Салдат Паэзіі Керым Курбанняпесаў

У Беларусі з рабочым візітам знаходзіцца прэзідэнт Туркменістана Гурбангулы Бердымухамедаў. Беларусь і Туркменістан сёння актыўна развіваюць узаемаадносіны ў розных галінах. І нельга не сказаць, што такому характару дружбы спрыяюць даўнія цёплыя адносіны нашых народаў. Наш расповед — пра дружбу туркмена і беларуса ў ранейшым часе.

Велічыня паэтычнага таленту Керыма Курбанняпесава — тая зорка, што яшчэ доўга будзе ўпрыгожваць бязмежную касмічную прастору. Плён творчасці такіх майстроў слова, як народны паэт Туркменістана, — гарантыя захаванасці ў вечнасці дзівоснай па сваіх яркіх фарбах і сваім глыбінным змесце туркменскай мовы. І, як на мой суб'ектыўны погляд, кожны штрых да памяці пра Паэта патрабуе захавання і перадачы нашчадкам. Прыйдзе час — і будзе вытканы галоўны дыван памяці пра Керыма Курбанняпесава. А пакуль я хачу распавесці толькі пра адзін фрагмент.

...Так ужо ў жыцці выдатнага чалавека і паэта атрымалася, што ў розныя яго гады гасцінны дом літаратара быў прытулкам беларускіх сяброў. І я, аўтар гэтых радкоў, вядома ж, удзячны лёсу за гады знаёмства, творчых зносін з Керымам Курбанняпесавым. Частым госцем у цудоўнага шахіра яшчэ раней быў і публіцыст, пісьменнік Мікалай Калінковіч. У пачатку 1980-х ён жыў і працаваў у Ашгабаце. Быў яшчэ адзін беларускі сябар паэта — ваенны журналіст Дзмітрый Песлякоў. У пачатку 1990-х я адшукаў яго ў Мінску і папрасіў расказаць пра сустрэчы з Керымам. Паэта да таго часу ўжо не было ў жывых. Памёр Керым-ага ў 1988-м... У сталым узросце знаходзіўся і палкоўнік у адстаўцы Дзмітрый Яфімавіч Песлякоў.

...Але вернемся да пачатку 1990-х, да нашай гутаркі з палкоўнікам Песляковым. Тады па нейкіх прычынах матэрыял так і не пабачыў свет. Але я не раблю ў даўнім запісе ніякіх правак. Тэкст быў знаёмы і майму суразмоўцу. І я перадаю змест невялікага інтэрв'ю цалкам, без зменаў. Тым больш што і рыхтаваўся матэрыял з разлікам на публікацыю не толькі ў Беларусі, але і ў адной з туркменскіх газет.

... — Дзмітрый Яфімавіч, як пазнаёміліся з Керымам Курбанняпесавым?

— Мінула з таго памятнага часу каля сарака гадоў. Але захавалася свежасць успрымання тых дзён. І, думаю, зусім не таму, што такая ўжо добрая памяць у мяне. Прычына, відаць, зусім у іншым.

Вельмі ўжо неардынарнай асобай быў Керым. Хоць чаму быў..? Такой асобай — яркай, адкрытай, — ён застаўся ў маёй памяці назаўсёды.

А тады... Тады стаяў гарачы ліпень 1957 года. Я служыў рэдактарам дывізіённай газеты «Советский воин». Друкарня, рэдакцыя знаходзіліся ў Ашгабаце. А воінскія часці былі раскіданыя і па іншых гарадах поўдня Туркменістана. Да таго часу я ўжо ведаў многіх прадстаўнікоў туркменскай творчай інтэлігенцыі.

Часта сустракаўся з Кара Сейтліевым, Берды Кербабаевым. Берды-ага жыў цераз дарогу ад рэдакцыі па вуліцы Хівалі Бабаева і часта наведваўся ў госці да ваенных журналістаў. У сваю чаргу і нас запрашаў да сябе дадому. Пасябраваў пісьменнік і з нашым камдывам, Героем Савецкага Саюза генерал-маёрам Тагірам Кусімавым, ураджэнцам Башкартастана.

Вельмі любіў Берды-ага чытаць салдацкія лісты ў рэдакцыю. Пісаў Кербабаеў і сам для салдацкай газеты. Хоць, здавалася б, хто нас, акрамя як у ваенным гарадку, чытае? Але прынясе артыкул, удакладніць, у якім нумары павінна выйсці. Абавязкова потым газету з публікацыяй папросіць. Вось такой была ўвага класіка туркменскай літаратуры да людзей у ваеннай форме. Такія ж цёплыя адносіны склаліся і з Кара Сейтліевым.

Берды-ага і Кара і пазнаёмілі мяне з Керымам Курбанняпесавым. Аднойчы раніцай прывялі яго ў рэдакцыю шматтыражкі. Мне здаецца, што нават памятаю словы старэйшыны туркменскага пісьменніцкага цэха: «Знаёмся... Гэта — Керым Курбанняпесаў, учарашні салдат, паэт, які падае вялікія надзеі». Тады я і даведаўся, што малады паэт працуе літкансультантам у Саюзе пісьменнікаў Туркменістана, што ён — ужо аўтар дзвюх паэтычных кніг.

— Як часта Керым Курбанняпесаў бываў у гасцях у воінаў?

— Так здарылася, што неўзабаве штаб дывізіі, а разам з ім і рэдакцыю «дывізіёнкі», перавялі ў Кізыл-Арват. Здаецца, і шлях са сталіцы да нашага гарнізона не такі ўжо блізкі. Але Керым Курбанняпесаў прыязджаў у Кізыл-Арват літаральна кожны месяц. І часцей за ўсё з Кара Сейтліевым і літаратурным крытыкам Абдулой Мурадавым. Керым і яго сябры сустракаліся з асабовым саставам у самых розных часцях і падраздзяленнях, расказвалі пра развіццё туркменскай літаратуры, чыталі свае творы. Памятаю, якімі бурнымі апладысментамі дзякавала салдацкая аўдыторыя за чытанне Керымам урыўкаў з будучай паэмы «Дзед Таймаз». Кара Сейтліеў, ён жа тады быў міністрам культуры рэспублікі, заўсёды падкрэсліваў, што прывёз у Кізыл-Арват новыя вершы. Праз нейкі час мы пазнаёміліся першымі з главамі і новай паэмы Керыма Курбанняпесава...

— Вы ўспамінаеце «Дзеда Таймаза»... У галоўнага героя паэмы быў рэальны прататып...

— Аднойчы Керым угаварыў мяне наведацца ў калгас «Бальшавік», што непадалёк ад Геок-Тэпе. Не ведаю, на жаль, як цяпер называецца гэтае сельгаспрадпрыемства. У «Бальшавіку» паэт пазнаёміў мяне з Героем Савецкага Саюза Таганам Байрамдурдыевым. Прадставіў яго як чалавека, які паслужыў прататыпам дзеда Таймаза. І вось разгаварыліся мы з героем, угледзеліся адзін у аднаго — і высвятляецца, што мы знаёмыя яшчэ па жорсткіх баях пад Сталінградам! Байрамдурдыеў ваяваў кулямётчыкам, а я быў вайсковым разведчыкам. Вайну «дзед Таймаз» прайшоў ад Сталінграда да Эльбы. Зорку Героя атрымаў за баі ва Усходняй Прусіі. Вызначыўся пры фарсіраванні Одэра ў складзе 54-га гвардзейскага кавалерыйскага палка 14-й гвардзейскай кавалерыйскай дывізіі.

Разам з Керымам і Кара Сейтліевым мы з нашым камдывам генералам Тагірам Кусімавым пабывалі ў Кара-Калінскім цэнтры субтрапічных раслін.

Тагір Таіпавіч быў унікальным чалавекам. Кавалер двух ордэнаў Леніна, ордэна Чырвонага Сцяга, двух ордэнаў Чырвонай Зоркі, ордэна Айчыннай вайны 1-й ступені. Звання Героя Савецкага Саюза быў удастоены за ўмелае камандаванне кавалерыйскім палком. Дарэчы, Днепр кавалерысты Кусімава фарсіравалі на Гомельшчыне. Прычым — двойчы. Вызвалялі Лоеўшчыну. Больш за 60 салдат і афіцэраў Башкірскай кавалерыйскай дывізіі былі ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза! Кусімаў скончыў дзве ваенныя акадэміі, быў чалавекам на дзіва дапытлівым. І, як мне здавалася тады, ім з Керымам Курбанняпесавым было цікава гутарыць. Можа, і тая акалічнасць дапамагала, што ў Туркменістан упершыню будучы генерал патрапіў яшчэ хлапчуком. У 1921 годзе, калі ў маладой Савецкай Расіі было голадна, бацька і сын Кусімавы накіраваліся ў хлебныя краі, пасвілі авечак у стэпах Казахстана, Туркменістана.

З той сустрэчы ў Кара-Кале, іншых паездак з Керымам па рэспубліцы я вынес такую дэталь, якая яскрава характарызуе яго як чалавека. Умеў Керым-ага (напэўна, і я ўжо ў тыя гады стаў да яго звяртацца «ага») здзіўляцца — і людзям, і прыродзе роднага краю. Імкнуўся заўсёды адкрыць для сябе нешта новае. Праяўляў дапытлівасць, ніколі не саромеўся задаваць пытанні. Зусім не баяўся выглядаць неадукаваным.

— Дзмітрый Яфімавіч, ведаю, што пасля Туркменістана вы служылі ва Узбекістане, у Ташкенце, у рэдакцыі легендарнай газеты «Фрунзевец»...

— Легендарнай — і для асэнсавання гісторыі беларускай літаратуры. Бо з газетай «Фрунзевец», рэдакцыя якой знаходзілася ў Ташкенце па вуліцы Сапёрнай, у гады Вялікай Айчыннай у эвакуацыі актыўна супрацоўнічаў народны паэт Беларусі Якуб Колас.

— А ўжо пасля вайны працавалі і супрацоўнічалі з газетай і многія іншыя беларускія літаратары: празаік Васіль Ткачоў, кінадраматург Алег Буркін... У «Фрунзевце» і мне давялося апублікаваць невялічкі артыкул пра Керыма Курбанняпесава. Зрэшты, у другой палове 1980-х пісаў для «Фрунзевца» і пра беларускіх пісьменнікаў — пра лёс паэта Сяргея Новіка-Пеюна, пра Алеся Адамовіча... Вы, калі жылі і працавалі ў Ташкенце, пра Туркменістан не забывалі?.. Ці працягвалі падтрымліваць адносіны з Керымам Курбанняпесавым у той перыяд?

— А як жа... І тады, калі быў у Ташкенце, і потым, калі служыў у Алматы. Керым быў з тых людзей, з якімі, калі пазнаёмішся аднойчы, дружбу не страціш. Ён прыцягваў да сябе. Упэўнены: нікому ён не быў дрэнным сябрам. З ім, заўважу, абыходзіліся па-рознаму і блізкія, здавалася б, таварышы. Ён жа заўсёды заставаўся Сябрам з вялікай літары.

Калі мяне перавялі ў «Фрунзевец», у рэдакцыю газеты Туркестанскай ваеннай акругі, то і тады я працягваў сустракацца з туркменскімі пісьменнікамі. У Ташкент Керым-ага прыязджаў і з Берды Кербабаевым, і з Кара Сейтліевым, і з іншымі калегамі-пісьменнікамі.

Праз нейкі час мяне прызначылі галоўным рэдактарам газеты Сярэднеазіяцкай ваеннай акругі «Боевое знамя». Давялося пераехаць у сталіцу Казахстана. І там, у Алматы, мы сустракаліся з Керымам. Аднойчы наша застольная гутарка праходзіла з удзелам маіх франтавых сяброў — казахстанскіх літаратараў, панфілаўцаў, між іншым: палкоўніка ў адстаўцы Дзмітрыя Снегіна і доктара філалагічных навук, Героя Савецкага Саюза Маліка Габдуліна. Дзмітрый Снегін тады рэдагаваў, калі не памыляюся, часопіс «Простор». Выдатны паэт, друкавацца ён пачаў яшчэ ў 1930-я гады. Фактычна з літаратуры пайшоў на вайну і з вайны вярнуўся ў літаратуру. Я вельмі палюбіў вершы франтавіка, які камандаваў артылерыяй у Панфілаўскай дывізіі... Трэба было бачыць, з якой цікавасцю распытваў Керым-ага і Маліка Габдуліна пра яго франтавое жыццё, творчую працу. Тады літаратуразнаўца ўзначальваў Алма-Ацінскі педагагічны інстытут, шмат друкаваўся. Керыма заўсёды акружалі цікавыя людзі. Пэўна, у дадатак да вялікага таленту, што падарылі паэту прырода, туркменскі народ, менавіта гэта ў значнай ступені сілкавала яго натхненне, дапамагала рабіць многія мастацкія адкрыцці.

* * *

...Час аддзяляе нас ад многіх памятных сустрэч. Але ёсць нейкае святло, што ідзе здалёк, прымушае сцвярджаць дабро, справядлівасць, прыгажосць. Да мяне такое святло прыходзіць, калі я ўспамінаю народнага паэта Туркменістана Керыма Курбанняпесава і палкоўніка, ваеннага журналіста Дзмітрыя Песлякова, чалавека, які лёсам сваім даказаў, што і ён — не чужы туркменскаму народу.

Максім ЛАДЫМЕРАЎ