Ра­ка ча­су

аль­бо Па Ві­ліі шля­ха­мі Кан­стан­ці­на Тыш­ке­ві­ча

Го­рад Ві­лей­ка — цу­доў­ны ку­то­чак Бе­ла­ру­сі. Драў­ля­ныя да­мы су­сед­ні­ча­юць з но­вы­мі за­бу­до­ва­мі, вет­лі­выя жы­ха­ры заў­сё­ды пад­ка­жуць да­ро­гу. Го­рад ста­іць на ра­цэ Ві­лія, якая за­ча­роў­вае сва­ёй пры­га­жос­цю і за­пра­шае за­зір­нуць углыб ста­год­дзяў. Не­ка­лі, а дак­лад­ней у 1857 г., па яе во­дах здзейс­ніў па­да­рож­жа Кан­стан­цін Тыш­ке­віч. У го­нар гэ­тай па­дзеі ў Ві­лей­цы быў ад­кры­ты пом­нік і ар­га­ні­за­ва­на ванд­роў­ка па марш­ру­це вя­до­ма­га на­ву­коў­ца.

Эк­скурс у гіс­то­рыю

5 чэр­ве­ня 1857 го­да шмат лю­дзей са­бра­ла­ся ў вёс­цы Ка­мен­ка ка­ля мос­та це­раз Ві­лію. На ва­дзе ка­лы­ха­ла­ся цэ­лая фла­ты­лія, пад­рых­та­ва­ная да пла­ван­ня. Усе 5 суд­наў бы­лі па­бу­да­ва­ны Кан­стан­ці­нам Тыш­ке­ві­чам.

Кан­стан­цін Тыш­ке­віч — (5 (17) лю­та­га 1806 г., Ла­гойск — 1 (13) лі­пе­ня 1868 г., Мінск) — бе­ла­рус­кі гіс­то­рык, ар­хе­о­лаг, края­зна­вец, адзін з за­сна­валь­ні­каў бе­ла­рус­кай ар­хеа­ло­гіі. На­ле­жаў да шля­хец­ка­га ро­ду Тыш­ке­ві­чаў. На­ра­дзіў­ся ў ро­да­вым ма­ёнт­ку Ла­гойск у сям'і буй­но­га зем­ле­ўлас­ні­ка. На асно­ве ўлас­ных ка­лек­цый ра­зам з баць­кам і бра­там ства­рыў Ла­гой­скі му­зей ста­ра­жыт­на­сцяў. Зай­маў­ся ар­хеа­ла­гіч­ны­мі рас­коп­ка­мі — да­сле­да­ваў ка­ля 200 кур­га­ноў, га­ра­дзі­шчаў і за­мчы­шчаў у Мін­скай гу­бер­ні.

У склад экс­пе­ды­цыі, апра­ча са­ма­го Кан­стан­ці­на Тыш­ке­ві­ча, ува­хо­дзі­лі зем­ля­мер Ежы Шан­тыр і мас­так Мар­цэ­лій Яну­шэ­віч, які ра­біў за­ма­лёў­кі ў па­да­рож­ны аль­бом. На пра­ця­гу ча­ты­рох ме­ся­цаў на­ву­ко­вая экс­пе­ды­цыя да­сле­да­ва­ла ўсю Ві­лію — ад Ка­мен­ска­га мос­та да вус­ця. Гэ­та ўні­каль­нае па­да­рож­жа да­ло асно­ву кні­зе К.  Тыш­ке­ві­ча «Ві­лія і яе бе­ра­гі».

Не плач, Віль­я­на

Не дзіў­на, што ў го­нар той сла­ву­тай экс­пе­ды­цыі ў Ві­лей­цы быў ад­кры­ты па­мят­ны знак.

— Пом­нік з'я­віў­ся ў 2007 го­дзе, ка­лі пра­во­дзі­ла­ся бе­ла­рус­ка-лі­тоў­ская між­на­род­ная экс­пе­ды­цыя, якая на­зы­ва­ла­ся «Шля­хам гра­фа Тыш­ке­ві­ча праз паў­та­ра ста­год­дзя», — рас­па­вя­дае стар­шы на­ву­ко­вы су­пра­цоў­нік Ві­лей­ска­га края­знаў­ча­га му­зея Воль­га Ко­ла­са­ва. — Быў уста­ля­ва­ны шэ­ры ва­лун з ме­ма­ры­яль­най дош­кай, на якой ад­люст­ра­ва­ны шлях, што прай­шоў Кан­стан­цін Тыш­ке­віч. Праз год на гэ­тым кам­ні з'я­ві­ла­ся Віль­я­на, сім­вал на­шай ра­кі. Аў­та­рам скульп­ту­ры з'яў­ля­ец­ца Ула­дзі­мір Сла­бод­чы­каў. Ча­му ме­на­ві­та Віль­я­на? Там, дзе ра­ка бя­рэ па­ча­так (у Док­шыц­кім ра­ё­не Ві­цеб­скай воб­лас­ці), ля­жыць зна­ка­мі­ты Сцёп-ка­мень. Ён звя­за­ны з ле­ген­дай пра Сця­па­на і Віль­я­ну. Даў­ным-даў­но жыў кра­вец Сця­пан, і бы­ла ў яго пры­го­жая ма­ла­дая жон­ка, якую зва­лі Віль­я­на. Сця­пан вель­мі шмат пра­ца­ваў, і не бы­ло яму ча­су на­ват у царк­ву сха­дзіць. Ка­лі ўсе лю­дзі пай­шлі ў царк­ву на Вя­лік­дзень, ён вы­ра­шыў за­стац­ца до­ма і шыць. Бог яго па­ка­раў: пе­ра­тва­рыў у вя­лі­кі ва­лун. Але зда­рыў­ся цуд: гэ­ты ка­мень да­лей пра­цяг­ваў шыць. Лю­дзі пры­но­сі­лі тка­ні­ну, кла­лі яе ка­ля ка­ме­ня і ка­за­лі, што ім трэ­ба. Ноч­чу Сця­пан пе­ра­тва­раў­ся ў ча­ла­ве­ка і вы­кон­ваў за­ка­зы. Але ад­ной­чы да Сцёп-ка­ме­ня па­ды­шоў ча­ла­век, які вы­ра­шыў па­жар­та­ваць са Сця­па­на, па­клаў тка­ні­ну ка­ля ва­лу­на і ка­жа: «Па­шый мне ні тое, ні сёе». Сця­пан вель­мі па­крыў­дзіў­ся. З та­го ча­су ён пе­ра­стаў шыць і кан­чат­ко­ва ака­мя­неў. Ка­лі Віль­я­на пе­ра­ка­на­ла­ся, што яе Сця­пан больш не бу­дзе пе­ра­тва­рац­ца ў ча­ла­ве­ка, яна ўпа­ла на ка­мень, аб­ня­ла яго, па­ча­ла пла­каць. Слё­зы яе цяк­лі вель­мі доў­га: спа­чат­ку ўтва­рыў­ся ру­ча­ёк, пас­ля ра­ка. Вось та­кая пры­го­жая ле­ген­да. — Кож­ны год, у кан­цы жніў­ня, у нас пра­во­дзіц­ца свя­та Віль­я­ны, або Сця­па­на...

Ві­лія = Ня­рыс

Пер­шая экс­пе­ды­цыя «Шля­хам Кан­стан­ці­на Тыш­ке­ві­ча» ад­бы­ла­ся ў 2007 го­дзе. Удзель­ні­каў бы­ло ка­ля 300 ча­ла­век. Усім вель­мі спа­да­ба­ла­ся, та­му бы­ло вы­ра­ша­на ар­га­ні­зоў­ваць экс­пе­ды­цыю кож­ны год. Паў­дзель­ні­чаць у ёй мо­жа кож­ны ах­вот­ны — з гэ­тым мож­на звяр­нуц­ца да су­пра­цоў­ні­каў ві­лей­ска­га края­знаў­ча­га му­зея. Экс­пе­ды­цыя па­чы­на­ец­ца пры­клад­на 2 — 3 лі­пе­ня і пра­цяг­ва­ец­ца ка­ля двух тыд­няў. Усе ўдзель­ні­кі са­дзяц­ца на лод­кі, у ка­го якая ёсць, — і на­пе­рад. Ці на­зад — па стуж­цы ча­су. Та­му што спы­ня­юц­ца ў тых мяс­тэч­ках, якія ка­лісь­ці на­вед­ваў Кан­стан­цін Тыш­ке­віч. Ці­ка­ва пры­га­даць, што сам на­ву­ко­вец пад­час ста­я­нак заў­сё­ды ра­біў мяс­цо­вым жы­ха­рам па­да­рун­кі: ка­бе­там — хус­тач­кі, ма­ла­дым дзяў­ча­там — па­цер­кі, дзе­цям — цу­кер­кі. Та­му су­стра­каць гра­фа Тыш­ке­ві­ча збі­ра­ла­ся ўся вёс­ка.

— Іні­цы­я­та­рам пер­шай экс­пе­ды­цыі быў цу­доў­ны ча­ла­век, са­праўд­ны ту­рыст Ві­таль Кас­тэн­ка, — рас­па­вя­дае Воль­га Аляк­санд­раў­на. — Яго ідэю пад­тры­ма­лі ўсе: і мяс­цо­выя ўла­ды, і ту­рыс­ты, і края­знаў­чы му­зей. Ра­ка Ві­лія ня­се свае во­ды ў Бал­тый­скае мо­ра, ка­ля Каў­на­са ўпа­дае ў Нё­ман. Лі­тоў­цы ра­ку Ві­лію на­зы­ва­юць Ня­рыс. У нас з лі­тоў­ца­мі вель­мі доб­рыя ста­сун­кі, ня­гле­дзя­чы на тое, што нас раз'­яд­ноў­вае мя­жа. На­ша ванд­роў­ка па­ча­ла­ся ад вёс­кі Ка­мен­ка, як і 150 га­доў та­му. У экс­пе­ды­цыі ўдзель­ні­ча­лі ар­хе­о­ла­гі, эт­ног­ра­фы. Пра­во­дзі­лі­ся не­вя­лі­кія ар­хеа­ла­гіч­ныя рас­коп­кі, эт­но­ла­гі апыт­ва­лі мяс­цо­вае на­сель­ніц­тва, мож­на ка­заць, што гэ­та бы­ла са­праўд­ная на­ву­ко­вая экс­пе­ды­цыя. У вёс­ках, мяс­тэч­ках нас су­стра­ка­лі вель­мі доб­ра — ла­дзі­лі­ся кан­цэр­ты, ін­шыя куль­тур­ныя ме­ра­пры­ем­ствы. Ха­па­ла і ра­ман­ты­кі па­ля­во­га жыц­ця. Пры­га­жосць ад­кры­ва­ец­ца не­звы­чай­ная, ка­лі плы­веш па ра­цэ, — та­ко­га ні­ко­лі не па­ба­чыш пад­час пе­шых ванд­ро­вак. Удзель­ні­кі экс­пе­ды­цыі бы­лі роз­ных уз­рос­таў — ад 4 да 70 га­доў, не­ка­то­рыя ванд­ра­ва­лі сем'­я­мі. Праз год бы­ла ар­га­ні­за­ва­на дру­гая экс­пе­ды­цыя, пас­ля трэ­цяя і так да­лей. Не збі­ра­ем­ся спы­няц­ца і бу­дзем ра­ды но­вым удзель­ні­кам.

На­дзея ЕМЯЛЬ­Я­НА­ВА.