Правіла оматэнасі

Першы дзень лета дзіўным чынам імгненна змяняе наваколле і ўсіх людзей у ім. Быццам шчоўкнула нешта ў вялікім пераключальніку і адразу час і прастора пачалі жыць па іншых законах.

Прынамсі, у гэта хочацца верыць. І чамусьці адразу ўзгадваецца... оматэнасі. Ведаеце, што гэта такое? Я таксама дагэтуль такога вызначэння, прызнаюся, не сустракаў. А тут сустрэў у "павуцінні" і "зачапіла".

Слова часта перакладаюць як "японская гасціннасць". Аднак трактоўка, як часта здараецца, значна шырэйшая. Па-сутнасці, оматэнасі для Краіны ўзыходзячага сонца -- насамрэч лад жыцця. У крамах і рэстаранах наведвальнікаў сустракаюць паклонам і сардэчным воклічам "Ірашаймасе!" ("Сардэчна запрашаем!"). Калі даюць здачу, то падстаўляюць далонь пад руку пакупніка --  на выпадак, калі манеты пачнуць выпадаць. Ліфты просяць прабачэння, што прымусілі вас чакаць. На знаках, якія папярэджваюць аб правядзенні дарожных работ, -- фігурка будаўніка, які кланяецца: маўляў, даруйце за нязручнасці. У агульнай стылістыцы працуюць і аўтамабілі. Дзверцы таксі аўтаматычна раскрыаюцца пры набліжэнні пасажыра, а кіроўца ва ўніформе і белых пальчатках нават не чакае чаявых.

Прычым у японскай культуры існуе цікавая і дзіўная для нас традыцыя: чым далей чалавек ад кола тваіх зносін, тым больш ветліва варта з ім сябе паводзіць. Таму іншаземцаў ("гайдзін" --  даслоўна "староннія людзі") нязменна здзіўляюць праявы вялікай пачтівасці ў свой адрас. "Я тут ужо дзевяць гадоў, але ўсё роўна не перастаю здзіўляцца, -- дзеліцца ўражаннямі выкладчыца іспанскай мовы Кармэн Лагаска. - Людзі кланяюцца, калі садзяцца побач у аўтобусе, потым зноў кланяюцца, калі падымаюцца. Я ўвесь час заўважаю што-небудзь новае". 

Між тым, оматэнасі -- гэта значна больш, чым абыходлівасць у адносінах, хутчэй -- стыль жыцця, які закладаецца з маленства. "Мы выраслі на прыказцы: "Калі вам зрабілі што-небудзь добрае, зрабіце што-небудзь добрае ў адказ, але калі вам зрабілі што-небудзь дрэннае, не чыніце шкоды гэтаму чалавеку ",  -- кажа кіраўнік аддзела ўязнога турызму японскага кансорцыума Discover Link Setouchi Норыка Кабаясі. -- Мне падаецца, гэтымі перакананнямі і тлумачыцца нашы ветлівыя паводзіны". 

Оматэнасі насамрэч мае вытокі з чайнай цырымоніі і даслоўна абазначае "дух паслужлівасці". Уявіце: гаспадар з усіх сіл імкнецца стварыць правільную атмасферу для прыёму гасцей, падбіраючы самыя прыдатныя піялы, кветкі і элементы дэкору і не патрабуючы нічога ўзамен. Госці, разумеючы, якіх высілкаў гаспадару падрыхтоўка, праяўляюць у адказ амаль поўную глыбокай пашаны падзяку. Такім чынам, усе ўдзельнікі цырымоніі ствараюць атмасферу гармоніі і павагі, якая грунтуецца на перакананні: агульнае дабрыня важней асабістых патрэб.

Акрамя таго, ветлівасць і спачуванне з'яўляліся асноўнымі каштоўнасцямі "бусідо" ( "шлях воіна") - этычнага кодэкса самураяў, магутнай ваеннай касты, якая адрознівалася выдатным валоданнем баявымі мастацтвамі. Гэты падрабязны збор правілаў, аналагічны сярэднявечным кодэксаў рыцараў, не толькі прадпісваў ахоўваць гонар, дысцыпліну і маральнасць, але і утрымліваў ўказанні па здзяйсненні самых розных рытуалаў -- ад паклону да сервіроўкі чаю. Запаведзі самураяў, заснаваныя на прынцыпах будызму і сінтаізму, абавязвалі іх стрымліваць свае эмоцыі, захоўваць унутраны спакой і праяўляць павагу да людзей, у тым ліку да ворагаў.

Такім чынам фарміраваўся кодэкс паводзін усяго японскага грамадства. Зразумела, такое тлумачэнне вельмі ўмоўнае і сваю ролю адыгралі шэраг іншых фактараў. У тым ліку, як я аднойчы пісаў, нават... прыродны -- мужнасць перад амаль штодзённай стыхіяй у выглядзе землятрусаў, цунамі і іншых небяспек. Адсюль практычна фізічнае адчуванне смаку жыцця і нежаданне азмрочваць нечым такое кароткае імгненне вечнасці. Гучыць узнёсла і амаль нерэальна, аднак японцы з усіх сіл імкнуцца да гармоніі.

Таму для іх прывычнае оматэнасі. Аднак, на жаль, непрывычнае для нас. Многіх нават японская ветлівасць раздражняе. Для іншых такія паводзіны, як яны прызнаюцца, кшталту у добрым сэнсе, хваробы -- паспрабаваў і ўжо не можаш інакш. Азірніцеся наўкола, ці шмат вы пабачыце усмешак? Не з нагоды, а проста так --лету, сонцу, жыццю. Хутчэй наадварот: смех без прычыны, ну і далей па тэксту прыкмета вядома чаго. Смяешся, значыць з'ехаў "дах" ці "пад мухай". І --  сам быў сведкам -- маці шэпча дачцы: "Давай перасядзем ад вясёлага дзядзькі". Праэксперыментуйце, паспрабуйце ўсміхнуцца зусім незнаёмаму чалавеку. Што атрымаеце ў адказ? Палец ля скроні ў лепшым выпадку.

"Дзіўныя людзі, дзіўныя твары. Свет -- пачварны, ты -- адзінокі", --  праспяваў некалі вечна малады Джым Морысан. "Мы прывязаны да свету", -- прахрыпеў пасля нібыта яму ў адказ непаўторны Том Уэйтс. На жаль, усё гэта насамрэч так, лета імгненна праляціць. І не толькі лета. Таму ці варта за штодзённай мітуснёй губляць смак жыцця? Задумайцеся, і -- усміхніцеся.