Патрабуюцца ініцыятыўныя, крэатыўныя, адказныя

…але за­піс у дып­ло­ме зу­сім не га­ран­туе пра­фе­сій­ную кам­пе­тэнт­насць спе­цы­я­ліс­та

Як знай­сці на рын­ку пра­цы ні­шу для ўла­даль­ні­каў дып­ло­маў ма­гіст­раў? Як лік­ві­да­ваць раз­рыў па­між пра­па­но­вай аду­ка­цый­ных па­слуг і по­пы­там на іх і не да­пус­ціць па­дзен­ня якас­ці вы­шэй­шай аду­ка­цыі? Ад­ка­зы на гэ­тыя пы­тан­ні шу­ка­лі ўдзель­ні­кі між­на­род­най на­ву­ко­ва-прак­тыч­най кан­фе­рэн­цыі «Вы­шэй­шая тэх­ніч­ная аду­ка­цыя: праб­ле­мы і шля­хі раз­віц­ця», якая прай­шла на ба­зе БДУ­ІР і са­бра­ла больш за 400 спе­цы­я­ліс­таў з Бе­ла­ру­сі, Укра­і­ны, Ра­сіі, Сла­ва­кіі, Турк­ме­ні­ста­на і ЗША.

6-19

Што за кід­кай наз­вай?

На сён­ня на­менк­ла­ту­ра спе­цы­яль­нас­цяў І сту­пе­ні вы­шэй­шай аду­ка­цыі ўклю­чае ў на­шай кра­і­не 384 най­мен­ні, а коль­касць спе­цы­я­лі­за­цый і ўво­гу­ле да­хо­дзіць да 717.

— Пе­ра­лік спе­цы­яль­нас­цяў па­ста­ян­на рас­це пры што­га­до­вым змян­шэн­ні коль­кас­ці абі­ту­ры­ен­таў. Але ці рас­це пры гэ­тым раз­на­стай­насць ві­даў эка­на­міч­най дзей­нас­ці? Та­кія да­сле­да­ван­ні ў нас не вы­кон­ва­лі­ся, хоць яны вель­мі не­аб­ход­ныя, — дзе­ліц­ца сва­ім мер­ка­ван­нем на­чаль­нік Цэнт­ра бес­пе­ра­пын­най пра­фе­сій­най аду­ка­цыі Рэс­пуб­лі­кан­ска­га ін­сты­ту­та вы­шэй­шай шко­лы, кан­ды­дат пе­да­га­гіч­ных на­вук, да­цэнт Воль­га ОЛЕКС. — З 2002 го­да, ка­лі быў уве­дзе­ны агуль­на­дзяр­жаў­ны кла­сі­фі­ка­тар Рэс­пуб­лі­кі Бе­ла­ру­сь «Спе­цы­яль­нас­ці і кла­сі­фі­ка­цыі», коль­касць спе­цы­яль­нас­цяў у сіс­тэ­ме ад­на­сту­пен­ча­тай вы­шэй­шай аду­ка­цыі ўзрас­та­ла ня­знач­на (ад 0,5 да 3% у год) і, што га­лоў­нае, за­ка­на­мер­на — па ме­ры рос­ту па­трэб эка­но­мі­кі кра­і­ны і маг­чы­мас­цяў ВНУ. На­прык­лад, пад­рых­тоў­ку ва­ен­ных спе­цы­я­ліс­таў па шэ­ра­гу тра­ды­цый­ных для ра­сій­скіх вы­шэй­шых на­ву­чаль­ных уста­ноў спе­цы­яль­нас­цяў рас­па­ча­ла Ва­ен­ная ака­дэ­мія Рэс­пуб­лі­кі Бе­ла­русь.

Ак­ту­аль­ным пы­тан­не аб коль­кас­ці спе­цы­яль­нас­цяў І сту­пе­ні вы­шэй­шай аду­ка­цыі ста­ла ў вы­ні­ку пе­ра­хо­ду на дзве сту­пе­ні пад­рых­тоў­кі спе­цы­я­ліс­таў з вы­шэй­шай аду­ка­цы­яй, ка­лі ўсе спе­цы­яль­нас­ці ад­на­сту­пен­ча­тай вы­шэй­шай шко­лы бы­лі аў­та­ма­тыч­на ад­не­се­ны да І сту­пе­ні вы­шэй­шай аду­ка­цыі. Ад­на­ча­со­ва ста­лі з'яў­ляц­ца і спе­цы­яль­нас­ці ма­гіст­ра­ту­ры — за­раз у кла­сі­фі­ка­тар уне­се­на ўжо 319 спе­цы­яль­нас­цяў ма­гіст­ра­ту­ры.

Скач­кі ад­бы­ва­лі­ся двой­чы: у 2012 го­дзе — у бок змян­шэн­ня (на 7% у су­вя­зі з пе­ра­гля­дам пе­да­га­гіч­ных спе­цы­яль­нас­цяў), і ў 2013 го­дзе — у бок па­ве­лі­чэн­ня (на 8% у су­вя­зі са ска­ра­чэн­нем тэр­мі­наў на­ву­чан­ня на пер­шай сту­пе­ні). Ін­та­рэс да коль­кас­ці спе­цы­яль­нас­цяў уз­рос і ў су­вя­зі з тым, што рэй­тынг ВНУ на­пра­мую за­ле­жыць ад коль­кас­ці ад­кры­тых ва ўста­но­ве аду­ка­цыі спе­цы­яль­нас­цяў.

— Раз­на­стай­насць змес­ту вы­шэй­шай аду­ка­цыі, да якой імк­нуц­ца вы­шэй­шыя на­ву­чаль­ныя ўста­но­вы, вы­ра­жа­ец­ца ў раз­на­стай­нас­ці най­мен­няў спе­цы­яль­нас­цяў. Ад­нак за шмат­лі­кі­мі пры­ця­галь­ны­мі і кід­кі­мі наз­ва­мі ў шэ­ра­гу вы­пад­каў скла­да­на раз­гле­дзець ві­ды эка­на­міч­най дзей­нас­ці, у якія «ўваль­юц­ца» бу­ду­чыя спе­цы­я­ліс­ты, — пад­крэс­лі­вае Воль­га Олекс.

Акра­мя та­го, уста­но­вы аду­ка­цыі да­во­лі час­та імк­нуц­ца за­хоў­ваць і ма­раль­на са­ста­рэ­лыя спе­цы­яль­нас­ці. Па-пер­шае, ёсць па­трэ­ба ў кад­рах ад­па­вед­ных ква­лі­фі­ка­цый з бо­ку асоб­ных ар­га­ні­за­цый, а па-дру­гое, гэ­та дае маг­чы­масць за­ха­ваць ву­чэб­ную на­груз­ку і пра­фе­сар­ска-вы­клад­чыц­кі са­стаў, за­ня­ты ў пад­рых­тоў­цы ад­па­вед­ных спе­цы­я­ліс­таў. Та­му па­тра­бу­ец­ца рэ­ві­зія спе­цы­яль­нас­цяў усіх уз­роў­няў і сту­пе­няў аду­ка­цыі, у тым лі­ку і ся­рэд­няй спе­цы­яль­най. Мэ­та­згод­на пе­рай­сці ад пры­го­жых і муд­ра­ге­ліс­тых най­мен­няў да ка­рот­кіх і ёміс­тых най­мен­няў спе­цы­яль­нас­цяў, якія бу­дуць ад­люст­роў­ваць ві­ды эка­на­міч­най дзей­нас­ці.

Сфар­му­люй­це па­тра­ба­ван­ні

Трэ­ба пра­ана­лі­за­ваць і сіс­тэ­му ква­лі­фі­ка­цый. У шэ­ра­гу вы­пад­каў скла­да­на ад­ка­заць на пы­тан­не, што скры­та за най­мен­нем ква­лі­фі­ка­цыі. На­прык­лад, пра­ца­даў­цу (упраў­лен­ню ўнут­ра­ных спраў) не­ зра­зу­ме­ла, хто та­кі «Ін­жы­нер-сіс­тэ­ма­тэх­нік» па спе­цы­яль­нас­ці «Сіс­тэ­мы аў­та­ма­ты­за­ва­на­га пра­ек­та­ван­ня», у рам­ках якой бы­ла пры­свое­на гэ­тая ква­лі­фі­ка­цыя. За­раз ана­ла­га та­кой спе­цы­яль­нас­ці ня­ма, і ква­лі­фі­ка­цыя на­бы­ла не­каль­кі ін­шы змест. Ці дру­гі прык­лад — ква­лі­фі­ка­цыя «Эка­на­міст». Чым ад­роз­ні­ва­юц­ца ад­най­мен­ныя ква­лі­фі­ка­цыі на ўзроў­ні ся­рэд­няй спе­цы­яль­най і вы­шэй­шай аду­ка­цыі?

На дум­ку Воль­гі Олекс, трэ­ба пе­ра­гле­дзець па­няц­це «Ква­лі­фі­ка­цыя», уста­на­віць на­менк­ла­ту­ру ква­лі­фі­ка­цый па ўзроў­нях і сту­пе­нях аду­ка­цыі, рас­пра­ца­ваць і за­цвер­дзіць ква­лі­фі­ка­цый­ныя па­тра­ба­ван­ні, якія прад'­яў­ля­юц­ца да кож­най ква­лі­фі­ка­цыі, уклю­ча­ю­чы па­тра­ба­ван­ні да іх пры­сва­ен­ня.

Больш ак­тыў­най па­він­на стаць і кад­ра­вая па­лі­ты­ка пра­ца­даў­цаў. Мно­гія най­маль­ні­кі пры­звы­ча­і­лі­ся ары­ен­та­вац­ца на за­пі­сы ў дып­ло­мах, а не на ацэн­ку маг­чы­мас­цяў ма­ла­до­га спе­цы­я­ліс­та.

«Больш за тое, мно­гія пра­ца­даў­цы на­ват не мо­гуць сфар­му­ля­ваць свае па­тра­ба­ван­ні да спе­цы­я­ліс­таў. Для зблі­жэн­ня маг­чы­мас­цяў аду­ка­цыі з па­трэ­ба­мі рын­ку пра­цы па­тра­бу­ец­ца не­за­леж­ная і не­ка­мер­цый­ная ар­га­ні­за­цыя, якая б зай­ма­ла­ся мар­ке­тын­га­вы­мі да­сле­да­ван­ня­мі на рын­ку пра­цы, — пад­крэс­лі­ла Воль­га Олекс. — Іні­цы­я­ты­ва аб яе ства­рэн­ні бы­ла агу­ча­на яшчэ два га­ды та­му...»

Мі­ніс­тэр­ства пра­цы і са­цы­яль­най аба­ро­ны су­мес­на з Мі­ніс­тэр­ствам аду­ка­цыі і Ака­дэ­мі­яй кі­ра­ван­ня зай­ма­юц­ца за­раз удас­ка­на­лен­нем на­цы­я­наль­най сіс­тэ­мы ква­лі­фі­ка­цый. Пла­ну­ец­ца ства­рэн­не сер­ты­фі­ка­цый­ных цэнт­раў, якія бу­дуць вы­да­ваць сер­ты­фі­ка­ты лю­дзям, што зда­лі пэў­ны мі­ні­мум. Мяр­ку­ец­ца, што не ма­ю­чы ін­жы­нер­най аду­ка­цыі, ча­ла­век змо­жа атры­маць сер­ты­фі­кат ін­жы­не­ра.

— Спа­дзя­ём­ся, што пра­цэс удас­ка­на­лен­ня на­цы­я­наль­най сіс­тэ­мы ква­лі­фі­ка­цый за­вер­шыц­ца па­вы­шэн­нем якас­ці аду­ка­цыі і пра­фе­сій­най кам­пе­тэнт­нас­ці асоб, за­ня­тых у эка­но­мі­цы кра­і­ны. Пры гэ­тым бу­дуць рас­пра­ца­ва­ны і ўве­дзе­ны ў дзе­ян­не пра­фе­сій­на-ква­лі­фі­ка­цый­ныя стан­дар­ты, вы­зна­ча­ны ўсе ві­ды (раз­на­від­нас­ці) ква­лі­фі­ка­цый і маг­чы­мас­ці іх пры­мя­нен­ня па ўзроў­нях і сту­пе­нях аду­ка­цыі, — да­да­ла Воль­га Олекс.

Аду­ка­цыя з ары­ен­та­цы­яй на ры­нак

У су­вя­зі з кур­сам на да­лу­чэн­не Бе­ла­ру­сі да агуль­на­еў­ра­пей­скай аду­ка­цый­най пра­сто­ры ў па­праў­ках, пад­рых­та­ва­ных у Ко­дэкс «Аб аду­ка­цыі», пра­ду­гледж­ва­ец­ца ўвя­дзен­не ў вы­шэй­шай шко­ле ба­ка­лаў­ры­я­та. Ба­ка­лаў­ры­ят фак­тыч­на зой­ме мес­ца ця­пе­раш­няй І сту­пе­ні вы­шэй­шай шко­лы, якая доб­ра зра­зу­ме­лая най­маль­ні­кам. Та­му па­зна­валь­насць дып­ло­мам ба­ка­лаў­раў у бу­ду­чым за­бяс­пе­ча­на, ча­го не ска­жаш пра дып­ло­мы ма­гіст­раў. Ма­гіст­ра­ту­ра бы­ла ўве­дзе­на як над­бу­до­ва над тра­ды­цый­най вы­шэй­шай аду­ка­цы­яй, і ў чым за­клю­ча­ец­ца пе­ра­ва­га ўла­даль­ні­каў дып­ло­маў ма­гіст­раў пе­рад спе­цы­я­ліс­та­мі, най­маль­ні­кам па­куль не­ зра­зу­ме­ла.

— Змест аду­ка­цый­ных пра­грам на пер­шай і дру­гой сту­пе­ні вы­шэй­шай шко­лы не­аб­ход­на пе­ра­гле­дзець і ак­ту­а­лі­за­ваць, што звя­за­на перш за ўсё з не­аб­ход­нас­цю вы­зна­чэн­ня ста­ту­су ма­гіст­раў і па­вы­шэн­ня іх за­па­тра­ба­ва­нас­ці на рын­ку пра­цы, — лі­чыць на­чаль­нік нар­ма­тыў­на-ме­та­дыч­на­га цэнт­ра вы­шэй­шай шко­лы РІВШ, кан­ды­дат фі­зі­ка-ма­тэ­ма­тыч­ных на­вук, да­цэнт Свят­ла­на АР­ЦЕМ'­Е­ВА. — Сту­пень ары­ен­та­ва­нас­ці аду­ка­цый­ных пра­грам на ры­нак пра­цы з'яў­ля­ец­ца клю­ча­вым па­каз­чы­кам эфек­тыў­нас­ці вы­шэй­шай аду­ка­цыі і якас­ці пад­рых­тоў­кі. ВНУ па­він­ны мець маг­чы­масць адэ­кват­на рэ­ага­ваць на змя­нен­ні струк­ту­ры рын­ку пра­цы, што ў іс­тот­най сту­пе­ні за­ле­жыць ад ака­дэ­міч­най аў­та­ном­нас­ці ВНУ і маг­чы­мас­ці апе­ра­тыў­на­га ўня­сен­ня ад­па­вед­ных змя­нен­няў у аду­ка­цый­ныя пра­гра­мы. Пы­тан­не па­шы­рэн­ня пра­воў і ад­каз­нас­ці ўста­ноў вы­шэй­шай аду­ка­цыі — над­звы­чай ак­ту­аль­нае...

Што ты­чыц­ца коль­кас­ці спе­цы­яль­нас­цяў ма­гіст­ра­ту­ры, то, на дум­ку спе­цы­я­ліс­таў, трэ­ба пе­ра­гле­дзець гэ­ты пе­ра­лік у бок уз­буй­нен­ня спе­цы­яль­нас­цяў.

Ін­жы­нер — пра­фе­сія твор­чая

Па­коль­кі на­ша кра­і­на з'яў­ля­ец­ца экс­парт­на ары­ен­та­ва­най, то для Бе­ла­ру­сі тэх­ніч­ная аду­ка­цыя мае вы­ключ­на важ­нае зна­чэн­не. Па­трэ­ба ў вы­со­ка­ква­лі­фі­ка­ва­ных спе­цы­я­ліс­тах рас­це, а па­тра­ба­ван­ні да ве­даў і пра­фе­сій­ных на­вы­каў ста­но­вяц­ца ўсё больш жорст­кі­мі. На шчас­це, у апош­нія га­ды вяр­та­ец­ца ці­ка­васць з бо­ку бе­ла­рус­кай мо­ла­дзі да вы­шэй­шай тэх­ніч­най аду­ка­цыі. Ад­нак во­пыт свед­чыць, што абі­ту­ры­ен­ты тэх­ніч­ных ВНУ менш ін­фар­ма­ва­ныя пра абра­ную спе­цы­яль­насць, чым на­цэ­ле­ныя на па­ступ­лен­не ў ме­ды­цын­скія, пе­да­га­гіч­ныя, сель­ска­гас­па­дар­чыя і твор­чыя ВНУ. Яны не мо­гуць аца­ніць улас­ныя здоль­нас­ці да ін­жы­нер­на-тэх­ніч­най дзей­нас­ці. Да та­го ж і пос­пе­хі ін­жы­не­раў вя­до­мыя не так шы­ро­ка, як, на­прык­лад, прад­стаў­ні­коў твор­чых пра­фе­сій (ак­цё­раў, му­зы­кан­таў, жур­на­ліс­таў і г.д.), та­му знач­ная коль­касць абі­ту­ры­ен­таў тэх­ніч­ных ВНУ мае вель­мі ад­да­ле­нае ўяў­лен­не аб бу­ду­чай пра­фе­сіі.

У той жа час ка­лі ма­ла­ды ча­ла­век у школь­ныя га­ды за­хап­ляў­ся тэх­ніч­най твор­час­цю, то пры па­ступ­лен­ні ў ВНУ ён ужо свя­до­ма вы­бі­рае спе­цы­яль­насць, каб атры­маць паў­на­вар­тас­ныя ве­ды. Як пра­ві­ла, та­кія ма­ла­дыя лю­дзі пра­цяг­ва­юць зай­мац­ца на­ву­ко­ва-тэх­ніч­най твор­час­цю і на­ву­ко­вы­мі да­сле­да­ван­ня­мі на но­вым, больш вы­со­кім уз­роў­ні. Та­му на кан­фе­рэн­цыі пра­гу­ча­ла пра­па­но­ва пра­да­ста­віць на­ву­чэн­цам, якія доб­ра пра­яві­лі ся­бе ў тэх­ніч­най твор­час­ці, маг­чы­масць для па­ступ­лен­ня ў ВНУ па-за кон­кур­сам. За­раз кон­кур­саў у сфе­ры тэх­ніч­най твор­час­ці, па ста­ту­се пры­раў­на­ва­ных да алім­пі­яд школь­ні­каў, у Бе­ла­ру­сі ня­ма, та­му не­аб­ход­ная афі­цый­ная рэс­пуб­лі­кан­ская сіс­тэ­ма ме­ра­пры­ем­стваў у га­лі­не на­ву­ко­ва-тэх­ніч­най твор­час­ці на­ву­чэн­цаў, якая б да­зво­лі­ла пры­зё­рам па­сту­паць у лю­бую тэх­ніч­ную ВНУ на льгот­ных умо­вах. У якас­ці ста­ноў­ча­га пры­кла­ду пры­во­дзіў­ся Рэс­пуб­лі­кан­скі кон­курс на­ву­ко­ва-тэх­ніч­най твор­час­ці «Тэх­на­ін­тэ­лект», які пра­хо­дзіць на ба­зе БНТУ і дае маг­чы­масць мо­ла­дзі рэа­лі­за­ваць ся­бе ў са­мых роз­ных сфе­рах на­ву­кі і тэх­ні­кі.

Ча­му ву­чыць і як ву­чыць?

Яшчэ ад­на праб­ле­ма — дэ­фі­цыт у ВНУ вы­клад­чы­каў з но­вым уз­роў­нем мыс­лен­ня. Адзін з фак­та­раў, які ўплы­вае на якасць аду­ка­цыі, — гэ­та, як ні дзіў­на, уз­рост. Сён­ня ў ВНУ пра­цу­юць або вы­клад­чы­кі-пен­сі­я­не­ры, або вы­клад­чы­кі, якія зу­сім ня­даў­на са­мі атры­ма­лі вы­шэй­шую аду­ка­цыю. У пер­шым вы­пад­ку пе­да­го­гі ўжо не жа­да­юць штось­ці змя­няць, упар­та іг­на­ру­юць су­час­ныя тэн­дэн­цыі і пра­цяг­ва­юць ву­чыць так, як і 20 га­доў та­му. А ў дру­гім вы­пад­ку ад­чу­ва­ец­ца ад­сут­насць як вы­клад­чыц­ка­га, так і пра­фе­сій­на­га во­пы­ту і «сы­расць» улас­ных ве­даў.

Бе­ла­ру­сі, як па­вет­ра, па­тра­бу­юц­ца лю­дзі, здоль­ныя ства­раць іна­ва­цый­ныя пра­дук­ты і тэх­на­ло­гіі, і кі­раў­ні­кі, здоль­ныя іх ука­ра­няць. Ад­нак у не­ка­то­рых з удзель­ні­каў кан­фе­рэн­цыі ёсць су­мнен­ні на­конт та­го, ці змо­жа ма­ла­ды ча­ла­век, яко­га і ў шко­ле, і ў ВНУ ву­чы­лі ра­шаць тэс­ты, вы­бі­ра­ю­чы пра­віль­ны ад­каз з пя­ці пра­па­на­ва­ных, пры­ду­маць іна­ва­цый­нае ра­шэн­не? І ці змо­жа вы­пуск­нік вы­шэй­шай шко­лы, які ўсе га­ды на­ву­чан­ня быў вы­му­ша­ны ра­шаць вы­ду­ма­ныя пе­да­го­га­мі вір­ту­аль­ныя за­да­чы, ука­ра­ніць свае ра­шэн­ні ў рэ­аль­ных умо­вах?

На­дзея НІ­КА­ЛА­Е­ВА

Фота Анатоля Клешчука.