Агляд літаратурных часопісаў

Слоўнік і лініі

У лютаўскім нумары «Маладосці» вершы Паўла Міхалькевіча. Чытаеш яго падборку — з аднаго боку, усцешваешся, з другога — вельмі сумуеш. А падставы вось якія. Для мяне ў сучаснага (у прыватнасці беларускага) паэта вельмі паказальным заўсёды з’яўляецца вакабуляр (я мог бы сказаць «слоўнік», а сказаў — «вакабуляр»: стыльна, модна, моладзева). Быццам даводжу да жартаў, а на самай справе, на жаль, сітуацыя такая, што для правільных вынікаў хапае і павярхоўнага аналізу. Але з Паўлам сітуацыя атрымалася трошкі больш цікавай. Вось ён быццам згадвае (нэймдропае) МТС, Мілавіцу, Дызер (французскі музычны сервіс) — і нават цягне ў вершы каламбурчыкі («Лета — не тое, што Джарэд, — на гэтым і скончана»). Але адзін радок разам усё расставіў на месцы, вось ён:

«Нават трапіць у твой наратыў непасільна».

Ёсць у рускай сацсеткавай паэзіі такая з’ява, завецца яна Ес Сояй: хлопчык, які піша вершы, накіраваныя на інстаграмнае мысленне, дзе прыгожая абалонка важнейшая за сэнс. І галоўны напрамак яго творчасці, зразумела, любоўная лірыка. Прыблізна ў гэтай жа, па сутнасці, прасторы знаходзяцца і тэксты Паўла: у прасторы якаснага дзявочага хіпстамоўя.

Аўтарка Таццяна Курмазія па ўсё тым жа слоўнікавым размежаванні цягнецца да ўльтратрадыцыяналісцкасці (можа, без прыстаўкі «ультра-», хаця цэлыя пласты мёртвых для паэзіі словазлучэнняў накшталт «соннага гаю», «сівой даўніны», «пяшчотнага напеву матчынага» думаюць інакш).

Шчырасцю і натуральным словам у нашых краях звычайна ратуюць аўтары, якія нарадзіліся ў гэтым міленіуме. Так і з вершамі Дар’і Калакольцавай: хаця ў іх шмат бытапісання, знаёмай, а ў нечым і прадказальнай рэчаіснасці, сама плынь слоў, праз фільтр якой паэтка праганяе свой пачуццёвы канцэнтрат, робіць з нечага — штосьці.

Асаблівай увагі заслугоўвае чарговы міні-камбэк у медыяпрастору Віталя Рыжкова ў фармаце інтэрв’ю, падчас якога чытач даведаецца пра яго працу з Віктарам Марціновічам, перакладчыцкі вопыт, рэп і нават нешта пра свой «сыход у цень». Не даведаецца толькі, калі адбудзецца паўнавартасны паэтычны камбэк. І ці адбудзецца ўвогуле.

Данііл ЛЫСЕНКА

«Гара схавала бездань між хрыбтамі…»

Лірычнай падборкай Фёдара Гурыновіча «Ціхія вершы» пачынаецца лютаўскі нумар «Полымя». Назва яе абгрунтаваная: у творах няма высокага пафасу і гучных дэкламацый, толькі адлюстраванне павольнай плыні жыцця і шляху, якім ідзе душа чалавека, убіраючы ў сябе хараство гэтага свету і смуткуючы праз неадпаведнасць таго, што адбываецца, ідылічным уяўленням. Паэзія Фёдара Гурыновіча традыцыйная: ён апісвае прыроду, прыродныя з’явы, стасункі з блізкімі, успамінае маладосць і дзяцінства. Радуе, што ў апавядальнасці не знойдзеш незадаволенасці ці шкадавання аб хуткаплыннасці часу, якімі, бывае, «грашаць» аўтары, асабліва сталага веку. Наадварот, паэт захапляецца светам і праз гэта сам з’яўляецца крыніцай святла, а ў творах калі-нікалі здзіўляе іскрынкамі дзіцячай непасрэднасці:

Чым ён зманьваў нас,

Быццам вос — да мёду,

Малады фаянс

Снежаньскага лёду?

Зусім іншая па настраёвасці і пафаснасці нізка вершаў Уладзіміра Кароткага, назва якой таксама сведчыць сама аб сабе — «Аголеная праўда». Адметна, што аўтар звяртаецца да гістарычных падзей, каб пераасэнсаваць сучаснасць. Так, яго ўвагу прыцягнула адна з лёсавызначальных падзей Лівонскай вайны (1558— 1583) — бітва пры Чашніках (альбо на Уле) 1564 года. Напярэдадні Іван Грозны захапіў Полацк і планаваў далейшае прасоўванне па землях Вялікага Княства Літоўскага… Пытанні, якія ўздымае паэт, адрасаваныя сучаснікам:

Што ж сёння ты, нашчадак слаўных продкаў,

Баішся помнік над ракой узняць?

Баішся незаслужаных папрокаў,

Што за сябе прыйшлося ваяваць…

Ёсць у нізцы Уладзіміра Кароткага і іншыя творы, якія сведчаць аб глыбіні яго філасофскіх пошукаў, калі ён у алегарычнай форме апісвае ўбачанае:

Гара схавала бездань між хрыбтамі.

Як доўга трэба ўсё ж

уверх ісці,

Каб бездані той дзіўнай

дно знайсці.

Паэзія Святланы Сцепанчук (падборка «Здаваўся раем свет») носіць настальгічны характар. Аўтару з адлегласці пражытых гадоў падаецца шчаслівым тое, што было ў маладосці, і бачыцца ў ідэалізаваным свеце: «***Ах, як было цудоўна жыць… ***…Квітнела маладосць, царыла радасць… ***…Мігнуць успаміны мінулых світанняў, // Засвеціцца ўсмешка, прагоніць самоту…» Вялікая колькась дзеяслоўных рыфмаў і слоў, якія, відавочна, патрэбныя для зададзенай колькасці складоў у радку, у нечым зніжае якасць твораў. Напрыклад, сказ «Не раз спыняла я палёт імклівы, // Каб вуснамі глытнуць жывой вадзіцы» правакуе запытацца: чым яшчэ можна глытнуць вадзіцу? Гэта не адзіны падобны прыклад.

Разам з тым, думаецца, аўтарка, схільная да пошукаў (аб чым сведчыць хаця б яе «Акраверш»), мае добрыя перспектывы творчага росту.

Проза, прадстаўленая на старонках нумара, разнапланавая. З апавяданнем, якое мае прыкметы рэдкага для айчыннай літаратуры жанру — містычнага дэтэктыва, — выступіў Уладзімір Мажылоўскі. Прыемна, што не ўсё ў творы адназначна, у лоб: на адно з галоўных пытанняў (сэнс якога вынесены ў загаловак — «Выпрабаванне») чытач павінен знайсці адказ сам. Як і ў выпадку з ранейшымі творамі Уладзіміра Мажылоўскага, сюжэт гэтага апавядання хочацца экранізаваць — ён мог бы стаць асновай псіхалагічнага трылера для шырокага экрана.

Пад назвай «Усякі дзень апошні» аб’яднаны фрагменты дзённіка Уладзіміра Ліпскага. Пісьменнік разважае над тым, што заўважае ў паўсядзённым жыцці. Ён не дае гатовых адказаў на пытанні, што яго хвалююць, але падштурхоўвае да пошуку чытачоў, якіх успрымае як суразмоўцаў. Многія расповеды кранаюць, асабліва запамінальны — пра сяброўства з дзетдомаўскім хлопчыкам Юркам Радзьковым. Каштоўнасць падобных твораў, акрамя іншага, яшчэ і ў тым, што праз многа гадоў яны могуць стаць крыніцай для вывучэння айчыннага літаратурнага працэсу.

З раманам ураджэнца Беларусі Тадэвуша Даленгі-Мастовіча (1898—1939) «Кар’ера Нікадыма Дызмы», пераствораным з польскай мовы на родную Алесем Емяльянавым-Шыловічам, пачала знаёміць рубрыка «Галасы свету» (працяг плануецца ў наступным нумары). Раман з’яўляецца вострай сатырай на грамадска-палітычнае жыццё Польшчы часоў Юзафа Пілсудскага. Менавіта праз гэты твор пісьменнік здабыў папулярнасць. Ён быў выдадзены ў 1932 годзе.

Адна з найцікавейшых публікацый нумара змешчана ў рубрыцы «Эпісталярый». Пісьмы чытачоў да Івана Мележа падрыхтавала да друку дырэктар БДАМЛіМ Ганна Запартыка. Лісты гэтыя пісьменнік атрымаў пасля выхаду ў свет першага выдання «Мінскага напрамку». Змест іх уражвае: наколькі важнай была роля пісьменніка ў тыя часы — да яго звярталіся і па параду (і з парадай), і з пытаннямі, дый проста выказвалі захапленне і ўдзячнасць.

Тадора ШПІЛЬКА

Шэрыя крыгі ў раўнамернай плыні

У павольныя і неяскравыя прыродныя перыяды камусьці хочацца чытаць адпаведную літаратуру, камусьці, наадварот, нырнуць у вір чужых эмоцый, каб забыцца пра шэрасць навокал. Разнастайная проза і даволі аднародная паэзія ў часопісе «Нёман» ствараюць своеасаблівы эфект паглыблення, узнімаюць многія ўнутраныя пытанні, якія жывуць у галаве кожнага чалавека ціха і глыбока, чакаючы, пакуль адпаведны твор мастацтва не выцягне іх на паверхню.

Паэзія ў лютаўскім «Нёмане» найдакладней апісваецца словамі «настальгічная» і «назіральная». Творы Віктара Гардзея ў перакладзе Ізяслава Катлярова і Уладзіміра Стасюка насычаны прыроднымі, найперш летнімі, вобразамі. У цалкам апісальныя тэксты прабіраюцца і разважанні. Аўтар карыстаецца класічным прыёмам супастаўлення прыродных апісанняў і стану асобы. Вершы Аляксандра Лісняка засяроджаныя на ўнутраных, асабістых разважаннях пра лёс чалавека і Радзімы, пра хуткаплынны час і маральныя ісціны. Простую форму ўпрыгожвае каларытная, часам іранічная, мова аўтара. Падборка Уладзіміра Стасюка ўтрымлівае невялікія тэксты-фіксацыі стану, у якіх праз яркія і канкрэтныя візуальныя вобразы або нематэрыяльныя сімвалы зашыфроўваюцца эмоцыі, што часам немагчыма выказаць словамі. Загалоўны верш нізкі «Нерукотворный файл моей любви» прыцягвае ўвагу спалучэннем класічнай формы і пафаснай лексікі з камп’ютарнай тэрміналогіяй, што ў комплексе выглядае нязвыкла. Дамінантнай тэмай у гэтых вершах можна назваць хрысціянскую мараль. Вершы Алы Нікіфарскай — напэўна, самая эмацыянальная частка паэтычнага «Нёмана». Усе яны — ад першай асобы, у большасці ёсць зварот на «Вы». Гэтая падборка верлібраў у параўнанні з іншымі зусім кароткая, але аўтарцы ўдаецца канцэнтраваць моцныя эмоцыі нават у чатырох радках. Найбольш цікава тое, што гэтыя эмоцыі не так проста адназначна ідэнтыфікаваць, сказаць дакладна — гэта адчай і роспач, зачараванасць і каханне, надзея або ціхая самота.

Проза ў «Нёмане» прадстаўлена дэтэктыўнай аповесцю Наталлі Канстанцінавай пад назвай «Як карміць кролікаў» і двума апавяданнямі. «Ахвярная свечка» Зінаіды Дудзюк распавядае пра жанчыну з агнём у душы настолькі моцным, што цела яе ледзь трывала. Пра жанчыну з іменем Алаіза. Яе нястомнасць і цвёрдыя прынцыпы паказаны з пяшчотай — праз прызму погляду закаханага мужа, які пакутуе ад таго, што няздольны абараніць жанчыну ад свету. Гэта эмацыянальна насычанае апавяданне з яскравымі, адназначна прамаляванымі характарамі і простым сюжэтам, галоўнае ў якім — менавіта ўнутранае складанае перажыванне. Каб чытаць апавяданне Уладзіміра Ягоўдзіка «Палітра настаўніка» і пранікнуцца ім як след, трэба быць абазнаным у гістарычных падзеях дзевятнаццатага стагоддзя, гісторыі мастацтва. Мастацтвам прасякнуты ўвесь тэкст — творамі, развагамі, падрабязнымі назіраннямі за рэакцыяй. Ён дае расцягнуты на некалькі гадоў эпізод з жыцця аднаго з мастакоў, каб ацаніць уплыў асобы на творчасць іншай асобы. Гэтае апавяданне цікавае менавіта вялікай дэталізаванасцю, чытаецца яно як элемент белетрызаванай біяграфіі.

Ганна ІВАНОВА