На баку любові і памяці

Прыгожа глядзіцца на вокладцы зборніка Казіміра Камейшы «Высокі бераг» (Мінск: Каўчэг, 2017) пясчаная строма — з бярозкамі на мяжы зямлі і неба і блакітнай палоскай вады ўнізе. А човен з аўтарам яшчэ плыве сюды, да роднага берага, у вершы, які даў назву кніжцы.

З якім набыткам і па якой рацэ плыве паэт? Што радуе і засмучае яго? Якім бачыцца дзень заўтрашні?

Шукаць у кветак залаты нектар

І спелай ягадцы глядзець у твар,

Травінкай ціха вусны саладзіць,

Лавіць пылінак сонечную ніць,

І чуць, што ўсім, як і табе, баліць.

Галоўнае, чым заклапочаны паэт, — чуць, бачыць, што людзям баліць, што хвалюе іх цяпер, у новым веку.

Мінула ўсё, добрае і благое, — сплыло ў былое. Адтуль, з былога, ідзе па бальшаку старая жанчына — з «ванзэлкам цяжкім за плячыма». Ідзе праз вайну, праз гора і здзек, ідзе ў нашым часе — праз «вушка цеснае бяды цягнецца, як нітка». Абыякава пралятаюць міма легкавушкі. І толькі ён, паэт, сам з таго далёкага мінулага, даганяе жанчыну. Каб дапамагчы ёй несці заплечны хатуль — «ванзэлак смутку і надзей».

Мінулае непакоіць, баліць. І цешыць. Душа стамілася вандраваць, рвецца з горада ў родныя мясціны, у родную хату, дзе «ўсё пяе: пчала і муха і нават венік у кутку». Якое гэта шчасце — вяртацца ў сваё маленства і юнацтва! Дапамагаць бацькам няхай і там, у мінулым, касіць, разбіваць і сушыць пракосы, стагаваць сена — браць бярэмца за бярэмцам, пласт за пластом. «А мама шэпча, хустку папраўляе: — Бяры, сыночак, менш. Не данясеш!..» Маці — жывая: не толькі паэт, але і мы, чытачы, бачым, як яна звыкла, лёгкім узмахам рукі папраўляе хустку на галаве, усміхаецца сыну — і нам.

Пасля гарадскога шуму-тлуму спакойна спіцца «пад абажурам роднага неба», лёгка прачынацца раніцай.

Праз дождж,

Праз мокрае паўсонне

На свет я здзіўлена гляджу.

А свет увесь пяе ад сонца

Ды усміхаецца дажджу.

Не адразу даходзіць, у якім часе ты прачнуўся. Чакаеш, вось-вось зойдзе хто-небудзь з радні, сусед. Але ў двор і ў сад забягаюць каты і сабакі, зайцы. Заляціць, бывае, у расчыненае акно крылатая госцейка — сінічка. Хаты асірацелі. Іх гаспадары адышлі ў іншы свет, а сябрамі нашчадкаў-адзіночак «сталі — каты, сабакі, птушкі». Яны адпрэчваюць сумныя згадкі сваім бегам і лётам, сваімі галасамі. І паэт удзячны ім, чатырохногім і крылатым аднавяскоўцам...

Час смалой марудлівай цячэ.

І схілёным трэба падымацца.

З птушкамі сваімі мне лягчэй

Ля зямлі крылом сваім трымацца.

Сонца і дождж. Усмешка і слёзы. Боль і гаючая журба ўспамінаў... Такія перапады настрою ў вершах зборніка характэрны для аўтара. Ён не рэтушуе жыццё, а паказвае, як змянілася яно ў новым веку, асабліва ў глыбінцы, далей ад вялікіх гарадоў. І паказвае не абстрактна, а на лёсе роднай вёскі Малыя Навікі, што на Стаўбцоўшчыне. На лёсе землякоў. І на сваім лёсе таксама. Кніжка яшчэ і тым цікавая, што ў ёй яскрава прасочваецца лёс аднаго чалавека, паэта — у лёсе малой радзімы, у лёсе цэлай краіны. Як быццам гэта не зборнік вершаў, а сюжэтная паэма.

Вобразы, навеяныя прыродай, характэрныя і для вершаў грамадскага, патрыятычнага гучання. Як у ваеннай баладзе пра нож, урослы ў ствол бярозы. Кантраст у словах, фарбах, гуках: жывое дрэва — і «стальны сук» нажа, бярозавы сок — і кроў, наш ціхі час — і грымотная памяць вайны. І столькі болю тут, такі напал пачуццяў, што перачытваеш баладу кожны раз па-новаму. Прысутнасць паэта адчуваецца ў кожным творы: то ў адкрытым ці ўнутраным маналогу, то ў скупой рэпліцы, то ў сваёй, канкрэтнай, ацэнцы пэўнага чалавека, тых ці іншых падзей.

Часта ў сур’ёзны кантэкст ўплятаюцца дасціпныя радкі, гумарыстычныя і сатырычныя, — глыбей, з творчай адметнасцю раскрываюць аўтарскую задуму. Гэта як у крынічнай плыні, чыстай і сцюдзёнай, блісне, адаб’ецца раптам сонечны праменьчык, і яна па-іншаму ўжо, з большай красой і сілай, лагодзіць зрок і слых.

Мастацкія вобразы — як мазкі пэндзлікам — і вершы не толькі гучаць, а яшчэ і глядзяцца. Адны, сюжэтныя, — як карціна, другія — як эцюды, накіды з натуры на самыя розныя тэмы, часцей — лірычныя, напісаныя акварэльнымі фарбамі. Метафарычная напоўненасць радкоў, нечаканы паварот думкі надаюць вершам Казіміра Камейшы своеасаблівае інтанацыйна-размоўнае гучанне, скіроўваюць чытача да творчага суперажывання і роздуму.

Чытаеш верш за вершам і разумееш, чаму паэт так часта вяртаецца ў мінулае. Гэта і настальгія па незваротным, дарагім. І ўсведамленне таго, што мінулае, як і сёння, — падмурак будучыні.

Ды што было — не ўсё былое,

Яно не падуладна сну,

Бо мае самае малое —

Вялікай памяці цану!..

Не адразу прыйшоў паэт да такой высновы. І не ў горадзе, а менавіта тут, у вёсцы, сам-насам з роднай зямлёй, з асірацелай хатай, з партрэтамі бацькоў на сценах і іх жывымі воблікамі ў памяці. «У рай няма шляхоў праз пекла, нам і не сніўся нават рай». Жорстка сказана, але справядліва. Пеклам былі і гады страшных сталінскіх рэпрэсій, і вайна, і галодныя пасляваенныя гады, калі людзі батрачылі ў калгасе за «пáлачкі» — працадні, лічы, без аплаты. Гэта той боль, які не лечыцца часам. Дый наступныя гады — застой, перабудова, развал Саюза — болей трывожылі, чым радавалі. Былое таму і баліць, што яно — па розных прычынах — не заўсёды спрыяла, каб мы сёння жылі лепей. А «вялікую цану» мае, бо вучыць не наступаць на старыя граблі, не паўтараць памылак.

І тут прыходзіць здагадка, па якой рацэ плыве паэт. Не па Нёмане, які згадваецца ў кніжцы, плыве па рацэ Часу. А Высокі бераг — тая адзіная райская выспачка на зямлі, дзе шчаслівыя ўсе, жывыя і мёртвыя. Яны выпакутавалі гэта шчасце, упэўнены паэт. І ён сабраў іх, людзей розных пакаленняў, на Высокім беразе любові і памяці...

Мікола МАЛЯЎКА