Трохмерны погляд на гісторыка-культурную спадчыну

У рамках навукова-практычнага семінара «Музей і выклікі сучаснасці: новыя падыходы і тэхналогіі», які на днях адбыўся ў Інстытуце культуры Беларусі, сабраліся прадстаўнікі беларускіх і замежных музейных устаноў, буйнейшыя міжнародныя эксперты ў галіне музейнай справы, прадстаўнікі недзяржаўных структур, якія зацікаўлены ў развіцці найбольш актуальных кірункаў музейнай дзейнасці. У беларускіх музейшчыкаў з'явілася ўнікальная магчымасць пераняць вопыт сваіх замежных калег з Літвы і Славакіі, якія ў гэтай справе прасунуліся ўжо далёка наперад.

— Ва ўмовах пераходу да інфармацыйнага грамадства навуковыя веды і новыя тэхналогіі становяцца вызначальнымі фактарамі сацыяльна-эканамічнага і культурнага развіцця краіны, — падкрэсліў намеснік міністра культуры Беларусі Васіль ЧЭРНІК, павітаўшы ўдзельнікаў семінара. — Паступова інфармацыйныя тэхналогіі ўкараняюцца ва ўсе сферы жыццядзейнасці нашага грамадства. Фарміруюцца і кампаненты інфармацыйна-культурна-адукацыйнага асяроддзя, дзе не апошняе месца займаюць музеі і музейныя ўстановы. Развіццё камунікацыйных і інфармацыйных тэхналогій адкрывае магчымасці, якія дазволяць перайсці музеям на якасна новы ўзровень развіцця з мэтай павышэння агульнадаступнасці сваіх калекцый, забеспячэння захаванасці музейнага фонду, пашырэння формаў музейнай адукацыі, міжнароднага супрацоўніцтва і прасоўвання музейных паслуг. Адным з самых перспектыўных кірункаў з'яўляецца візуалізацыя і інтэграцыя лічбавых аб'ектаў. Знаёмства з еўрапейскім вопытам па яго ўкараненні пакладзе пачатак развіцця інтэграцыйных тэхналогій у музейнай сферы ў Беларусі на якасна новым узроўні.

На думку рэктара Інстытута культуры Беларусі Канстанціна РЭМІШЭЎСКАГА, стварэнню інфраструктуры, неабходнай для тэхналагічна складаных працэсаў дыгіталізацыі і візуалізацыі, павінны садзейнічаць недзяржаўныя, а менавіта бізнес-структуры. «Цяпер гэта норма, што прадстаўнікі бізнес-структур ва ўмовах новай канфігурацыі ў сферы культуры Беларусі, якая фарміруецца, становяцца яе актыўнымі ўдзельнікамі, як зараз кажуць, актарамі культурнай прасторы».

Невыпадкова ў семінары прымаў удзел генеральны дырэктар ЗАТ «БелХард Групп» Ігар МАМОНЕНКА, які зацікаўлены ва ўкараненні высокіх тэхналогій у шматлікія гістарычныя праекты:

— З аднаго боку, гэта яшчэ адзін крок на шляху таго, каб дзякуючы высокім тэхналогіям наша культурная спадчына была даступная ўсяму свету. Тэхналагічна мы займаемся падобнымі рэчамі, у тым ліку стварэннем 3D любых аб'ектаў. Вядома, сярод іх — найбольш прамысловых. Аднак мы зацікаўлены і ў перавядзенні ў «лічбу» культурных каштоўнасцяў, каб кожны чалавек з любой краіны свету меў магчымасць калі не памацаць, дык хаця б паглядзець пэўны прадмет з усіх бакоў. Вельмі хочацца, каб гэтыя каштоўнасці не знікалі, а гісторыя, наадварот, дапамагала нам знаходзіць новыя артэфакты. Прычым Еўрасаюз гатовы фінансаваць такога роду праекты, каб аб'яднаць намаганні многіх краін, бо гісторыя не абмежавана адной тэрыторыяй.

Ініцыятарам правядзення навукова-практычнага семінара стаў намеснік дырэктара ТАА «Тэхнамузей» Сяргей АЗАРОНАК. Хто, як не ён, ведае, што сёння без сучасных тэхналогій немагчыма ўявіць любую музейную экспазіцыю:

— Штуршок і асноўнае развіццё сучасных падыходаў да стварэння музейных экспазіцый на прынцыпова новых узроўнях, вядома, намі быў пакладзены пры стварэнні новай экспазіцыі Беларускага дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Я з гонарам магу сказаць пра тое, што праектаванне будынка музея і стварэнне шматлікіх экспазіцый з'яўляліся вынікам працы не толькі навуковага калектыву музея, а практычна ўсіх навукоўцаў і музейных калег краіны. Са сваімі матэрыяламі праектавання мы звярталіся і да грамадства. Заўсёды даваліся вельмі канкрэтныя заўвагі, і гэта павышала якасць нашай экспазіцыі.

А тым часам, пакуль беларускія музейшчыкі расказвалі пра перспектывы ўзаемадзеяння айчынных музеяў з замежнымі, пра ўкараненне новых кампанентаў і інфармацыйных тэхналогій у музейныя экспазіцыі, пра сетку карпаратыўных музейных устаноў і новыя падыходы ва ўзаемадзеянні з сучаснымі наведвальнікамі, іх замежныя калегі дзяліліся тымі ноу-хау, якімі яны паспяхова карыстаюцца ў сваёй музейнай дзейнасці.

Генеральны дырэктар Музея Славацкага нацыянальнага паўстання, член прэзідыума Саюза антыфашысцкіх сіл Славакіі Станіслаў МІЧАЎ расказаў пра праект Славакіі па дыгіталізацыі ўсёй музейнай спадчыны. У праекце прымаюць удзел 32 музеі на тэрыторыі краіны, і, згодна з планам, за тры гады яны павінны алічбаваць 180 тысяч музейных прадметаў, а таксама 3 тысячы прадметаў нематэрыяльнай культурнай спадчыны. Летась у кастрычніку ў горадзе Банска-Быстрыца адкрыўся цэнтр па алічбоўцы, дзе будзе ажыццяўляцца 30% працы па перавядзенні ў «лічбу» гісторыка-культурнай спадчыны краіны. Астатнія 70% ускладзены на прыватныя фірмы.

У цэнтры знаходзіцца сучаснае абсталяванне, якое дазваляе якасна апрацоўваць музейныя калекцыі, — зазначыў Станіслаў Мічаў. — Яно дазваляе пераводзіць у «лічбу» празрыстыя матэрыялы (негатывы, дыяпазітывы), прадметы з рэльефнай паверхняй (тэкстыль), плоскія прадметы (дакументы, рукапісы). Таксама з дапамогай высокатэхналагічнага абсталявання мы маем магчымасць ажыццяўляць здымкі аб'ёмных і буйнамаштабных прадметаў, макра- і мікраздымкі. Была праблема знайсці людзей, якія маглі гэта рабіць.

Галоўная мэта праекта — высакаякасная алічбоўка найбольш значных музейных калекцый культурнай спадчыны Славакіі, ідэнтыфікацыя, захаванне і інтэграцыя лічбавых аб'ектаў з сістэмай інфармацыі, стварэнне анлайн-доступу да алічбаваных матэрыялаў, каб музейныя калекцыі былі даступныя для навуковых даследаванняў і для шырокай грамадскасці. «Гэта магчымасць рэпрадукцыі гэтых аб'ектаў, мінімалізацыі маніпуляцый з прадметам, забеспячэнне капіравання ў выпадку страты арыгіналаў, — дадаў доктар філасофскіх і кандыдат гістарычных навук С. Мічаў. — Задача, якая стаіць перад намі сёння, — выхаванне грамадскасці з дапамогай віртуальных прэзентацый музейных калекцый, анлайн-адукацыйных праграм і семінараў.

Загадчык кафедры музеялогіі Вільнюскага ўніверсітэта Лаўжыкас РЫМВІДАС падзяліўся вопытам прымянення трохмернага сканіравання аб'ектаў гісторыка-культурнай спадчыны ў Літве. Таксама з дапамогай прэзентацыі прафесар паказаў магчымасці гэтага сканіравання.

— Гэта перспектыўная тэхналогія ў будучыні як для навуковых мэт, так і для камунікацый, для грамадства — лічыць Лаўжыкас Рымвідас. — Трохмерны свет для чалавека — вялікі выклік. Людзі даўно зразумелі, што ў радыусе сваіх вачэй і свайго мозга мы свет бачым трохмерным. Але калі мы спрабуем яго пэўным спосабам захаваць, у нас не атрымліваецца. Вялікі выклік для мастака, для навукоўцы і для кожнага з нас! У розныя гістарычныя перыяды ён вырашаўся рознымі спосабамі. Егіпцяне, напрыклад, прыдумалі, што лепш адлюстроўваць прадмет з таго боку, з якога ён лепш бачны. Аднак гэта было не тое, чаго хацелася. І свет заставаўся не адлюстраваным у трохмерным выглядзе, а пачуццё трохмернасці было штучным. За ўсю гісторыю навукі і за ўсю гісторыю нашага кантакту з рэальнасцю мы спрабавалі гэтага дасягнуць. XІX стагоддзе нам дало аўтаматычную фіксацыю рэальнасці: фотаздымкі, кіназдымкі, электронныя тэхналогіі сувязі. — Але праблема так і заставалася нявырашанай. І, нарэшце, гэтая тэхналогія з'явілася. З дапамогай трохмернага сканера можна зафіксаваць, напрыклад, скульптуру, а можна і якое-небудзь дрэва, якое знаходзіцца ад вас на адлегласці 10 кіламетраў, ці які-небудзь аб'ект пад зямлёй, што вельмі дапамагае пры археалагічных раскопках.

Толькі можна ўявіць, наколькі аблегчыў бы працу такі сканер беларускім навукоўцам, гісторыкам і музейшчыкам. Даследаванні праходзілі б значна хутчэй, а колькі ўнікальных аб'ектаў архітэктуры, я ўпэўнена, знайшлі б яшчэ нашы археолагі! Толькі сёння такое высокатэхналагічнае абсталяванне нам не па сілах: па-першае, няма такіх грошай, каб яго набыць; па-другое, няма спецыялістаў, якія маглі б яго засвоіць. Аднак усё наперадзе, і, як прызнаюцца замежныя госці, укладанне сродкаў у гісторыка-культурную спадчыну сёння прынясе вялікі прыбытак заўтра.

Вераніка КАНЮТА