Вочы хаты

На­ват гор­кае дзі­ця ска­жа, што во­чы ха­ты — вок­ны. Але і не ўсе да­рос­лыя даў­ме­лі, што гэ­ты­мі ва­чы­ма ха­та гля­дзіць не на вон­ка­вы свет, а ў сваё нут­ро. По­зірк яе ста­но­віц­ца не­ві­ду­шчым, ка­лі па­коі пус­тыя, не чут­но кро­каў гас­па­да­ра, ка­лі ён па­кі­нуў сваю род­ную ха­ту на цэ­лую зі­му ці на больш пра­цяг­лы час, не ма­ю­чы сі­лы вы­рвац­ца з му­ра­ва­ных аб­дым­каў го­ра­да, з па­ву­цін­ня бяс­кон­цых спраў і тур­бот... Мі­на­лі ме­ся­цы, па сут­нас­ці, бес­пры­туль­на­га жыц­ця, а ён ні ра­зу не ад­чы­ніў дзве­ры асі­ра­це­лай ха­ты, не ўдых­нуў на­сто­е­на­га на за­быц­ці па­вет­ра, не пры­сеў на та­бу­рэт­ку, на якую ма­ці ў свой час, вы­ні­ма­ю­чы з пе­чы, ста­ві­ла са­га­нок толь­кі што зва­ра­най з дух­мя­ным кме­нам буль­бы, ці на зроб­ле­ны баць­кам зэ­длік...

Па­ся­дзець жа вось так трэ­ба най­перш, каб хоць крыш­ку ачо­мац­ца ад змор­на­га, амаль без шчас­лі­вых зга­дак жыц­ця.

Ачо­мац­ца, а по­тым ужо брац­ца за ануч­ку ды ве­нік — змах­ваць па­ву­цін­не, вы­ці­раць пыл... Паў­сюль пад­мес­ці, вы­мыць, а та­ды... Не, не так. Спа­чат­ку ад­ста­віць па­двой­ныя ра­мы, якія пры­стаў­ляў на зі­му, і ста­ран­на пра­цер­ці цьмя­ныя шы­бы ды рас­чы­ніць вок­ны, а та­ды ўжо асвя­жаць чыс­ці­нёй кож­ны ку­то­чак, кож­ную до­шчач­ку.

І тым ча­сам за­па­ліць у груб­цы, каб на­цеп­ле­нае па­вет­ра важ­да­ла­ся з за­стой­ным, зруш­ва­ла яго, усё ад­но як свет­лыя дум­кі ды па­чуц­ці зруш­ва­юць бу­дзён­шчы­ну ду­шы.

Усё гэ­та я і зра­біў на­до­ечы, ад­но што не вы­мыў цёп­лай ва­дзі­цай не­ба ха­ты — ста­ран­на ад­габ­ля­ва­ную баць­кам і ні­бы­та на­ўмыс­на не­па­фар­ба­ва­ную дзе­ля ма­іх сён­няш­ніх шчас­лі­вых ус­па­мі­наў столь. Дзе ты ад­ным ра­зам усё па­спе­еш...

Але не бя­да — во­чы ха­ты пра­яс­не­на за­зір­ну­лі ў маю ду­шу, ка­лі я, тро­хі стом­ле­ны, пры­сеў за свой пісь­мо­вы, за­сце­ле­ны чыс­тым, які толь­кі што да­стаў з ша­фы, аб­ру­сам, стол. (Вяс­ко­вы стол, у ад­роз­нен­не ад га­рад­ско­га, я ча­мусь­ці заў­сё­ды за­сці­лаю). Ся­дзеў, ку­рыў, пад­раў­ноў­ваў сто­сік па­пе­ры, пра­вя­раў, ці доб­ра за­вост­ра­ны алоў­кі, і рап­там ад­чуў, што род­ная ха­та, а стол як­раз ста­іць усу­тыч з пад­акон­ні­кам, гля­ну­ла на мя­не, як ні­ко­лі ра­ней, пры­яз­на і вет­ла. І так хо­ра­ша мне ста­ла, так свет­ла, што па­да­ло­ся: гэ­тая асвет­ле­насць ду­шы па зыр­кас­ці роў­ная со­неч­нас­ці ўся­го бе­ла­га све­ту. А га­лоў­нае, я ад­чуў, што ха­та ў ад­но ім­гнен­не да­ра­ва­ла мне ба­лю­чую пра­ві­ну пе­рад ёй — доў­гую ня­ўва­гу і за­быц­цё. О Бо­жа, яна та­кая ж усё­да­ра­валь­ная і спа­гад­лі­вая, як ма­ці.

Зу­сім ня­зму­ша­на, між­во­лі я па­чаў угля­дац­ца ў акно і ча­каць, ка­лі па ву­лі­цы адзін за ад­ным, цу­гам па­едуць да­вер­ху на­гру­жа­ныя спе­лы­мі сна­па­мі жы­та ва­зы...

Не­ўза­ба­ве, што, да­рэ­чы, зу­сім не здзі­ві­ла мя­не, яны і па­еха­лі: на пер­шай пад­вод­зе — мой та­туль­ка Ва­сіль, за ім — дзед Юс­тын, а та­ды ад­на­вяс­коў­цы — За­ха­рок, баць­ка сяб­ра Пет­ра­ка, су­се­дзі Іван Мі­ро­наў (Мі­ро­на­віч), Фе­дзеч­ка (ма­лень­ка­га рос­ту), Кузь­ма Жу­коў­скі, Віць­ка На­за­рон­каў... І каб та­бе хто па­даў го­лас — па­нук­нуў ка­ня ці гук­нуў, каб па­жар­та­ваць, якую ма­ла­дзі­цу...

Але вось — і гу­каць не трэ­ба — пай­шлі па ву­лі­цы шчыль­най ча­род­кай на­шыя вяс­ко­выя ба­бы — у лет­ніх хус­ці­нач­ках, хто з граб­ля­мі, хто з да­ён­кай... І так­са­ма сці­ша­на, без звык­лай га­ма­ны і вок­лі­чаў. Па­пе­ра­дзе іш­ла яшчэ зу­сім ма­ла­дая ма­ма, у свет­лай су­кен­цы і ка­сын­цы ў га­ро­шак, якія я доб­ра пом­ню...

Не здзі­віў­ся я і з'яў­лен­ню ад­на­клас­ні­цы Люд­кі на ве­ла­сі­пе­дзе. Ві­даць, вы­праў­ля­ла­ся на во­зе­ра па­ку­пац­ца. Я ха­цеў гук­нуць яе, за­пра­сіць зай­сці ў ха­ту, каб па­ду­рэць, па­таў­хац­ца ды ні­бы­та не­зна­рок да­кра­нуц­ца, хоць пле­чу­ком, да яе зваб­ных, ка­ля­нень­кіх і ўжо да­во­лі вя­лі­кіх, пры­кмет­на ад­та­пы­ра­ных, гру­дак, але і сам не змог вы­гук­нуць і сло­ва, ні­бы асіп­лы пад­час цяж­кой пра­сту­ды.

За­сму­ча­ны і, зда­ва­ла­ся, на­ват кры­ху па­крыў­джа­ны, я сцяў­ся, зноў за­ку­рыў цы­га­рэ­ту, ды рап­там, азо­ра­ны, па­ду­маў: "Бо­жа лю­бы, гэ­та ж не я гля­джу ў акно, а хат­ка пра­ці­нае маю ду­шу сва­ім ад­дзяч­лі­вым по­зір­кам. Толь­кі по­зірк яе стру­ме­ніць не свет­ла­вы­мі пром­ня­мі, а ні­та­мі па­мя­ці, якія па ко­ну­се сціс­ка­юц­ца ў ад­ну кроп­ку на са­мым дон­цы ду­шы". І зноў хо­ра­ша мне ста­ла ад та­го, што асвят­лі­ла гэ­тае дон­ца сва­і­мі ва­ча­мі-вок­на­мі род­ная хат­ка.

Усё ад­но як пе­рад пра­ва­слаў­ным аб­ра­зом па­ся­дзеў, які мае зва­рот­ную перс­пек­ты­ву і за­мы­кае Бо­жую пра­сто­ру ў ча­ла­ве­ку та­кім да­сяж­ным — на адзін зрух сэр­ца — дон­цам-да­ля­гля­дам.

Сяр­гей Руб­леў­скі