Асноўная частка беларусаў абірае буйныя гарады для камфортнага жыцця. Гараджанамі сёння могуць назваць сябе амаль 7,5 мільёна нашых суайчыннікаў, а вяскоўцамі — каля двух мільёнаў. Такі разрыў зразумелы — у буйных цэнтрах лягчэй знайсці работу, узровень і якасць жыцця лепшыя, ёсць развіццё тэрыторый... Усё гэта большай часткай характэрна для абласных цэнтраў, магчымасці малых і сярэдніх гарадоў больш сціплыя. Таму зразумела, чаму ўлады паставілі перад сабой задачу развіцця эканомікі гэтых рэгіёнаў, каб скараціць разрыў у якасці жыцця насельніцтва. Акцэнт зроблены на 11 гарадах краіны з насельніцтвам больш за 80 тысяч чалавек, дзе ў бліжэйшыя гады павінна быць забяспечана паскоранае сацыяльна-эканамічнае развіццё. У спіс гарадоў, якім нададуць «другое дыханне», увайшлі Баранавічы, Пінск, Наваполацк, Полацк, Орша, Мазыр, Ліда, Барысаў, Салігорск, Маладзечна і Бабруйск.
Ці можна разглядаць гэтыя населеныя пункты ў якасці не толькі драйвера рэгіянальнага развіцця, але і донара для сумежных тэрыторый? Якім чынам можна замацаваць людзей на перыферыі? Якія праблемы мясцовага самакіравання сёння існуюць? Адказы на гэтыя і іншыя пытанні шукалі ўдзельнікі круглага стала, які прайшоў у прэс-цэнтры БелТА з ініцыятывы беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў (далей — БІСД) на тэму «11 цэнтраў прыцягнення — рэгіянальныя драйверы росту». У якасці экспертаў запрасілі старшыню Пастаяннай камісіі Савета Рэспублікі па рэгіянальнай палітыцы і мясцовым самакіраванні Міхаіла РУСАГА, старшыню Пастаяннай камісіі Палаты прадстаўнікоў па аграрнай палітыцы Мікалая ШАЎЧУКА, дырэктара БІСД Алега МАКАРАВА, намесніка дырэктара БІСД Юрыя ПРАКОПАВА, аналітыка гэтага інстытута Андрэя ЧАРНАБАЯ і дырэктара даследчага цэнтра ІПМ (які займаецца даследаваннямі, прагнозамі, маніторынгамі) Аляксандра ЧУБРЫКА.
Праблематыка развіцця
Алег МАКАРАЎ: Пытанні, якія для нас важныя ў гэтым праекце: наколькі сістэма кіравання можа быць мабілізаваная для вырашэння буйной дзяржаўнай задачы? Які будзе наступны крок пасля яе выканання? Мы рухаемся да Мэт устойлівага развіцця, да паскоранага развіцця па фронце ці наступаем па нейкіх асноўных кірунках? Гэта другая тэма, якая мае для нас значэнне. Трэцяя тэма — гарады разглядаюцца як драйверы ці як донары (тыя элементы, якія потым будуць аддаваць)? Яшчэ адным пытаннем з'яўляюцца метады вырашэння задач: мы прызвычаіліся гэта рабіць за кошт высокага адміністрацыйнага ціску. А ці зможам праз нейкі перыяд развіцця гэтага праекта назіраць элементы самаразвіцця, элементы таго, што не трэба засяроджваць высілкі на тым, каб зрабіць кожны крок у вырашэнні задач па 11 гарадах? Вось такія пытанні, якія для нас як інстытута стратэгічных даследаванняў з'яўляюцца важнымі.
Міхаіл РУСЫ: Чым павінны стаць 11 гарадоў і рэгіёнаў? Драйверамі. У нас такі тэрмін — пункты росту. Так, яны пакуль і не донары, калі браць асобна, і не драйверы, і ёсць элементы, дзе з імі трэба па цэлым шэрагу прадпрыемстваў працаваць, каб яны выйшлі на гэтыя паказчыкі. Але тут існуюць чалавечы рэсурс, выдатная інфраструктура (транспартная, лагістычная, гандлёвая, прамысловая), вельмі моцныя прадпрыемствы, якія здольныя і ўжо генеруюць той аб'ём сродкаў, што дазволіць ім стаць пунктамі росту ці донарамі на сумежныя тэрыторыі. Іх не трэба разглядаць асобна. Я прывяду некалькі прыкладаў. Мазыр і раён пачалі атрымліваць развіццё. Я вылучу асобна прадпрыемства «Зара», якое, ствараючы пад сябе базы (два свінаводчыя комплексы, МТФ), размясціла іх на землях Нараўлянскага раёна, у якога пакуль недастаткова рэсурсаў, але ёсць зямля і жаданне развівацца. Літаральна за кароткі перыяд Нараўлянскі раён стаў пунктам прыцягнення працоўнай сілы: ёсць рабочыя месцы, заработная плата, умовы для жыцця. Праз гэты элемент рэгіён стаў донарам для далейшага развіцця.
Што датычыцца драйвераў, возьмем Бабруйск. Мы звярнулі сур'ёзную ўвагу на цэлы шэраг прадпрыемстваў, у тым ліку і праблемных, напрыклад «Белшыну», вызначылі крыніцы і магчымасці іх развіцця. Я называў бы разумным падыход, каб разглядаць «Белшыну» і спадарожныя прадпрыемствы як адно цэлае. Яны дадуць сыравіну для вытворчасці і, адпаведна, будуць выкарыстоўваць вырабленую прадукцыю.
Трактарны завод цяпер размяшчае ў Бабруйску вытворчасць для забеспячэння сваіх патрэб. У Магілёве пачаў працаваць «Омсккарбон» — асноўная крыніца забеспячэння сыравінай «Белшыны». Гэта значыць, нам трэба разглядаць цэлы комплекс пытанняў. Далі развіццё ў Бабруйску «Чырвонаму харчавіку», ён стаў донарам для Слаўгарадскага раёна. Літаральна сёлета будзе запушчана ўнікальная вытворчасць па выпуску больш чым 3,5 тысячы тон мармеладу, з'явіцца 100 рабочых месцаў. Гэтыя раёны — і пункты прыцягнення эканомікі, і пункты развіцця іншых тэрыторый. Буйныя драйверы павінны быць, але разам з імі неабходна разглядаць і донарства на сумежныя тэрыторыі.
Наша задача (мясцовых органаў улады, парламента) стварыць умовы і вывучыць, чаго яшчэ не хапае. У прынцыпе, у нас і заканадаўчай базы, і нарматыўна-прававой дастаткова, каб забяспечыць неабходныя ўмовы для жыцця. Але што яшчэ перашкаджае? Таму самае галоўнае — у межах такіх круглых сталоў, вывучэння меркаванняў насельніцтва, органаў кіравання, суб'ектаў гаспадарання выпрацаваць падыход, які дапаможа зняць бар'еры. А праз год вывучыць, што атрымалася, а што не. Ёсць шмат пытанняў, нестыковак мясцовых органаў улады і прадпрыемстваў рэспубліканскай формы ўласнасці. Напрыклад, губернатар хоча рухацца далей, а міністра задавальняе тэмп росту 101—102 %. Тут трэба здымаць перашкоды і сумесна адпрацоўваць падыходы як адзін з элементаў стварэння ўстойлівага развіцця рэгіёна.
Адукацыя, ахова здароўя, лагістыка...
Юрый ПРАКОПАЎ: Аляксандр, вы даўно вывучаеце тэму рэгіянальнага развіцця. Наколькі я ведаю, вы правялі параўнальны аналіз дэмаграфічных змен, неаднолькавасці эканамічнага развіцця рэгіёнаў. Зыходзячы з вашай ацэнкі працэсаў, ці бачыце вы праблему рэалізацыі гэтага маштабнага праекта? Ці, наадварот, тое, што робяць улады, паказвае, што пункты выбраны правільна?
Аляксандр ЧУБРЫК: На самай справе, калі паглядзець на доўгую дынаміку развіцця рэгіёнаў, становіцца заўважна, што цэнтры прыцягнення фарміруюцца натуральным чынам. Зразумела, яны, як правіла, фарміруюцца вакол буйных гарадоў. Ёсць выключэнні, напрыклад, Астравец, дзе невялікі раён, але тэмпы міграцыйнага прыросту ў ім супастаўныя з тэмпамі міграцыйнага прыросту ў Мінскім раёне.
Ёсць некалькі істотных момантаў, на якія трэба звярнуць увагу. Першы: адкуль рэгіёнам браць рэсурсы? Напрыклад, Аршанскі раён не трапляе ў групу раёнаў, якія натуральным чынам сталі лакаматывамі росту. Ён, хутчэй, страчваў людзей, перайшоў з групы рэгіёнаў са шчыльнасцю насельніцтва ад 100 да 150 у катэгорыю ад 50 да 100 чалавек на квадратны кіламетр. Тое самае па Маладзечанскім раёне. Гэта калісьці былі раёны з буйнымі гарадамі, але яны страчваюць жыхароў. Чаму? Што прымушае людзей з'язджаць адтуль? І гэта на самай справе нават для буйных раёнаў вялікае пытанне. Для дробных — яшчэ большае.
Паставім пытанне інакш: што павінна ўтрымаць чалавека на канкрэтнай тэрыторыі, у рэгіёне, горадзе, пасёлку, вёсцы? Пытанне істотнае. Першае: адукацыя. То-бок я хачу, каб мае дзеці атрымлівалі добрую адукацыю, каб у іх была будучыня. Другое: ахова здароўя. Зразумела, што старэнне — гэта агульная праблема для краіны, а не толькі невялікіх раёнаў, якія страчваюць людзей. Атрымліваецца, у нас ёсць раёны, дзе сярэдні ўзрост жыхароў набліжаецца да 50 гадоў. Напрыклад, Свіслацкі ці Зэльвенскі раёны Гродзеншчыны. Хоць па краіне ў сярэднім гэта каля 41 года. Гэта значыць, для сістэмы аховы здароўя на аддаленых тэрыторыях гэтыя праблемы дастаткова сур'ёзныя. І самае цікавае, праз 10, 15, 20 гадоў гэтыя ж праблемы будуць на тэрыторыях, якія зараз выглядаюць адносна добра. Таму што яны цяпер прыцягваюць рабочую сілу, а потым яна дасягне пенсійнага ўзросту і сфарміруе запыт на ахову здароўя.
Адпаведна, другі момант: што прымушае мяне тут жыць? Адукацыя, ахова здароўя і, самае галоўнае, — работа. Разумееце, пытанне заключаецца ў тым, што немагчыма забяспечыць работай усіх, хто тут жыве. Людзі гатовы ездзіць кудысьці, і для іх трэба стварыць нармальную лагістыку і транспартнае забеспячэнне. Да гэтага часу, калі мы возьмем Маладзечна, Барысаў, Стоўбцы Мінскай вобласці, — чаму дабрацца электрычкай ад іх да сталіцы займае шмат часу? Гэтыя рэчы, канешне, трэба адпрацоўваць. Зразумела, значную частку возьме на сябе прыватнік, але дзяржава можа зрабіць вялікі ўнёсак. І гэта не тыя задачы, якія дзяржава прызвычаілася вырашаць: не пабудова буйных, маштабных і развіццё інвестыцыйных праектаў, а лакальныя рэчы.
Яшчэ адно пытанне: як забяспечыць нармальную адукацыю ў рэгіёнах? Гэта ключавое пытанне, якое вынікае з зарплаты настаўнікаў. Чаму настаўнік павінен заставацца працаваць у рэгіёне? Чаму ён не павінен сысці з прафесіі, пераехаць у Мінск, дзе больш магчымасцяў зарабіць? То-бок пытанне затрымання чалавека на месцы — не толькі даць яму арэнднае жыллё, але і забяспечыць узровень жыцця і зарплаты. Для чалавека, які не бюджэтнік і гатовы ездзіць, трэба забяспечыць нармальную лагістыку, камунікацыю і доступ да сістэмы аховы здароўя.
Нарэшце, найважнейшае пытанне ўнутранага рынку. Мы кажам, малы, сярэдні бізнес, прадпрымальніцтва павінны стаць апорай там, дзе няма буйных маштабных праектаў. Але адкуль ім там узяцца? Калі ёсць Шаркаўшчынскі раён, які па заробку заўсёды быў горшы за ўсіх, адкуль там возьмецца прадпрымальнік, які не працуе ў сферы рытуальных паслуг, устаноўцы шклопакетаў ці цырульні? То-бок пытанне: калі людзі з гэтага раёна могуць працаваць у іншых цэнтрах прыцягнення, яны забяспечаць унутраны рынак, і тады пачне працаваць гэты канал — драйвер развіцця малога і сярэдняга прадпрымальніцтва. Таму задача дзяржавы ў значнай ступені перыарыентуецца.
Рэгіянальныя ўніверсітэцкія цэнтры
Мікалай ШАЎЧУК: Чаму 11 гарадоў і што там сёння не спрацавала? Указ своечасовы, на месцах з'явіўся энтузіязм, разуменне, што гарады атрымаюць новы імпульс, у прадпрыемствы будуць укладзены інвестыцыі. Яны абаранілі бізнес-планы, гарады — праграмы, усё разумеюць, што трэба рабіць. Але па выніках першага года 90 % сродкаў — гэта сродкі саміх прадпрыемстваў і арганізацый, 10 % — сродкі інавацыйнага фонду, танных крэдытаў, грошы, якія прыцягнуты іншым спосабам, і яны далі 1—3 % росту эканомікі ў гэтых гарадах. На мой погляд, ёсць абмежаваныя рэсурсы, але мы павінны атрымаць пункты росту, прарыў на гэтых 11 гарадах для таго, каб яны потым сталі донарамі развіцця для навакольнай тэрыторыі.
У кожным рэгіёне ёсць суперсучасныя прадпрыемствы, і, па вялікім рахунку, гэты абмежаваны рэсурс — танныя крэдыты, асабліва сродкі дзяржаўнага інавацыйнага фонду — трэба інвеставаць у такія прадпрыемствы. У якасці прыкладу прывяду Полацкі раён і суперсучасны завод металаканструкцый, дзе працуе 400 чалавек, 99,8 % прадукцыі экспартуецца. Ён зноў мадэрнізуецца, туды ўкладзены інвестыцыі (у тым ліку дзяржаўныя), там з'явяцца новыя рабочыя месцы з высокай заработнай платай, і гэтае прадпрыемства дасць рэгіёну эканамічны рост.
Яшчэ адзін прыклад сучаснага прадпрыемства — «Шкловалакно», дзе працуе 4 тысячы чалавек. Сёння дзяржава туды ўкладвае сур'ёзныя грошы — гэта другі драйвер росту. Але ёсць шэраг прадпрыемстваў — рабі, не рабі ўкладанні — рынку збыту няма! Таму выбіраем лепшыя прадпрыемствы, робім укладанні, і яны самі стануць пунктамі росту для горада, раёна.
Юрый ПРАКОПАЎ: А што з людзьмі, якія працуюць на іншых прадпрыемствах?
Мікалай ШАЎЧУК: Мы ні ў якім выпадку не кідаем тыя прадпрыемствы, яны таксама абаранілі бізнес-планы, мы з імі працуем, ім дапамагаюць горад, аблвыканкам, укладваюцца рэсурсы, але максімальныя грошы туды ўкладваць нельга. Трэба, каб былі пункты росту.
Што яшчэ? Трэба навучаць людзей на месцах. Калі Салігорск стане ўніверсітэцкім горадам, людзі адтуль нікуды не паедуць. Кожная сям'я салігарчан сёння звязана з шахтай, і калі чалавек атрымае вышэйшую адукацыю, ён застанецца. А калі ён паехаў вучыцца ў Мінск, у яго з'явілася кола зносін, сябры, ён знайшоў работу, і вяртацца ў рэгіён не хочацца. Нам трэба перагледзець работу ВНУ. Патрабуюцца рабочыя месцы для Салігорска? Неабходна адкрываць там філіял факультэта, які рыхтуе спецыялістаў для горназдабываючай прамысловасці. Памяшканняў хапае, а выкладчыкі прыедуць, лекцыі пачытаюць і майстры-практыкі, створацца кластары, з'явіцца сваё навуковае асяроддзе, якое будзе працаваць на прадпрыемства. І не трэба гэтага баяцца. Усё павінна быць у руху і дынаміцы, і мы не павінны стаяць на месцы.
Юрый ПРАКОПАЎ: Андрэй Іванавіч, вы вывучалі пытанне аб падобнай практыцы замацавання маладых спецыялістаў на месцах?
Андрэй ЧАРНАБАЙ: Канешне, у нас ёсць прыклад Наваполацка, дзе студэнтаў пасля першага курса прымаюць на работу на чвэрць стаўкі, то-бок замацоўваюць на рабочых месцах, пакуль тыя працягваюць адукацыю. Я не бачу асаблівых праблем: калі ёсць БНТУ і факультэты, якія рыхтуюць па гэтых спецыяльнасцях, чаму не зрабіць філіял, напрыклад, у тым жа Салігорску? Няхай гэта будзе шматступенная сістэма: прафесійны ліцэй, на другім этапе каледж і потым — вышэйшая адукацыя. І няхай працуюць, вучацца.
Аляксандр ЧУБРЫК: Развіваць вышэйшую адукацыю на месцах з прывязкай да канкрэтных кампаній — тэма перспектыўная пры адной умове: даць магчымасць кампаніям фарміраваць адукацыйныя праграмы з улікам сваіх запытаў. І тут мы не павінны баяцца таго, што людзі, якія атрымаюць адукацыю ў Салігорску, з'едуць працаваць у іншае месца, — гэта нармальная дынаміка. Іншая рэч, што ВНУ будзе прыцягваць людзей адусюль і атрымаецца дынамічны ўніверсітэцкі горад. Зноў жа, у нас былі прыклады, калі адкрываліся філіялы ВНУ і потым закрываліся — гэта калі арыентавацца толькі на тое, што да нас прыедуць выкладчыкі з Мінска і пачытаюць. Ну хто прыедзе? Людзі павінны расці на месцах. Таму я лічу кірунак перспектыўным. Прынцыповае пытанне — аўтаномнасці ад Мінадукацыі. Наогул, мне здаецца, пытанне аўтаноміі наспела ўжо даўно: трэба даць шанц дынамічней развівацца рэгіянальным ВНУ, для таго каб адаптавацца пад умовы, якія існуюць у кожнай вобласці.
Без догмаў, але з ініцыятывай
Міхаіл РУСЫ: Правільна, для таго каб развіццё цэнтраў прыцягнення і тых тэрыторый, для якіх яны стануць донарамі, было паспяховым, самае галоўнае — не падзяляць уладу, а мясцовыя, рэспубліканскія органы ўлады павінны ўсё гэта выбудоўваць у адзін ланцужок.
Я зноў прывяду прыклад Слаўгарада, дзе «Чырвоны харчавік» стварае 100 рабочых месцаў: пайшло будаўніцтва прадпрыемства, выканкам імгненна прымае рашэнне аб дзіцячым садку, доме, людзі ўжо навучаюцца ў Бабруйску, прадпрыемства ствараецца, чалавек ведае, дзе жыве, куды пойдзе яго дзіця, там добрыя заробкі, і ён будзе працаваць.
Што датычыцца адукацыі — догмаў не павінна быць, а павінна быць ініцыятыва. Я прывяду прыклад ПВТ: мы разумеем, што ІТ-спецыялісты сканцэнтраваны ў Мінску. Аказваецца, сітуацыя трохі іншая — яны гатовы працаваць усюды, дзе ім будуць створаны спрыяльныя ўмовы. У Магілёве пабудавалі «Атрыум» — буйны цэнтр на 43 тысячы «квадратаў», — і пяць паверхаў занялі ІТ-спецыялісты. Нават з Расіі і з-за мяжы прыехалі і кажуць, што нікуды адсюль не з'едуць. І колькасць спецыялістаў расце: спачатку было 50, цяпер 270. Але ім стварылі ўмовы: заробкі, камфортныя ўмовы працы, магчымасць жыць, камунікацыю.
А колькі драйвераў павінна быць?
Алег МАКАРАЎ: Хачу развіць думку, звязаную з мабільнасцю. Мне траплялася інфармацыя, што беларусы адрозніваюцца ад суседзяў максімальна нізкай мабільнасцю, то-бок калі жыхары іншых краін арыентаваны на хуткую змену рэгіёна жыхарства ў залежнасці ад таго, дзе з'яўляецца выгадная вакансія, то для Беларусі — гэта пытанне. І гаворка ішла пра тое, што асноўная матывацыя звязана з жыллём: там, дзе з'яўляецца магчымасць яго атрымаць, з гэтым звязана мабільнасць. У выніку праблема заключаецца ў выбары шляху, па якім ісці: будаваць хуткасную чыгунку ці філіял ВНУ? Калі мы глядзім на еўрапейскія трэнды, бачым дакладны трэнд на павышэнне мабільнасці і перамяшчэнне працоўных рэсурсаў з аднаго цэнтра-драйвера да другога ў залежнасці ад іх развіцця. А калі мы глядзім на беларускі запыт, бачым, што насельніцтва хацела б, каб у рэгіёне пражывання былі рабочыя месцы, каб яны прыйшлі да іх, а не наадварот. І гэта праблема: ці можам мы гэта змяніць? Другое пытанне: ці не атрымаецца так, што, вызначыўшы 11 гарадоў, мы пачнём працаваць з імі дырэктыўна, а яны самі не гатовы стаць драйверамі? На самай справе тэрыторыі — гэта не «нарэзаныя» кавалкі, куды было накіравана насельніцтва. Па сутнасці, усе тэрыторыі маюць гістарычныя карані, свой настрой. Ці, можа, адкрыць спіс і сказаць: калі іншыя гарады гатовы цягнуцца за драйверамі, калі ласка, далучайцеся?
З другога боку, мы ведаем, што ў падрыхтоўцы праграм развіцця актыўны ўдзел бралі самі гарады, фарміравалі свае пункты росту. Але ці дастаткова гэтага? Можа, трэба вярнуцца да настрою горада, каб была энергетыка людзей, звязаная з тым, якім яны хочуць бачыць свой рэгіён, горад, і больш задзейнічаць магчымасці бізнесу і грамадства для таго, каб не толькі метадам націску выконваць паказчыкі?
Аляксандр ЧУБРЫК: Вы непасрэдна падышлі да такой важнай тэмы, як мясцовае самакіраванне. Цяпер фактычна ёсць вертыкаль выканаўчай улады, а тыя органы прадстаўнічай улады, якія існуюць, у значнай ступені чакаюць даручэнняў ад выканаўчай галіны. Сваю функцыю камунікацыі з выбаршчыкамі на месцах выконваюць, але функцыю прыняцця рашэнняў ад тых, хто іх абраў у мясцовыя Саветы, выконваюць усё менш. Як мы можам зразумець дух горада, тэрыторыі, калі людзі не маюць уплыву на прыняцце рашэнняў? А што гэта? Магчымасць размеркавання фінансавых сродкаў. І тут мы падыходзім да пытання бюджэтнай дэцэнтралізацыі. Ёсць выдатны прыклад Польшчы, Украіны ў адносінах да рэформы мясцовага самакіравання, калі фактычна людзям прапануюць: вось частка мясцовага бюджэту, якую вы можаце размяркоўваць па вашым разуменні. Уключаецца мясцовае самакіраванне, і людзі пачынаюць бачыць, як яны могуць паўплываць на тое, куды выдаткоўваюцца бюджэтныя сродкі на канкрэтнай тэрыторыі. Ёсць сэнс тут жыць! Калі мы хочам, каб людзі замацоўваліся і развіваўся дух, трэба разглядаць пытанне фіскальнай дэцэнтралізацыі мясцовага самакіравання.
Што датычыцца мабільнасці і жылля, для нас гэта складана. Па апытаннях для большасці жыллё — галоўнае. Такое адчуванне, што дзяржава існуе для забеспячэння жыллём сваіх грамадзян. Мне бліжэйшая пазіцыя, калі чалавек павінен мець магчымасць зарабіць сабе на жылле. І большая частка працоўнай міграцыі ў Беларусі існуе для таго, каб чалавек паехаў, зарабіў грошы і купіў, адрамантаваў, пабудаваў жыллё. Праз гэта праходзіць большая частка беларускіх сем'яў. Вось мабільнасць, і яна звязана з жыллём. Гэтыя падыходы, якія ў нас існавалі дзесяцігоддзямі і далі эфект нараджальнасці ў гарадах, зжылі сябе ў значнай ступені. Так, жыллёвая падтрымка патрэбна, але ў якіх маштабах? Дзяржава падтрымлівае сем'і ці забудоўшчыка? Пакуль выглядае, што апошніх за кошт падаткаплацельшчыкаў, і не толькі іх, але і тых сем'яў, якія не трапляюць пад ільготныя катэгорыі, а ў выніку перагрэву рынку жылля вымушаны плаціць вышэйшую цану.
На самай справе істотнымі з'яўляюцца пераход да мабільнасці і змена падыходаў да арэнднага жылля. Цяпер ты можаш мець арэнднае жыллё, пакуль працуеш, а не — жылля няма. Магчымасць здымаць арэндную кватэру ты павінен мець, калі хочаш жыць тут у незалежнасці ад тваёй ведамаснай падпарадкаванасці. Я лічу, гэта зменіць падыходы і людзей. Таму што ўтрыманства з пункту гледжання жыллёвай палітыкі ў нас існуе і абмяжоўвае нашу мабільнасць. Праблема ў чым: што калі ты едзеш па жыллё, ты, з'ехаўшы, не вяртаешся. Калі едзеш па работу — вяртаешся. Таму тут важная задача для перафарматавання жыллёвай палітыкі.
Зарабі, а потым размяркоўвай
Алег МАКАРАЎ: Я хацеў спытаць экспертаў: што ў вашым разуменні ідэальны горад сярод 11 абраных? Ці ёсць прыклад, які трэба браць за аснову, а калі няма, давайце яго змадэлюем.
Міхаіл РУСЫ: Ідэальнага няма нічога. Будзе ён добры — нам трэба будзе яшчэ нешта развіваць. А наогул горад павінен быць бездатацыйны, які забяспечвае павышаныя стандарты пражывання людзей. Калі ёсць рабочыя месцы, зарплата, куды пайсці, дзе патраціць грошы, ёсць будучыня — вось такія рэгіёны вымалёўваюцца. А другі кірунак, як развіваць, ужо павінны бачыць органы ўлады, каб развіццё было не аднаго цэнтра, але і сумежных тэрыторый.
Што датычыцца мясцовага кіравання і самакіравання — гэта адно з цікавых пытанняў, і яно будзе атрымліваць пастаяннае развіццё. Я мяркую, чарговы крок па стварэнні ўмоў для рэалізацыі сваіх магчымасцяў будзе зроблены ў самы кароткі час. Аналізуючы выступленні ўсіх — дэпутатаў, аналітыкаў, палітыкаў, апазіцыі — можна ўбачыць, што ўсе дзеляць: я пабудаваў бы тое, я зрабіў бы тое, а самае галоўнае — трэба спачатку зарабіць. Вось калі мы заробім і гэта будзе ў бюджэце, тады дзяліць будзе лягчэй.
Самае важнае — стварыць умовы, каб чалавек меў магчымасць зарабіць: прыйдуць сродкі ў бюджэт — тады лягчэй працаваць і мясцоваму самакіраванню. Калі раён датацыйны, не зарабляе на сваё ўтрыманне, якое самакіраванне мы там ні стварылі б, што атрымаецца? Настаўніку трэба заплаціць, сцяжынку пракласці, садок за кошт іншых тэрыторый пабудуем, а самакіраванне павінны развіваць па прынцыпе: зарабілі самі і размеркавалі. Цяпер прынята рашэнне: нават калі бюджэт датацыйны, усё, што зароблена звыш яго, мясцовыя органы ўлады размяркоўваюць самастойна. Зарабіў сельсавет — няхай ён вызначыць, калодзеж, водаправод пабудуе ці што іншае. Там, дзе трэба стварыць умовы для пражывання людзей, будзе зроблены сур'ёзны крок, і праблематыка ў мясцовым самакіраванні ёсць. Ёсць адпаведныя даручэнні, мы працуем цяпер з рознымі варыянтамі. Я лічу, разам з вамі будзем прыходзіць да гэтага кірунку. У краіне ў нас 18 100 дэпутатаў, таму арсенал у выражэнні меркаванняў і інтарэсаў людзей задзейнічаны вялікі. Гэта ў нейкім сэнсе і рэзерв нашых кадраў, і рэзерв развіцця тэрыторый.
Вольга АНУФРЫЕВА
Фота БелТА
«Дзесяцігоддзі школьнае харчаванне нашых дзяцей будавалася на аснове зборніка рэцэптур».
Што за таемнымі дзвярыма?
