ смешны, густ. Пакуль выпадкова не натрапіў на «Ціхі Дон» Шолахава. А потым былі ў мяне Шышкоў, Шамякін — усе на «Ш». А з паэтычнага пашанцавала на народныя казкі ў апрацоўцы Віткі ды «Рыбы нашых рэк» Вялюгіна. Тут ужо — усе на «В». Нейкі дзіўны і інтрыгоўны азбучны збег. А пачынаў я пісаць селькарам з маленькіх заметак у газету, спачатку — раённую, пасля — абласную. Ах, як светла рабілася на душы, калі на друкаванай старонцы выблісквалі дзве літары «К» майго імя і прозвішча. А яшчэ ж і ганарар нейкі плацілі. Сябры мне зайздросцілі. У вёсцы пабойваліся: «А раптам гэны шпанюк нешта напіша!» А да вершаў я дадумаўся ў дарозе. У дзесяцігодку ў пушчанскую Дзераўную хадзіў за дзесяць кіламетраў пешшу. Дзесяць — туды і столькі ж — назад. Нават для маладых ног гэта мнагавата. О, каб хто ўзважыў, колькі за тыя тры гады перадумалася ўсяго ў дарозе! Кім толькі ў думках я сябе ні ўяўляў! Дайшло і да вершаў. У бібліятэку пачалі прыходзіць часопісы «Маладосць», «Полымя». Праз іх адкрываў для сябе новыя, зусім не знаёмыя мне імёны. Да разумення сапраўднай паэзіі я тады яшчэ не дацягваў. А вось прыродаапісальнае мяне захапіла. І адважыўся на першы крок. У 1959 годзе ў Стаўбцоўскай раёнцы «Голас селяніна», дзе потым мне пашанцуе самому працаваць, з’явілася мая першая вершаваная нізка. Так усё і пачалося...

— А працягнулася лавінай паэтычных нізак... Якія адчуванні пасля напісання верша?

— Я не знаёмы з адчуваннем чалавека ў касмічным палёце. Але мне здаецца, там хапае ўсяго: ад бязважкасці да здзіўлення і страху за сваё жыццё. І самая моцная пры гэтым думка пра вяртанне на зямлю. Калі ж ты кружляеш з дапамогай думкі ў невядома якіх вышынях і далячынях, жадаеш толькі аднаго — высвеціць і абгрунтаваць тое, што быццам бы і ляжала на паверхні, але хавала ў сабе найглыбейшую глыбіню. Само натхненне — толькі нешта прыблізнае, чым вытлумачваюць поспех паэта. Мне здаецца, хвала тут зусім не тое. Куды лепш светлая душэўная лёгкасць пасля таго, як ты ўсё ж злавіў тую самую залатую рыбку, якая доўга не давалася на твае закіды. Вядома ж, здараюцца хвіліны, калі лёгка думаецца і пішацца. І як крыўдна, калі гэтым часам у цябе няма пад рукой ні пяра, ні паперы. Я пішу на ўсім, на чым можна пісаць. Рэдка — у нейкіх сшытках ці нататках, а то на газетных абрыўках, позвах, квітках, нават цукерачных абгортках. І пачынаў гэтак. Бывала, спісваў хімічным алоўкам усе сцены нашай новай пушчанскай хаты. Недзе і сёння яны ёсць пад слаямі старых шпалер. Цікава было б пачытаць. Жывучы ў вёсцы, штодня з раніцы хаджу ў лес. Плачу, калі забудуся прыхапіць з сабой акраек паперы ды самапіску. Бо памяць даўно ўжо не трывалая: што набяжыць цікавага — тут жа адразу знікае. Добра думаецца мне за светлым акенцам камп’ютара, але яно хутка стамляе, падымае ціск. Бягу тады ў лес. Ён добры лекар.

— Ваша малая радзіма — маляўнічыя мясціны бліз Налібоцкай пушчы — лечыць не толькі лясамі...

— Свой родны дах, вясковы дом пры гары і пры лесе, свае сцяжыны і дрэвы ў пушчы, свае дзеці, унукі і праўнукі (я ўжо, дзякаваць Богу, маю двое праўнукаў), вядома ж, найбліжэйшыя і найдаражэйшыя табе як чалавеку. Але малая радзіма ў праекцыі паэта заўсёды мае значна большыя маштабы, яна павінна ахопліваць нават цэлы неабсяжны свет. Не пабаюся гэтай гіпербалы. Паэту павінна балець усё, нават тое, што завецца іншасветам.

— У кнізе «Позні снег», якая пабачыла свет летась, вы напісалі: «Паэзія і ёсць тая самая рэч, дзе ўсё падпарадкавана пошуку. Яна нават не прапануе, а загадвае: «Ідзіце і шукайце!» А дзе шукаць? Найперш за ўсё — у сабе самім, чаго і дамагаўся вялікі А. Твардоўскі: «Знайсці ў сабе сябе самога!»». Ці доўга шукалі вы? 

— Самае цяжкае і пакутлівае — шукаць у самім сабе. Вось тут, напэўна, і сцвярджаецца, і мацуецца патрабавальнасць да самога сябе. Памятаеце пушкінскае: «Ай, да Пушкин, ай да молодец!» Не-не, я ніколі не казаў сабе падобных слоў. І ўсё з надзеяй чакаю, калі іх раптам скажа хто-небудзь іншы. Колькі жыву — столькі чакаю, столькі шукаю, колькі жыву — столькі і вучуся. Часта думаю: якія мы багатыя! Колькі ў пластах нашай лексікі тых самых залацінак! Рыгор Барадулін мог бы застацца ў нашай літаратуры нават двума сваімі словамі «нагбом» і «неруш». Ёсць і ў паэзіі шмат чаго невытлумачальнага. Слаба, скажам, клаўся на музыку той жа барадулінскі верш «Трэба дома бываць часцей». Як упарта скакалі вакол яго кампазітары! Але сам загаловак-радок вунь як прагучаў: ён мацней ад усялякай музыкі! 

— Барадуліну было 25, калі ён напісаў гэты верш. Значыць, хапіла сталасці, спеласці?

— Сталасць, спеласць — паняцці надта сумніўныя і адносныя. Асабліва калі гэта тычыцца творчасці. Стала пра сябе паэт можа заявіць і ў самым маладым узросце. Прыклады такія ёсць і ў нашай, і ў сусветнай літаратуры. А бывае, што для сталасці чалавеку нават недастаткова яго старасці. Не хачу нікога крыўдзіць, але «маладыя паэты» часам у нас сёння ходзяць з пенсійным пасведчаннем у кішэні. Гэта не робіць нам гонару. Але сапраўдны паэт не павінен траціць сваіх маладых адчуванняў нават у старасці...

— А што датычыць прозы... Ці натуральна надзвычай працалюбівым выдаць раман у 25?

— Сур’ёзная пісьменніцкая праца — гэта тое самае жыццё. Да многіх важных высноў прыходзіш толькі з узростам. Ніякім працалюбствам, уседлівасцю творчыя вышыні не заваёўваюцца. Ніколі не спісваючы з рахунку сам талент, трэба заўсёды хапацца за назапашванне вопыту і не баяцца самаахвярнасці. У паэта часта атрымліваецца ўсё надта добра выбудаваным, але чытаеш — і адчуваеш, што яно не выбедавана, нават самі пакуты ў ім надуманыя. Ёсць шмат у свеце людзей, здатных на выдумкі. А таленавітых сярод іх адзінкі.

— А тое, што вам давялося выбедаваць, адлюстравалася ў творчасці?

— Жыццёвыя выпрабаванні, вядома ж, кладуць свой адбітак на творчасць паэта, як і наогул на ўсё яго жыццё. Выпрабаванні жыццём і смерцю не шкодзяць хіба што фантастыцы. Вялікія зямныя грэшнікі, звыклыя да вясёлага і бесклапотнага жыцця, баяцца пекла пасля сваёй смерці. Многія сумленныя людзі праходзяць праз самае страшнае пекла яшчэ пры сваім жыцці. Так нараджаецца трываласць і мужнасць, якія патрэбны чалавеку і ў творчасці. Жыццё не пазбавіла мяне ад самых сумных страт, расчараванняў, сумненняў. Нікога, апроч сябе, я ў гэтым не віню. А як гэта адбілася на творчасці — іншая справа. У маёй паэзіі, магчыма, яно адчуваецца нейкім падтэкстам. У прозе — яшчэ ўсё намацвае сваё выйсце. У паэзіі ўжо мае нейкую сваю магістраль. У прозе — толькі нейкія пункціры дарогі.

— Гэта прасочваецца ў мініяцюрах «Паміж кубкам і вуснамі». Якое яно, імгненне паміж кубкам і вуснамі?

— З вядомай французскай прымаўкі «Паміж кубкам і вуснамі яшчэ дастаткова месца для няшчасця» я ўзяў толькі палову, каб абгрунтаваць свой вобраз двух жыццёвых берагоў, паміж якіх цячэ і ўмяшчаецца самае неўмяшчальнае. Тут і ўбачанае, і згаданае, вернутае з памяці, і падслуханае, і роздумнае... Яно і вясёлае, і сумнае, і горкае, і салодкае, і плачнае, і раскайнае. Несучы кубак да вуснаў, не прамінеш і сэрца, добрых і зайздросных вачэй. І памяці таксама. Яно будзе маім, колькі буду я сам.

— Што лічыце ў жыцці самым дарагім?

— Самым дарагім у жыцці і лічу яго, само жыццё. Якім бы горкім для мяне яно часта ні паўставала... За жыццё трэба хапацца, нават калі не маеш на гэта ўжо ніякай надзеі. А раптам... Калі б давялося яшчэ раз пражыць тое самае пражытае, думаю, ніхто, і я ў тым ліку, не адмовіўся б паправіць усе свае памылкі, якіх было незлічонае мноства, зрабіць шмат чаго па-іншаму. Але ж хто мне такое дазволіць?! Трэба мець мужнасць прызнаваць і згаджацца ці мірыцца з тым, што час паслаў табе, што сам ты натварыў і навытвараў. У кожнага яна свая, жыццёвая дарога. Чужой нейкай прайсці немагчыма. І сваёй ніколі не паўторыш...

— Акурат як у вашым вершы: «Зямнога не бывае нам замнога, // Не просіцца і дзень мой спачываць. // Даўно мне песняй сталася дарога, // На сон і ў сне хачу яе спяваць». Ці даводзілася ў дарозе праходзіць урокі даравання?

— Усе жыццёвыя ўрокі даюцца чалавеку цяжка. Самая сумная ў школе жыцця нездавальняльная адзнака па паводзінах (смяецца). Калі ж сур’ёзна, то дараваць я ўмею — гэта значыць не адказваць крыўдай таму, хто крыўдзіць цябе. Я люблю людзей з характарам. Цвёрдых і ўпартых. Але сам зусім іншы. У вершы так і напісалася: «Мяккая надта душа ў мяне, // Як маміна плюшаўка». Не ведаю, добра гэта ці кепска.

— Каму вы ўдзячны?

— О, шмат каму... Найперш — сваім бацькам Ядвізе Казіміраўне і Вікенцію Антонавічу. А пасля ўжо ім, сваім настаўнікам, а далей сваім шматлікім сябрам, якія ёсць, — Мікола Маляўка, Алесь Марціновіч, Алесь Камароўскі, Анатоль Зэкаў ды іншыя — і якіх няма са мной: Анатоль Вялюгін, Мікола Аўрамчык, Юрась Свірка, Хведар Чэрня, Ганад Чарказян, Юрка Голуб, Мар’ян Дукса... І спіс гэты я доўжыў бы да бясконцасці. Трэба дзякаваць і лёсу. Які ні ёсць, але ён мой. Не цярплю тых, хто не ўмее быць удзячным, хто скардзіцца на лёс.

— Каго лічыце сваім настаўнікам?

— З настаўнікам паэтычным мне пашанцавала. Я заўсёды з гонарам называю гэтае імя — Анатоль Вялюгін. Ён заўважыў мяне яшчэ студэнтам першага курса БДУ і надрукаваў у «Полымі». Потым мы разам з ім там працавалі. Вядома, паэзіі навучыцца нельга, калі не даў табе такога наканавання сам Бог, а вось многія няпісаныя яе сакрэты спасцігнуць можна. Гэта я зразумеў, калі мы дзялілі адны і тыя ж дарогі, праседжвалі цэлымі начамі над рукапісам, дзе трэба было пераадолець перашкоду толькі аднаго адзінага слова, калі мы разам падымалі горкую чарку і спальвалі цэлае агнішча гарачых цыгарак там, «пад каскай пажарніка» (так ён называў купал цырка, на які выходзіла акно яго кватэры па вуліцы Купалы), мы спрачаліся і аспрэчвалі і нарэшце дамагаліся свайго. Ёсць настаўніцтва і іншага кшталту, калі ты вучышся на чыіхсьці выдатных вершах. У кожнага выдатнага паэта ёсць чаму павучыцца. Не ўсе вучні прызнаюцца ў такім разе, у каго вучацца. Але ж тут яго ўбачыш, як кажуць, няўзброеным вокам. Вучыцца трэба хаця б дзеля таго самага, пра што кажа рускі паэт: «Художник, научи ученика, чтоб было у кого потом учиться!..»

— У вас ёсць цудоўны верш пра познюю пчолку, якая стомы не знае. Думаю, пчолка — вы, а мёд — служэнне таленту. Які ваш дэвіз па жыцці?

— Адна з маіх ранніх кніг так і называлася «Нектар» (1974). «...Мне сніцца пчаліная доля», — салодка сказалася тады. Гэта — хутчэй ад маладой летуценнасці і лёгкасці адчуванняў. Сённяшні мой «мёд» зусім не салодкі. Ён поўны і расчараванняў, і страт. Сэнс самога жыцця я бачу ў пераадоленні ўсіх жыццёвых цяжкасцей. А наогул жыццё я люблю за яго стыхійнасць і непрадказальнасць. Ды я, здаецца, і жыву стыхійна. З такім настроем і падыходжу да свайго васьмідзясятага снежня. Некалі 
я пісаў: «Пражытага не вымераць гадамі. Пражытае я мераю вярстой». Цяпер папраўлюся: мераю яшчэ тым, што рабіў і што зроблена, а галоўнае — як.

— Дзякуй, Казімір Вікенцьевіч, за гутарку. З юбілеем вас! Здароўя, радасных дзён і каб удалося зрабіць яшчэ досыць з таго, што задумана!

Гутарыла Наталля СВЯТЛОВА