З чаго пачынаецца паэт? З той першай нечакана-імгненнай асацыяцыі, збянтэжанасці перад веліччу і загадкавасцю светабудовы, з раптоўнага ўсведамлення сваёй нікчэмнасці і адначасова значнасці, непаўторнасці, здольнасці сказаць толькі тое і толькі так, як гэта можаш ты, — і больш ніхто… З той таямнічай гісторыі, якую паўшэптам расказваў тата ў змроку соннай хаціны… З першых пахаў, гукаў, сонечных промняў, бруення вады, вечаровага вогнішча, месяцовага ззяння, вандровак па гушчарах, першых знойдзеных грыбоў...
Так, паэт пачынаецца са свайго дзяцінства, вырастае з яго і ў той жа час застаецца ў ім на ўсё жыццё: здзіўлены, агаломшаны дзіцёнак, які аднойчы зразумеў, што часу і смерці няма, але ёсць Слова, і ў ім — вечны жыццятворны Дух.
Прадстаўнік «старой паэтычнай гвардыі» Ігар Шклярэўскі зрабіўся класікам яшчэ ў мінулым стагоддзі, але, тым не менш, без яго твораў немагчыма ўявіць сучасную паэзію. Нягледзячы на тое, што піша ён па-руску і з 1965 года жыве ў Маскве, па светавычуванні ўсё-ткі застаецца абсалютна беларускім творцам. Радзіма заўсёды займала ў яго жыцці надзвычай важнае месца: за ўласныя сродкі пасадзіў цэлы лес на Прыпяці, збіраў грошы, каб дапамагчы чарнобыльскім перасяленцам займець новае жытло. І ніхто так, як ён, не змог перадаць непаўторную, стыхійную энергетыку Айчыны, паказаць нам «…могилёвское лето, полустанки, грибные дожди, окна, полные тёплого света». І толькі ён меў права роспачна-радасна ўсклікнуць у адным са сваіх вершаў: «Руки болять! Ноги болять!», агучыўшы адным характэрным радком эмацыянальны стан свайго земляка, які пражыў сваё жыццё ў непарыўнай сувязі з прыродай і, наракаючы на цяжкую сялянскую долю, тым не менш, не ўяўляў інакшага лёсу.
Летась у выдавецтве «Кнігазбор» у серыі «Бібліятэчка часопіса “Дзеяслоў”» пабачыла свет кніга вершаў, паэм і эсэ Ігара Шклярэўскага «Ожерелье сушёных грибов». Адкуль жа такая незвычайная паэтычная назва? Адказ — у нізцы зацемак «Неопалимое»: «Дмитрий Сергеевич Лихачев… склонил свою серебряную седину, и я надел на него ожерелье сушёных грибов». Гэтак ураджэнец Беларусі, перакладчык «Слова пра паход Ігара» і «Песні пра зубра» засведчыў сваю павагу і ўдзячнасць слыннаму філолагу-даследчыку, які, між іншым, лічыў перастварэнне «Слова..» Шклярэўскім на рускую мову адным з найлепшых. А пасля знаёмства з перакладам знакамітага твора Гусоўскага ў слыннага акадэміка «…ажно вочы засвяціліся ад радасці». Абодва пераклады змешчаны ў гэтым зборніку. А ў сваіх эсэ Шклярэўскі таксама паэтычна і адначасова лагічна выбудоўвае гіпотэзу, што аўтар «Слова…» — беларус («…человек с ястребом или соколом на плече, но крыло птицы закрывает его лицо»). Падобнай думкі, дарэчы, прытрымліваліся акадэмік Ліхачоў і гісторык Салаўёў. Як адзін з доказаў Шклярэўскі прыводзіць выключна беларускае слова «цвелить» (злаваць, дражніць). Зрэшты, хто, як не сам паэт, лепш за ўсё зразумее і адчуе іншага паэта, няхай нават той жыў за шмат стагоддзяў раней?
Лірычная медытацыя Шклярэўскага пры ўсёй сваёй знешняй прастаце глыбінная і натуральная, але не рафінаваная, чым выгадна вылучаецца на тле ўсёй сучаснай паэзіі. Яна пазачасавая, рэдка калі ў ёй можна знайсці нейкія канкрэтныя прывязкі да гістарычных падзей, магчыма, толькі ў вершах-прысвячэннях альбо ў такіх творах, дзе прарываецца вонкі бязмежная любоў аўтара да Радзімы: «За Оршей», «Воспоминание о Кричеве», «Белорусская Библия», «…У брата на Березине»… У гэтым сэнсе яна найбольш блізкая да эстэтыкі Райнера Марыя Рыльке альбо Федэрыка Гарсія Лоркі, калі малазначнае на першы погляд робіцца галоўным, няўлоўнае лунае ў паветры, а час і падзеі разгаліноўваюцца, каб сысціся ў сэрцы паэта:
Земляника сомлела от зноя,
оставляет на пальцах следы.
Изнывают поля и сады
и не движется время земное.
Шклярэўскі — майстар мастацкай асацыяцыі. Напрыклад, калі ён адлюстроўвае рэфлексіі закаханага падлетка:
Деревянные руки и ноги,
деревянный казённый язык
да еще этот шарфик убогий,
а под ним словно камень, — кадык.
Здаецца, усё проста і зразумела: тыповая сітуацыя, калі хлопец ці не ўпершыню ў жыцці прыйшоў на спатканне з дзяўчынай, усведамляючы сваю нязграбнасць, няздольнасць вымавіць ці зрабіць нешта ўцямнае. Матыў, які сустракаецца ў літаратуры шматкроць, напрыклад, у Барадуліна, калі ў адным з вершаў ён сам сябе называе «…чубатым і насатым, няўклюдным, вінаватым»…
І раптам — вобраз, які пры ўсёй сваёй нібыта штучнасці, амаль каламбурнасці дазваляе не толькі зазірнуць наўпрост у душу аўтара, але і прыадчыняе дзверы ў яго творчую майстэрню:
Я — убожество! Ты — божество!
Вядома, можна ўспрыняць гэтыя словы літаральна — як эмацыянальны выбух, спантанны і непасрэдны. Але паэт не быў бы паэтам, калі б не пакідаў у сваіх вершах прасцягу для інтэрпрэтацый. А што калі ён насамрэч звяртаецца не да зямной дзяўчыны, а да Паэзіі, Музы? У такім выпадку мастацкае абагульненне набывае завершаны выгляд, аўтар тут «здымае капялюш» перад увасобленым хараством.
Лірычны герой Шклярэўскага — гэта чалавек прыроды, адэпт прыгажосці, абаронца традыцый і звычаяў продкаў. Паэма «Летописец реки..» — таму сведчанне. У гэтым творы паэт сапраўды прамаўляе ва ўнісон з вібрацыямі роднага краю, пільна ўзіраецца ў Сусвет «вачыма вады»:
Оцепенев, он смутно вспоминал себя —
еще до своего рожденья,
смотрел на убегающую воду
и радостно ее не понимал.
Змешчана ў кнізе і гутарка паэта з Міхасём Скоблам, у якой Шклярэўскі прызнаецца, што хацеў бы вярнуцца ў Беларусь, туды, дзе «…з’яднаюцца пачатак і канец, — на родную Магілёўшчыну ці ў Мінск». Падаецца, што зборнік «Ожерелье сушёных грибов» — гэта і ёсць своеасаблівае метафарычнае «вяртанне» Паэта на Радзіму, на родную бялыніцкую зямлю, да вытокаў свайго сапраўднага, прыроднага, стыхійнага таленту.
Янка ЛАЙКОЎ
«Дзесяцігоддзі школьнае харчаванне нашых дзяцей будавалася на аснове зборніка рэцэптур».
Што за таемнымі дзвярыма?