«Ка­мен­та­тар па­ві­нен ства­раць на­строй»

Не­ка­лі ён ма­рыў быць... ма­шы­ніс­там ла­ка­ма­ты­ва. З уз­рос­там спіс за­хап­лен­няў па­поў­ніў­ся спор­там і му­зы­кай. Та­му, ка­лі ма­ра пра чы­гун­ку не спраў­дзі­ла­ся, пай­шоў на жур­фак. А пас­ля за­кан­чэн­ня вы­ра­шыў усё ж пры­свя­ціць ся­бе спар­тыў­най тэ­ма­ты­цы. І сён­ня ўва­хо­дзіць у лік леп­шых спар­тыў­ных ка­мен­та­та­раў кра­і­ны. Ку­ды рас­ці, ка­лі ты на вяр­шы­ні пра­фе­сіі? Як тра­піць ту­ды са­ма­стой­на і не згу­біць улас­ных прын­цы­паў?! Ад­ка­зы на гэ­тыя пы­тан­ні вя­ду­чы пра­гра­мы «Фак­тар сі­лы» і ка­мен­та­тар Бел­тэ­ле­ра­дыё­кам­па­ніі Па­вел БА­РА­НАЎ ілюст­руе ўлас­най бія­гра­фі­яй.

— Рас­ка­жы­це, як тра­пі­лі ў «абой­му» ка­мен­та­та­раў?

— Па­чы­наў, па вя­лі­кім ра­хун­ку, з за­хап­лен­ня му­зы­кай. Але, хоць му­зы­ка мя­не і вель­мі пры­ваб­лі­ва­ла, яшчэ ў ста­рэй­шых кла­сах шко­лы я стаў ба­лель­шчы­кам. Спа­чат­ку «хва­рэў» за ха­кей­нае «Ды­на­ма», по­тым за фут­боль­нае. А по­тым вы­ра­шыў: ня­дрэн­на бу­дзе су­мяс­ціць ка­рыс­нае з пры­ем­ным. І пад­аў­ся ў спар­тыў­ную жур­на­ліс­ты­ку. Зноў жа не меў ні­я­ка­га ўяў­лен­ня пра тое, як і дзе скла­дзец­ца ў мя­не неш­та. Прак­ты­ку я пра­хо­дзіў тут, на тэ­ле­ба­чан­ні, і ў вы­ні­ку сю­ды мя­не і раз­мер­ка­ва­лі. Шчыль­на за­ня­ўся спар­тыў­най жур­на­ліс­ты­кай. Ад­нак стаў­кі на тое, каб стаць спар­тыў­ным ка­мен­та­та­рам, я не ра­біў. Ка­лі пра­цу­еш на тэ­ле­ба­чан­ні ў гэ­тай тэ­ме, то, у прын­цы­пе, ла­гіч­на да­пус­каць, што мо­жаш у перс­пек­ты­ве стаць ім. Гэ­та свай­го ро­ду вы­шэй­шы пункт для спар­тыў­на­га тэ­ле­ві­зій­на­га жур­на­ліс­та. Мой ка­мен­та­тар­скі дэ­бют ад­быў­ся на мат­чы Ма­зы­ра су­праць мінск­ага «Тар­пе­да» ў 1999 го­дзе. По­тым бы­лі яшчэ мат­чы, але ка­мен­та­тар­ства ж па­тра­буе па­ста­ян­най прак­ты­кі, та­му тое не ўспры­маю сур'­ёз­на.

Паў­на­вар­тас­ным дэ­бю­там лі­чу 2002 год, пад­час чэм­пі­я­на­ту све­ту. Гэ­та быў час усім доб­ра вя­до­май сі­ту­а­цыі, ка­лі тэ­ле­ві­зій­ны ры­нак у нас толь­кі з'яў­ляў­ся. І вось Ра­сія «аб­ся­кае» ўсе свае ка­на­лы фут­боль­ных транс­ля­цый. Шум, па­ні­ка — усе хо­чуць гля­дзець фут­бол. Так атры­ма­ла­ся, што за адзін тур да за­вяр­шэн­ня гру­па­во­га эта­пу ку­пі­лі пра­вы на транс­ля­цыі і трэ­ба бы­ло ка­мен­та­ваць гуль­ню на бе­ла­рус­кай мо­ве. Пер­шы матч быў па­між збор­ны­мі Тур­цыі і Кос­та-Ры­кі, як сён­ня па­мя­таю...

— За­ста­лі­ся за­да­во­ле­ны вы­ні­кам пра­цы?

— На са­май спра­ве вель­мі скла­да­на ра­біць пер­шыя кро­кі ў та­кой ат­мас­фе­ры. На­віч­ку да­во­дзі­ла­ся ка­мен­та­ваць ча­ты­ры мат­чы ў дзень! На­ват для пра­фе­сі­я­на­ла гэ­та эк­стрэ­маль­ная на­груз­ка. І да­па­маг­чы бы­ло ня­ма ка­му. Ра­зам з тым, гэ­та ўні­каль­ны во­пыт. Не ду­маю, што вар­та бы­ло ча­каць аль­бо па­тра­ба­ваць вы­со­ка­га вы­ні­ку. Ка­мен­та­рый меў ню­ан­сы. Але з ця­гам ча­су, ка­лі прай­шоў «шко­лу» по­шу­ку і ста­наў­лен­ня, за­гар­тоў­ка з'я­ві­ла­ся, то па­чаў ру­хац­ца ў гэ­тым кі­рун­ку. Не ўсё атрым­лі­ва­ла­ся, ад­нак заў­сё­ды ве­рыў у свае сі­лы.

— Нех­та да­па­ма­гаў асвой­вац­ца ў пра­фе­сіі?

— Я тра­піў у сі­ту­а­цыю, дзе да­во­дзі­ла­ся са­мо­му ся­бе ства­раць. Так не па­він­на быць, бо па пер­шым ча­се па­трэб­на пад­трым­ка во­пыт­ных лю­дзей. За­тое ця­пер ма­ла­дым я не ад­маў­ляю ў да­па­мо­зе, ус­па­мі­на­ю­чы ся­бе ў па­доб­ных сі­ту­а­цы­ях. А та­ды сам і гу­за­кі на­бі­ваў, і па­мыл­кі вы­праў­ляў.

— По­шук ся­бе ў чым за­клю­чаў­ся?

— Ка­лі ты ма­ла­ды і без во­пы­ту, то па на­іў­нас­ці сва­ёй шу­ка­еш та­кую па­да­чу ма­тэ­ры­я­лу, якую лі­чыш клас­най. Але яна не на­ту­раль­ная. А хо­чац­ца ж зда­вац­ца ра­зум­ней­шым, чым ты ёсць, воб­раз­на ка­жу­чы. Гэ­та ад­бі­ва­ла­ся на якас­ці зроб­ле­на­га. По­тым, па­мя­таю, не­як пад­час звы­чай­на­га пра­гля­ду фут­боль­на­га мат­ча ў мя­не ўзнік­ла дум­ка: трэ­ба быць прос­та са­мім са­бой. І з та­кім па­ды­хо­дам я стаў пра­ца­ваць у эфі­ры. Як ака­за­ла­ся, гэ­та бы­ло пра­віль­нае ра­шэн­не. І з та­го мо­ман­ту пай­шло нар­маль­нае раз­віц­цё. Ра­ней не­як не ўда­ва­ла­ся ста­біль­на доб­ра ад­пра­ца­ваць се­зон: з трох мат­чаў быў аль­бо адзін дрэн­ны і два доб­рыя, ці на­ад­ва­рот. Ця­пер усё інакш. Чым, пры­зна­ю­ся, вель­мі за­да­во­ле­ны.

— Мо­жа­це вы­лу­чыць ней­кія па­каз­чы­кі пра­фе­сі­я­на­ліз­му ў ва­шай сфе­ры?

— У нас, як і ў лю­бой ін­шай пра­фе­сій­най сфе­ры, ёсць пэў­ныя рам­кі і па­тра­ба­ван­ні. З эле­мен­тар­на­га — ні­хто мне ні­ко­лі не да­ка­жа, быц­цам ча­ла­век з дэ­фек­та­мі мо­вы мо­жа стаць ка­мен­та­та­рам. На­конт го­ла­су мо­гуць быць роз­ныя мер­ка­ван­ні, але пры ўмо­ве, што ўсё ў па­рад­ку з дык­цы­яй, тэмбр — ужо спра­ва гус­ту. У су­час­ным кан­тэкс­це ро­ля ка­мен­та­та­ра на­огул змя­ні­ла­ся. У ча­сы ад­сут­нас­ці ін­тэр­нэ­ту ка­мен­та­тар быў больш знач­най фі­гу­рай. А сён­ня мы ў не­чым кан­фе­рансье, якія па­він­ны ства­раць ат­мас­фе­ру і на­строй. Час­та да­во­дзіц­ца так­са­ма чуць, быц­цам пра­фе­сія ады­хо­дзіць у мі­ну­лае. Але ка­лі мы пра­во­дзі­лі кон­курс ка­мен­та­та­раў, то бы­ла не ад­на сот­ня за­явак. Зда­ец­ца, факт свед­чыць пра ад­ва­рот­нае. На­ват па ўлас­ных ад­чу­ван­нях ма­гу ска­заць, што без ка­мен­та­та­ра гля­дзець матч не так ці­ка­ва. А так ты ні­бы­та ў кам­па­ніі. Мож­на па­раў­наць гэ­та з за­стол­лем — пад­час сяб­роў­скай бя­се­ды ежа зда­ец­ца ку­ды смач­ней­шай.

— На ваш по­гляд, ка­мен­та­тар па­ві­нен ка­мен­та­ваць гуль­ню аль­бо бу­да­ваць апо­вед з ад­ступ­лен­ня­мі?

— Зноў жа ўсё за­ле­жыць ад гус­ту. Нех­та хо­ча, каб раз­ва­жа­лі. Яго не столь­кі ці­ка­вяць па­дзеі на по­лі — па­слу­хаць бы ка­мен­та­та­ра. Ха­ця ка­мен­та­тар толь­кі аб­слу­гоў­вае пра­цэс. На­прык­лад, Яў­ген Ма­ё­раў быў су­пер­ка­мен­та­та­рам, але я не стаў бы гля­дзець матч толь­кі з мэ­тай яго па­слу­хаць, пры ўсёй ма­ёй па­ва­зе да гэ­та­га ча­ла­ве­ка. Я гля­джу матч, каб да­ве­дац­ца пра па­дзею, а ка­мен­та­рыі — спра­ва дру­гас­ная. Сло­вам, я за тое, што ка­мен­та­тар па­ві­нен ства­раць на­строй, які ад­люст­роў­вае па­дзеі на по­лі, і аба­вяз­ко­ва ўвес­ці мя­не ў курс спра­вы, на­зваць проз­ві­шчы і га­няць мяч на пра­ця­гу гуль­ні. Для мно­гіх эта­ло­нам у на­шай пра­фе­сіі з'яў­ля­ец­ца анг­лій­скі стыль, а там толь­кі тое і ро­бяць, што га­ня­юць мяч і ўжы­ва­юць экс­прэ­сіў­ныя вок­лі­чы. Ча­ла­век заў­сё­ды вы­бі­рае ў па­да­чы ма­тэ­ры­я­лу тое, да ча­го пры­вык.

Так­са­ма важ­на вы­трым­лі­ваць раў­на­ва­гу па­між рас­по­ве­дам пра па­дзеі на эк­ра­не і ўлас­ны­мі дум­ка­мі. Бо, зда­ра­ец­ца, на­ват са­мыя во­пыт­ныя ка­мен­та­та­ры ці­ка­вай дум­кай ад­цяг­ва­юць ува­гу ад «кар­цін­кі» на эк­ра­не. Па­жар­та­ваць, вы­ка­заць ней­кія ацэн­кі трэ­ба ўмець да мес­ца. Га­лоў­нае — са­чыць за мат­чам і рас­каз­ваць пра яго.

— Да­во­дзіц­ца пра­ца­ваць у не­прад­ба­ча­ных умо­вах?

— Зда­ра­ец­ца роз­нае. Ча­сам за лі­ча­ныя се­кун­ды з не­кім па­сва­рыш­ся, а по­тым вы­хо­дзіш у эфір і на­ват ні­хто не зда­гад­ва­ец­ца, што толь­кі што раз­маў­ляў з кімсь­ці на па­вы­ша­ных та­нах. Гле­да­чу ня­ма спра­вы да твай­го на­строю. У пра­цы нель­га па-ін­ша­му. Бы­вае, та­бе ў «ву­шы» па­ве­дам­ля­юць ней­кую ін­фар­ма­цыю, звя­за­ную з эфі­рам, і важ­на, каб яе агу­чы­лі, не збі­ва­ю­чы ця­бе з дум­кі. Не вар­та, як ка­жуць, га­ва­рыць пад ру­ку. Быў у мя­не вы­па­дак, ка­лі я ка­мен­та­ваў матч «Ар­се­нал» — «Лі­вер­пуль», а па­ра­лель­на чуў, як гу­ка­рэ­жы­сёр­ская бры­га­да аб­мяр­коў­ва­ла тэ­му, дзе лепш ку­піць вя­сель­ную су­кен­ку. І не­дзе на 55-й хві­лі­не я быў га­то­вы ў пра­мым эфі­ры ска­заць, што ма­гу пад­ка­заць та­кое мес­ца. Аль­бо не­як быў агляд Лі­гі чэм­пі­ё­наў, а па­ра­лель­на гу­чан­не кла­січ­най му­зы­кі. Так і ка­мен­та­ваў пад іг­ру скрып­кі.

— Як рых­ту­е­це­ся да транс­ля­цый?

— Ва­ло­дан­не тэ­май да­зва­ляе з пад­рых­тоў­кай уклас­ці­ся ў га­дзі­ну. Возь­мем, напры­кла­д, па­каз чэм­пі­я­на­ту Анг­ліі, які ў нас транс­лю­ец­ца ўжо га­доў дзе­сяць. Фрэнк Лэм­пард зда­ец­ца ўжо доб­рым ста­рым зна­ё­мым, гіс­то­рыі пра яко­га як­раз хо­піць рас­па­вес­ці на цэ­лы тайм. І вось ка­лі ёсць у ка­мен­та­та­ра та­ко­га кштал­ту ба­гаж ве­даў, то пе­рад гуль­нёй да­стат­ко­ва прос­та аца­ніць сі­ту­а­цыю, па­гля­дзець све­жыя на­ві­ны — сло­вам, быць у кур­се па­дзей. Не­па­срэд­на пе­рад мат­чам пра­гля­дзець зме­ны са­ста­ваў, пры­кі­нуць, з чым звя­за­ны пе­ра­ме­ны ў па­раў­на­нні з мі­ну­лы­мі мат­ча­мі.

А па ма­ла­до­сці, хоць мо­жа кож­ны і па­ві­нен прай­сці праз та­кі во­пыт, бы­вае, рых­ту­еш­ся да ад­ной гуль­ні не­каль­кі дзён. Ня­пра­віль­на, да­рэ­чы, та­кое ра­біць у дзень рэ­парт­ажу. Бо, каб вы­ву­чыць ін­фар­ма­цыю пра склад не­вя­до­май та­бе ка­ман­ды, спат­рэ­біц­ца не менш за дзе­вяць га­дзін. Уя­ві­це, якім стом­ле­ным бу­дзе ча­ла­век у час эфі­ру.

— У па­чат­ку раз­мо­вы вы ска­за­лі, быц­цам ка­мен­та­тар — гэ­та вы­шэй­шы ўзро­вень. Якая ж перс­пек­ты­ва?

— Зай­ма­ю­чы­ся ка­мен­та­ван­нем, мож­на раз­ві­вац­ца ў гэ­тым рэ­чы­шчы бяс­кон­ца. Па­глыб­ля­ю­чы­ся ў тэ­му, ад­шук­ва­ю­чы но­выя фор­мы па­да­чы. Ка­мен­та­рый — пра­ца ў не­чым па­доб­ная да сцэ­ніч­най, як бы па­фас­на гэ­так ні пра­гу­ча­ла, бо ўвесь час да­пра­цоў­ва­еш ве­ды, ар­тыс­тызм, на­строй. Ёсць вы­раз, быц­цам язык — адзі­ная зброя, якая ад час­та­ты вы­ка­ры­стан­ня ста­но­віц­ца толь­кі васт­рэй­шай. І з ка­мен­та­ры­ем тая ж сі­ту­а­цыя. Лю­дзі ма­ёй пра­фе­сіі, ка­лі не губ­ля­юць то­нус, то ста­но­вяц­ца толь­кі боль­шы­мі пра­фе­сі­я­на­ла­мі. Ка­лі ты ака­заў­ся пе­рад мік­ра­фо­нам, то мо­жаш шу­каць но­выя фор­мы, ува­саб­ляць ці­ка­выя ідэі. На­прык­лад, ця­пер я імк­ну­ся вяр­нуць у эфір бе­ла­рус­ка­моў­ны рэ­пар­таж. Спра­ва зу­сім не лёг­кая, але вель­мі важ­ная.

— Як на­огул па­ста­ві­лі­ся да ва­шых транс­ля­цый на бе­ла­рус­кай мо­ве?

— Вель­мі шмат доб­рых вод­гу­каў. Шчы­ра ка­жу­чы, я та­кой рэ­ак­цыі на­ват і не ча­каў. За­ўваг амаль не бы­ло. Ад­нак лю­дзі, якім бе­ла­рус­кая мо­ва ў эфі­ры не па­трэб­на, звы­чай­на прос­та ка­жуць: маў­ляў, трэ­ба пра­ца­ваць чыс­та, без­да­кор­на. Хто спра­ча­ец­ца? Але ў гэ­тай сі­ту­а­цыі та­кія вод­гу­кі — прос­та пры­крыц­цё сва­ёй па­зі­цыі. Бо тыя, хто пад­трым­лі­вае мой пункт гле­джан­ня, па­го­дзяц­ца: лепш ня­хай з не­вя­лі­кі­мі па­мыл­ка­мі, але мо­ва бу­дзе гу­чаць. Ні­хто ж га­да­мі не пра­ца­ваў над гэ­тым. На­прык­лад, мая пра­ца не­ад­ной­чы ацэнь­ва­ла­ся лінг­віс­та­мі і мо­ва­знаў­ца­мі. І, пры­ем­на ад­зна­чыць, да­во­лі вы­со­ка. Без­у-
моў­на, над мо­вай для транс­ля­цый трэ­ба доў­га пра­ца­ваць, але за­да­валь­нен­не ад ка­рыс­най спра­вы ку­ды боль­шае ў вы­ні­ку. У нас двух­моўе, і, зда­ва­ла­ся б, што хо­чаш вы­бі­рай. Ад­нак ад­стой­ваць сваю па­зі­цыю до­сыць ня­прос­та. Трэ­ба вяр­таць лю­дзям мо­ву, бо яна ім па­трэб­на. Гэ­та на­ша кра­і­на, на­ша мо­ва, якая з'яў­ля­ец­ца свое­асаб­лі­вым брэн­дам на­ша­га ме­ды­я­рын­ку. Акра­мя нас, той ці ін­шы матч на бе­ла­рус­кай мо­ве ні­хто ў све­це не пра­ка­мен­туе. Ка­лі мы бу­дзем ра­біць транс­ля­цыю па-рус­ку, то як бы доб­ра ні спра­ца­ва­лі, гэ­та бу­дзе дру­гас­ны пра­дукт. А трэ­ба быць са­ма­да­стат­ко­вай еў­ра­пей­скай на­цы­яй. Без бе­ла­рус­кай мо­вы стаць ёю не­маг­чы­ма.

Але­на ДРАП­КО.