Вы тут

Лiдзiя Ярмошына: «Грамадства адчувае дэфiцыт моцных лiдараў»


Прыкладна два месяцы застаецца да пачатку кампанii па выбарах дэпутатаў Палаты прадстаўнiкоў, але патэнцыяльныя кандыдаты, грамадскiя аб'яднаннi ўжо пачалi рыхтавацца. У якi дзень, хутчэй за ўсё, пройдуць выбары? Што з рэкамендацый БДIПЧ АБСЕ будзе рэалiзавана ўжо падчас гэтай кампанii? Цi мэтазгодна «iсцi ў дэпутаты» адразу пасля ўнiверсiтэта? На гэтыя i iншыя пытаннi карэспандэнту «Звязды» адказала Лiдзiя ЯРМОШЫНА, старшыня Цэнтральнай камiсii па выбарах i правядзеннi рэспублiканскiх рэферэндумаў.


Дату прызначыць указ Прэзiдэнта

— Сёлета так атрымалася, што апошняя магчымая дата правядзення выбараў — гэта 11 верасня. Гэты дзень найбольш верагодны для правядзення выбараў, цi ўсё ж такi яны адбудуцца раней?

— Думаю, менавiта 11 верасня — у сiлу таго, што ў нас ёсць датэрмiновае галасаванне, i яно пачынаецца ў аўторак, за 5 дзён да асноўнага дня выбараў. Калi казаць пра выбары 4 верасня, то выбарчыя ўчасткi, размешчаныя ў школах, трэба будзе адкрываць да першага верасня. Таму правядзенне выбарчага працэсу датэрмiновага галасавання i Дзень ведаў, пачатак навучальнага года, будуць элементарна перашкаджаць адно аднаму.

Лiчу, што нам сапраўды неабходна адзначыць Дзень ведаў, Дзень беларускага пiсьменства (4 верасня.— Аўт.), а потым ужо прыступiць да самога выбарчага працэсу. Я буду прапаноўваць кiраўнiку дзяржавы, калi мы будзем прадстаўляць яму праект указа аб назначэннi выбараў, дату 11 верасня.

— Калi прыкладна гэты праект указа будзе прадстаўлены?

— Калi мы гаворым пра выбары 11 верасня, то ўказ павiнен з'явiцца да 11 чэрвеня. Мы будзем прасiць, каб ён з'явiўся раней — магчыма, 6-7 чэрвеня. Каб у нашых палiтычных сiл — партый, грамадскiх аб'яднанняў — было ў запасе некалькi дзён для вылучэння кандыдатаў у выбарчыя камiсii. Даводзiць да крайняга тэрмiну было б негуманна ў дачыненнi да тых, хто ўдзельнiчае ў выбарчым працэсе.

Назiральнiкам будзе прасцей працаваць

— Якiя рэкамендацыi БДIПЧ АБСЕ могуць быць рэалiзаваны ўжо на наступных выбарах — я маю на ўвазе парады, што не патрабуюць змен у заканадаўстве?

— Думаю, самае галоўнае з'яўляецца i самым складаным — гэта ўпарадкаванне працэдуры падлiку галасоў i размяшчэнне назiральнiкаў на тэрыторыi выбарчых участкаў. Намi будуць дадзены адпаведныя рэкамендацыi, якiя палепшаць становiшча назiральнiкаў падчас працэсу падлiку галасоў.

— Якiя змены ў будучынi чакаюць Выбарчы кодэкс?

— Мне складана сказаць, бо гэта патрабуе ўсеагульнага ўхвалення — як правiла, працэс унясення змен у выбарчае заканадаўства, iх узгадненне праходзiць дастаткова складана i нервова. У гэтым удзельнiчаюць, па сутнасцi, усе суб'екты заканадаўчай iнiцыятывы — гэта кiраўнiк дзяржавы, Нацыянальны сход, урад. Ва ўсiх ёсць свой погляд. Таму мне складана сказаць, што з тых прапаноў, якiя будзе ўносiць Цэнтральная камiсiя ў адпаведнасцi з рэкамендацыямi АБСЕ, застанецца падчас гэтых абмеркаванняў.

Адназначна магу сказаць, што, мне здаецца, застануцца нормы, накiраваныя на паляпшэнне ўмоў пры правядзеннi перадвыбарнай агiтацыi. А менавіта: стварэнне больш свабодных умоў для арганiзацыi перадвыбарных сходаў i сустрэч i распаўсюджанне льготнага парадку арганiзацыi мiтынгаў не толькi на кандыдатаў, напрыклад, у дэпутаты або ў прэзiдэнты, але i на ўсiх грамадзян — калi яны праводзяць гэта мерапрыемства ў рамках выбарчай кампанii.

— Перад мiнулымi выбарамi ў мясцовыя Саветы ўжо ўносiлiся змены ў выбарчае заканадаўства. Яны таксама складана праходзiлi?

— Так. Цэнтральная камiсiя не валодае правамi суб'екта заканадаўчай iнiцыятывы. Аднак паколькi мы назапашваем тут усю правапрымяняльную практыку, то, натуральна, з'яўляемся ў гэтай галiне экспертам. Калi мы бачым, што нейкая норма не спрацоўвае або працуе не так, як бы хацелася, то рыхтуем у адрас кiраўнiка дзяржавы зварот з просьбай разгледзець магчымасць унясення змен. Такi працэс адбываўся ў 2013 годзе, напярэдаднi мясцовых выбараў.

У кiраўнiка дзяржавы была арганiзавана нарада, дзе ў цэлым былi ўхвалены або адхiлены тыя цi iншыя прапановы Цэнтральнай камiсii. Потым, калi ўсё было падрыхтавана i ўзгоднена, праходзiла наступная нарада, падчас якой была выпрацавана канчатковае рашэнне па ўсiх папраўках. Толькi тады кiраўнiк дзяржавы ўнёс гэтыя прапановы ў парламент.

Змены ў выбарчае заканадаўства з'яўляюцца, вiдаць, найбольш у працэдурным плане працаёмкiмi. Таму што, па-першае, яны простыя: кожны чалавек, якi ўдзельнiчае ў выбарах, у стане iх ацанiць. Па-другое, усе, хто мае дачыненне да выбараў, — а гэта абсалютна ўсе дзяржаўныя органы — заўсёды маюць сваю выразную пазiцыю. Часта гэтыя пазiцыi не супадаюць. Выбарчы закон — заўсёды плод кампрамiсу.

— Колькi прыкладна часу патрэбна для такiх змен?

— Сама па сабе працэдура ўнясення змен не з'яўляецца чыста парламенцкай. Два чытаннi ў адной палаце, два — у другой. Але самым доўгiм перыядам з'яўляецца дапарламенцкi, калi прапановы афармляюцца ў выглядзе нормаў закона. Потым iдзе доўгая працэдура ўзгадненняў i абмеркаванняў.

Справа дарослых людзей

— Дэпутатам Палаты прадстаўнiкоў можа стаць грамадзянiн, якi дасягнуў 21 года. Як вы ставiцеся да маладых кандыдатаў у дэпутаты?

— Шчыра кажучы, я лiчу, што да таго, як стаць кандыдатам, яны ўсё-такi павiнны нечаму навучыцца як прафесiяналы — у адпаведнасцi з выбраным напрамкам. Ёсць верагоднасць, што калi яны пакiнуць сцены парламента — а iм гэта прыйдзецца зрабiць, як i ўсiм, бо адбываецца ратацыя, — яны страцяць асноўную сваю спецыяльнасць i стануць няшчаснымi людзьмi. Думаю, што ўсё-такi людзям спачатку трэба адбыцца ў прафесii, а потым iсцi ў палiтыку. Палiтыка — гэта справа, перш за ўсё, сталых людзей.

— Сыходзячы з вопыту сваёй працы ў Цэнтральнай камiсii, што вы можаце сказаць пра такiх маладых людзей, якiя ўсё ж праявiлi сябе на гэтай нiве?

— У нас з дэпутатаў i мiнiстры атрымлiваюцца. Ну цi намеснiкi мiнiстраў. Але гэта хутчэй рэдкасць. Думаю, што кар'ерны рост для кожнага ўсё-такi ляжыць у яго прафесii. Дэпутацтва ў гэтым плане — вынiк тых прафесiйных намаганняў, якiя зрабiў чалавек у сваiм жыццi.

— У Палаце прадстаўнiкоў дастаткова шмат жанчын — каля трацiны. Як вы ставiцеся да таго, што прыгожы пол iдзе ў палiтыку?

— Думаю, гэта можна ацэньваць толькi станоўча, i такое пытанне ўвогуле не павiнна ставiцца. У нас жа больш за палову выбаршчыкаў — жанчыны. I таму адна трацiна iх у парламенце — гэта, можа, i малавата. Гэта непрапарцыянальнае прадстаўнiцтва. Лiчу, што жанчын павiнна быць не менш за 50% — тады гэта будзе прапарцыянальна.

Увогуле я не ацэньваю годнасць палiтыка з пункту гледжання прыналежнасцi да таго цi iншага полу. Усё ж больш важныя чалавечыя i прафесiйныя якасцi, хоць трэба ўсяляк садзейнiчаць таму, каб мы трымалi адпаведную планку, не змяншалi яе, а павялiчвалi — маю на ўвазе гендарнае прадстаўнiцтва ў органах улады.

Ахвотнiкаў балатавацца ў парламент дастаткова

— Мiнулыя парламенцкiя выбары ў Палату прадстаўнiкоў вы называлi самымi простымi на сваёй памяцi. Як думаеце, што было таму прычынай?

— Вiдаць, я мела на ўвазе, што яны былi неканфлiктнымi. Справа ў тым, што парламенцкiя выбары 2000 года былi вельмi канфлiктнымi, выбары 2004-га — ускладнены тым, што адначасова праходзiў канстытуцыйны рэферэндум, i гэта таксама накладвала адбiтак. Складана ўспомнiць асаблiвасцi выбараў 2008 года...

Магу сказаць, што недастатковая колькасць кандыдатаў, адсутнасць альтэрнатыў у многiх выбарчых акругах, з аднаго боку, вельмi спрашчае жыццё выбарчым камiсiям — робiць яго сапраўды простым. З другога боку, адсутнасць альтэрнатывы робiць працэс нецiкавым для выбаршчыкаў.

— Леташняя кампанiя па выбарах Прэзiдэнта была таксама дастаткова спакойнай. Але i час цяпер няпросты, Прэзiдэнту прыходзiцца вырашаць вельмi складаныя задачы. Адпаведна, многiя палiтыкi ацанiлi свае здольнасцi i вырашылi пачакаць... Цi ёсць падставы разлiчваць, што тыя, хто не рызыкнуў балатавацца на вышэйшую дзяржаўную пасаду, будуць актыўна ўдзельнiчаць у кампанii па выбарах дэпутатаў Палаты прадстаўнiкоў?

— Думаю, ёсць усе падставы думаць, што так яно i будзе.

Справа ў тым, што сучаснае грамадства — не толькi наша, а ўвогуле — адчувае дэфiцыт моцных лiдараў, людзей, якiя здольны павесцi за сабой нацыю, што называецца, «да перамогi i росквiту». Таму колькасць кандыдатаў у прэзiдэнты, думаю, змяншаецца ў нас, у Расiйскай Федэрацыi, у iншых краiнах. Гэта вельмi складаная праца, асаблiва ў сучасных умовах.

Пры гэтым колькасць палiтыкаў не змяншаецца. Атрымлiваецца, з аднаго боку — адсутнасць па-сапраўднаму моцных лiдараў, з другога — наяўнасць дастатковай колькасцi тых людзей, якiя гатовы «ў калектыве» вырашаць лёс грамадства. Таму, думаю, колькасць канкурэнтаў для праходжання ў орган такога «калектыўнага розуму», якiм з'яўляецца парламент, будзе не змяншацца, а павялiчвацца.

— Ужо стала традыцыяй, што падчас выбарчай кампанii ў нас праводзяцца рознага кшталту сацыялагiчныя апытаннi. Наколькi эфектыўная i неабходная гэта праца?

— Калi апытаннi праведзены карэктна, то, лiчу, што гэта вельмi карысна i дазваляе прыблiзна прадбачыць вынiкi выбараў. Дзяржава ведае, на што можа разлiчваць. Iншая справа, што нядобрасумленныя апытаннi могуць стаць вельмi моцнай iдэалагiчнай зброяй, накiраванай на дэстабiлiзацыю сiтуацыi ў грамадстве: можна ж распаўсюдзiць усё што заўгодна. Таму, думаю, з аднаго боку, гэты iнструмент добры, бо дазваляе выявiць грамадскую думку. З другога, карыстацца iм трэба вельмi асцярожна.

— Тры месяцы гэтага года можна лiчыць даволi насычанымi, калi казаць пра падзеi, што абмяркоўваюцца ў грамадстве: гэта i павышэнне пенсiйнага ўзросту, i зняцце санкцый, i праблемы з аплатай ЖКГ — людзям ёсць пра што пагаварыць. Як гэта паўплывае на рыторыку кандыдатаў у дэпутаты? Цi будзе яна нечым адрознiвацца ад мiнулых парламенцкiх выбараў?

— Тут маюць значэнне не мiнулыя падзеi (хоць, натуральна, i гэта ўплывае), а, перш за ўсё, тая палiтычная арыентацыя, якой валодаюць кандыдаты. Калi гэта будуць кандыдаты, што падтрымлiваюць мясцовыя афiцыйныя органы, то ў iх будзе адна рыторыка выступленняў. Кандыдаты ад апазiцыi традыцыйна выкарыстоўваюць абсалютна iншую. Думаю, што цяпер апошнiя будуць выкарыстоўваць эканамiчныя цяжкасцi, у тым лiку непапулярныя рашэннi, накiраваныя на павышэнне пенсiйнага ўзросту.

— Якая, на вашу думку, роля дэпутата ў XXI стагоддзi?

— Калi дэпутат сапраўды працуе ў акрузе, то самая галоўная яго роля ў тым, што ён з'яўляецца голасам народа пры прыняццi найважнейшых дзяржаўных рашэнняў. Прымаючы закон, дэпутат павiнен, перш за ўсё, улiчваць меркаванне выбаршчыкаў, якiя галасавалi за яго. Калi дэпутат сустракаецца з людзьмi, то ён дастаткова дакладна знаёмы з грамадскай думкай, якая iснуе ў гэтай выбарчай акрузе.

Калi будзе гатова грамадства...

— Нядаўна прайшлi датэрмiновыя парламенцкiя выбары ў Казахстане. Там яны, як вядома, праходзяць па партыйных спiсах. Наколькi добрая такая сiстэма?

— Яна добрая тым, што выбаршчыкi прынамсi бачаць усё лепшае, што ёсць у палiтычнай элiце. Чаму? Таму што кiраўнiкi партый — гэта ўсё-такi публiчныя палiтыкi, якiя i выглядаюць годна, i могуць годна прадставiць сваю палiтычную пазiцыю ад iмя партыi. Калi выбаршчыкi сутыкаюцца з мажарытарнай сiстэмай, якая iснуе ў нас, то, на жаль, яны часта бачаць людзей, якiя зусiм не адносяцца да элiты i не з'яўляюцца найлепшымi прадстаўнiкамi беларускага грамадства. Тым не менш гэтыя людзi ўдзельнiчаюць у выбарах.

Гэта вельмi дэмакратычна, бо выбаршчыкi бачаць кожнага кандыдата. Але, на маю думку, такi непатрабавальны адбор кандыдатаў вядзе да таго, што ў электарату губляецца павага да выбараў i да тых, хто iдзе на выбары ў якасцi кандыдата. Чаму? Таму што многiя з тых, хто ўдзельнiчае ў выбарах, у прынцыпе не маюць для гэтага нi маральных, нi iнтэлектуальных падстаў.

— Якiя ўмовы патрэбныя, каб выбары i ў нас праводзiлiся па партыйных спiсах?

— Для гэтага ў нас павiнна саспець грамадства. Магчыма, да гэтага павiнна падштурхнуць элiта. Да таго ж на гэты момант у нас Канстытуцыя не прадугледжвае магчымасцi змянення выбарчай сiстэмы ад мажарытарнай да прапарцыянальнай.

Ад традыцыйных спiсаў да электроннага рэгiстра

— Пра формы галасавання. Сёння, як вядома, многiя людзi не жывуць па месцы рэгiстрацыi. У той жа час развiццё электронных i мабiльных тэхналогiй у перспектыве можа даць магчымасць галасаваць на адлегласцi. Як вы ставiцеся да гэтага? Наколькi такi спосаб прымальны да нашых рэалiй?

— Гэта прымальна, але я з'яўляюся прыхiльнiкам iншага. Лiчу, што развiццё iнфармацыйных тэхналогiй прывядзе да таго, што мы прыйдзем ад традыцыйных спiсаў выбаршчыкаў да адзiнага электроннага рэгiстра выбаршчыкаў, якi будзе даступны ўсiм i якi можна выкарыстоўваць лiтаральна на любым выбарчым участку. Электронны рэгiстр выбаршчыкаў дасць магчымасць грамадзянам галасаваць на любым участку для галасавання, што знаходзiцца паблiзу. Пры гэтым ён дазволiць тут жа перадаваць iнфармацыю аб тых, хто прагаласаваў, па iх пастаянным месцы жыхарства — каб у нас не было двайнога галасавання. Таму, думаю, што менавiта гэта з'яўляецца той самай перспектывай, якая дазволiць грамадзянам галасаваць мабiльна. Пры гэтым грамадзяне ўсё ж будуць павiнны прыйсцi на выбарчы ўчастак, прад'явiць дакумент i прагаласаваць.

Чаму я менавiта за гэту форму? Таму што лiчу, што галасаванне «на даму» парушыць дэмакратычныя традыцыi ўдзелу ў выбарах. Мы павiнны берагчы свае працэдуры... Думаю, дыстанцыйнае галасаванне — праз iнтэрнэт — магчыма i патрэбна прымяняць толькi для грамадзян, якiя, напрыклад, знаходзяцца за мяжой i для iх праблематычна наведаць выбарчы ўчастак у пасольстве. Або ў нас — калi чалавек, напрыклад, знаходзiцца ў бальнiцы (магчыма, нам трэба адмовiцца ад бальнiчных участкаў). Але для пераважнай большасцi грамадзян, на маю думку, такая форма не павiнна прымяняцца. У нас павiнны быць i дэмакратычныя традыцыi, i папяровыя бюлетэнi, i выбарчыя камiсii, i вiншаваннi маладых выбаршчыкаў — увесь неабходны набор.

— Многiя назiральнiкi не маглi не адзначыць нашу высокую яўку на выбарах. Дзякуючы чаму мы дабiлiся гэтага?

— Думаю, дзякуючы iдэалагiчнай рабоце па месцы працы i вучобы. Што там казаць: у нас над яўкай выбаршчыкаў працуе ўся сiстэма дзяржаўных органаў, навучальных устаноў. У пэўныя моманты ёсць элементы пераканання — настолькi настойлiвыя, што ў нас часам грамадзяне кажуць, што iх прымушаюць. Насамрэч, гэта выхаванне выбаршчыкаў. Гэта прапанова для iх, каб яны ўсё-такi ўдзельнiчалi ў грамадскiм, палiтычным, дзяржаўным жыццi нашай краiны. Думаю, што гэта найперш заслуга дзяржавы ў асобе яе дзяржаўных структур.

yushkevich@zviazda.by

Выбар рэдакцыі

Рэгіёны

Сок з дастаўкай і з ледзяшамі: на Брэстчыне пачаўся сезон нарыхтоўкі бярозавіку

Сок з дастаўкай і з ледзяшамі: на Брэстчыне пачаўся сезон нарыхтоўкі бярозавіку

Як мы бярозавік куплялі на гандлёвай пляцоўцы лясгаса і ў лясніцтве

Культура

Анатоль Ярмоленка: Нас натхняе беларуская паэтычная класіка

Анатоль Ярмоленка: Нас натхняе беларуская паэтычная класіка

Творчая вечарына народнага артыста Беларусі прайшла ў адной з мінскіх гімназій.