У Францыі больш чым тыдзень не сціхалі масавыя беспарадкі пасля таго, як у прыгарадзе Парыжа паліцэйскі застрэліў пры затрыманні 17-гадовага падлетка арабскага паходжання. Дзясяткі тысяч пратэстоўцаў выйшлі на вуліцы буйных гарадоў краіны. Дэманстранты абвінавачваюць праваахоўную сістэму Францыі ў расізме і патрабуюць выкараніць дыскрымінацыю. Яны падпальваюць машыны і паліцэйскія ўчасткі, нападаюць на паліцэйскіх і чыноўнікаў, рабуюць крамы. Чаму разгарнуліся жорсткія пратэсты ў Францыі?
Акцыі пратэсту пачаліся пасля таго, як паліцэйскі застрэліў у Нантэры 27 чэрвеня падчас затрымання юнака па імені Наэль. У сацсеткі трапіла відэа, якое захавала момант гібелі маладога чалавека. На кадрах відаць, як адзін з вартавых парадку накіроўвае на дзверы аўтамабіля пісталет, чутныя абрыўкі фразы: «Ты атрымаеш стрэл у галаву». Пасля гэтага Наэль, які знаходзіцца за рулём, цісне на газ, а супрацоўнік паліцыі страляе яму ў грудзі. Малады чалавек загінуў на месцы. Як паведаміў тэлеканал France Іnfo, ён «быў вядомы паліцыі ў сувязі з папярэднімі парушэннямі правілаў дарожнага руху і на гэты раз таксама быў спынены за такое парушэнне». Мяркуючы па ўсім, юнак не выканаў патрабаванні афіцэра. Каб спыніць Наэля, паліцэйскі стрэліў у яго.
Інцыдэнт хутка выклікаў шырокі грамадскі рэзананс: Наэль меў мараканскія і алжырскія карані, таму французскае грамадства абвінаваціла паліцыю ў расізме. Найбольш агрэсіўна адрэагавалі нашчадкі былых мігрантаў з краін Паўночнай Афрыкі. Беспарадкі пачаліся вечарам 27 чэрвеня перад паліцэйскім участкам Нантэра. Газета Le Fіgaro паведаміла, што разгневаныя людзі падпальвалі смеццевыя бакі і прыпаркаваныя аўтамабілі. У будынкі экстранных службаў ляцелі фаеры, а работа пажарных была абцяжарана з-за барыкад, якія ўзводзіліся паміж шматпавярховымі дамамі. Пратэсты разгарнуліся і ў іншых камунах і буйных гарадах — Дыжоне, Ліле, Ліёне, Марсэлі, Бардо, Кальмары, а таксама ў Тулузе.
Мэр французскага горада Л'Ай-ле-Роз Венсан Жанбрун паведаміў у «Твітэры», што ў ноч на 2 ліпеня пратэстоўцы напалі на яго дом. Ён дадаў, што пацярпелі яго жонка і дзіця. Сам кіраўнік горада падчас нападзення знаходзіўся ў мэрыі. «Нападнікі пратаранілі мой дом на машыне, пасля падпалілі аўтамабіль, каб учыніць пажар у доме, дзе спалі мае жонка і двое маленькіх дзяцей», — напісаў Жанбрун. Журналіст і палітычны дзеяч, колішні кандыдат на выбарах прэзідэнта Францыі Эрык Земур заўважыў, што баіцца разгортвання грамадзянскай вайны ў Пятай рэспубліцы. «Мы дакладна бачым, што знаходзімся на парозе грамадзянскай вайны», — заявіў Земур у эфіры тэлеканала Europe 1.
Услед за Францыяй акцыі пратэсту перакінуліся на суседнія краіны. Дэманстрацыі прайшлі ў Бруселі, дзе Макрон знаходзіўся з візітам падчас пачатку беспарадкаў. Пазней мітынгі арганізавалі і ў Швейцарыі. Больш за ўсё ад пагромаў пацярпела Лазана, дзе марадзёры сталі рабаваць магазіны. Таксама пратэсты прайшлі на тэрыторыях Францыі ў Карыбскім басейне. Міністр замежных спраў і віцэ-прэм'ер Італіі Антоніа Таяні апасаецца, што беспарадкі і масавыя пратэсты могуць распаўсюдзіцца на іншыя краіны Еўропы, і заклікае гэтага не дапусціць. Пра гэта паведаміла РІА «Навіны».
Усяго за час беспарадкаў паліцыя арыштавала ў Францыі каля 3400 чалавек. Французскія суды працуюць практычна кругласутачна па спрошчанай працэдуры, якая, як правіла, прымяняецца пры парушэннях правілаў дарожнага руху або дробных крадзяжах. Міністр юстыцыі Эрык Дзюпон-Марэці заявіў, што з тымі, хто чыніў беспарадкі, трэба разабрацца жорстка, і заклікаў пракурораў дамагацца турэмнага зняволення для тых, каго абвінавачваюць у фізічным гвалце або сур'ёзным вандалізме. Сярод арыштаваных ёсць фельчары, работнікі рэстаранаў, заводскія рабочыя, студэнты і беспрацоўныя. Па даных французскіх улад, да нядаўніх падзей у большасці з іх ні непрыемнасцяў з паліцыяй, ні судзімасцяў не было. Большасць з арыштаваных — непаўналетнія, таксама як і забіты Наэль: сярэдні ўзрост арыштаваных — 17 гадоў, некаторым і ўвогуле толькі 12. Іх справы слухаюцца ў спецыяльных судах, у якіх разгляд ідзе павольней, а турэмнае зняволенне лічыцца крайняй мерай.
Беспарадкі выклікалі занепакоенасць упраўлення ААН па правах чалавека. «Для Францыі гэта момант, каб сур'ёзна заняцца глыбокімі праблемамі расізму і дыскрымінацыі ў праваахоўных органах», — заявіла прэс-сакратар упраўлення Равіна Шамдасані. Reuters пісала, што смерць Наэля пры затрыманні стала трэцім такім інцыдэнтам у краіне з пачатку года. Паводле даных агенцтва, летась паліцыянты 13 разоў стралялі ў кіроўцаў, якіх спынялі на дарогах. У 2021 годзе ад рук праваахоўнікаў такім чынам загінулі два чалавекі, яшчэ трое — у 2020-м. Пры гэтым большасць ахвяр мелі арабскае ці афрыканскае паходжанне. Эксперты лічаць, што інцыдэнт з забойствам падлетка стаў трыгерам для выказвання прэтэнзій да ўлады, якія даўно збіраліся, — людзі незадаволеныя непапулярнай пенсіённай рэформай, стаміліся ад эканамічнага крызісу, які цягнецца яшчэ з часоў пандэміі каранавіруса.
Афіцыйны прадстаўнік МЗС РФ Марыя Захарава парэкамендавала Парыжу зрабіць тэмай ліпеньскага саміту НАТА ў Вільнюсе ўнутрыпалітычную сітуацыю ў Францыі. «Можа быць, партнёры і саюзнікі дапамогуць: паставяць Францыі ўзбраенні са збедненым уранам для абароны паліцыі ад народа або народа ад паліцыі — гэта ўжо як самі вырашыце», — напісала дыпламат у сваім Telegram-канале. Яна звярнула ўвагу, што Францыю пры Макроне «ліхаманіць» беспарадкамі ўжо шмат гадоў. «Адны толькі «жоўтыя камізэлькі» нанеслі французскім гарадам шкоды на мільёны еўра... Сёлета ў знак пратэсту супраць пенсіённай рэформы ў Францыі на вуліцы выходзілі сотні тысяч чалавек — у Парыжы, Марселі і па ўсёй краіне. Дэманструючы тым самым раз'яднанасць улады і грамадства», — адзначыла Марыя Захарава.
Афіцыйны прадстаўнік урада Германіі Штэфен Хебестрайт заявіў, што ў Берліне з заклапочанасцю назіраюць за падзеямі ў суседняй краіне. МЗС Вялікабрытаніі заклікала грамадзян краіны, якія знаходзяцца ў Францыі, пазбягаць раёнаў, дзе адбываюцца беспарадкі, і прытрымлівацца рэкамендацый мясцовых улад. З такім жа заклікам выступіла і Пасольства ЗША ў Францыі.
Занепакоенасць выказалі палітыкі, дзеячы культуры і спорту. Французскі футбаліст Кіліян Мбапэ назваў сітуацыю непрымальнай. «Мне балюча за маю Францыю», — напісаў ён у «Твітэры». Кіраўнік французскіх левых Жан-Люк Меланшон заклікаў да змен у праваахоўных органах. «У Францыі больш няма смяротнага пакарання. Ніводзін паліцэйскі не мае права забіваць, акрамя як у мэтах самаабароны», — нагадаў палітык.
Большасць французаў адзначыла, што прэзідэнт краіны Эмануэль Макрон «быў не на вышыні» падчас пагромаў. Пра гэта паведамляе ТАСС са спасылкай на даныя апытання сацслужбы YouGov для інтэрнэт-выдання HuffPost. У прыватнасці, паводле апытання, 79 працэнтаў жыхароў Францыі лічаць, што работа Макрона падчас беспарадкаў была нездавальняльнай. Больш за ўсё дзеяннямі французскага лідара ў гэтай сітуацыі незадаволены выбаршчыкі правай партыі «Нацыянальнае аб'яднанне» — 97 працэнтаў. Паводле інфармацыі YouGov, 87 працэнтаў французаў падчас апытання выказаліся супраць беспарадкаў. Толькі 10 працэнтаў рэспандэнтаў падтрымалі пагромшчыкаў, 3 працэнты апытаных устрымаліся ад адказу.
Цяперашнія беспарадкі нагадалі французам аб падзеях 2005 года. Тады дваіх падлеткаў, Заяда Бэну і Буну Траарэ, забіла токам, калі тыя ўцякалі ад паліцыі і залезлі ў трансфарматарную будку ў прыгарадзе Парыжа Клішы-су-Буа. У маладзёжным асяроддзі Францыі тады палічылі, што вартавыя парадку вінаватыя ў гібелі непаўналетніх, пасля чаго ў краіне ўспыхнулі акцыі пратэсту. Пасля пратэстаў 2005 года ўлады не зрабілі ніякіх радыкальных крокаў, а замест гэтага засяродзіліся на развіцці інфраструктуры і транспартнай сеткі ў бедных раёнах. Як піша The Guardіan, падобныя праекты толькі «замазалі расколіны, але не перамаглі сегрэгацыю, сацыяльную няроўнасць, расізм і беднасць, з якімі жыхары гэтых раёнаў па-ранейшаму сутыкаюцца штодня». У агні сёлетніх пратэстаў згарэлі пабудаваныя ў тыя гады аўтобусныя прыпынкі і бібліятэкі, і падпальвала іх пакаленне, народжанае ўжо пасля беспарадкаў 2005 года.
Журналістка Fіnancіal Tіmes размаўляла з наведвальнікамі вулічнага рынку ў бедным прыгарадзе на ўсход ад Парыжа — Клішы-су-Буа. «Паглядзіце на гэтыя кварталы! Якія яны закінутыя! У такіх месцах нічога не адбываецца, акрамя правапарушэнняў, — распавёў ёй 43-гадовы мясцовы жыхар па імені Набіль. — А як бацькі мы ведаем, што, калі нашы дзеці патрапяць у бяду, ім пагражае смерць». Журналісты «Бі-бі-сі» наведалі іншую лакацыю — у квартале «Фрэ-Валон», сацыяльным жылым комплексе на поўначы Марселя. Бандытызм і наркагандаль даўно сталі тут штодзённасцю. «Мы тут жывём як на памыйніцы, — з горыччу заўважыла «Бі-бі-сі» мясцовая жыхарка Мада. — Тут проста небяспечна. Людзі спаражняюцца ў ліфтах і на лесвічных клетках. Для палітыкаў мы нішто. Мы сапраўды нішто».
Як адзначыў на YouTube-канале БелТА пісьменнік, палітолаг Анатоль Ліўры (Францыя, Швейцарыя), калі раней так званыя гета былі сканцэнтраваны каля трох-чатырох вялікіх гарадоў, то цяпер этнічныя хваляванні прыкметна пашырылі свае межы. «Нянавісць літаральна культывуецца, і галоўны пасыл — адпомсціць не толькі за сябе, але і за сваіх абдзеленых продкаў. І на гэтым справа не скончыцца. Гэта толькі адзін з этапаў перманентнай грамадзянскай вайны, якую заходнія алігархі развязалі супраць сваіх народаў, — падкрэсліў Анатоль Ліўры. — Да ўсіх буйных свят, накшталт Каляд, 14 ліпеня і іншых, спалучаных з водпускам, пачнецца час «вялікіх агнёў». Спаляць сотні аўтамабіляў, будуць страляць у сем'і мэраў. Дастаткова быць французскімі пажарнікамі, якія прыехалі тушыць агонь, і цябе могуць забіць».
Прэзідэнт Асацыяцыі мэраў Францыі (AMF), кіраўнік муніцыпалітэта горада Кан Давід Ліснар выказаў меркаванне, што беспарадкі ў рэгіёнах краіны будуць нарастаць у найбліжэйшыя гады. Аб гэтым ён сказаў у эфіры радыёстанцыі RTL. Па словах Ліснара, хваляванні ў Францыі назіраюцца ўжо на працягу 30 гадоў, і сітуацыя толькі пагаршаецца, а беспарадкі ў найбліжэйшыя пяць ці 10 гадоў стануць яшчэ цяжэйшымі. Кіраўнік асацыяцыі адзначыў, што муніцыпалітэты заклікаюць улады краіны ўсвядоміць сур'ёзнасць сітуацыі. Ён падкрэсліў недапушчальнасць мірыцца з тым, што разбурэнне і падпалы школ, мэрый, нападзенні на прадстаўнікоў улады становяцца эпізодамі паўсядзённага жыцця.
Як заўважыў forbes.ru старшы выкладчык кафедры еўрапейскіх даследаванняў факультэта міжнародных адносін Санкт-Пецярбургскага дзяржаўнага ўніверсітэта, эксперт Расійскага савета па міжнародных справах Аляксей Чыхачоў, французскі ўрад зноў паспрабуе «спусціць усё на тармазах». «Хутчэй за ўсё, радыкальна нічога змяняцца не будзе, — рэзюмаваў эксперт, — а значыць, у французскім грамадстве застанецца бомба запаволенага дзеяння — і праз нейкі час гэта ўсё зноў выбухне».
На Захадзе баяцца Беларусі, бо яна небяспечная для іх сваім аўтарытэтам, самастойнасцю і сілай дзяржавы. Аб гэтым Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка заявіў на ўрачыстым сходзе ў гонар Дня Незалежнасці.
Кіраўнік дзяржавы звярнуў увагу, што Захад зноў лепіць з нас ворагаў, бо баяцца. Не ў тым сэнсе, што тут «агрэсары», якія збіраюцца на кагосьці нападаць, занявольваць. «Мы для іх небяспечныя аўтарытэтам, самастойнасцю і сілай беларускай дзяржавы. У рэшце рэшт, і гэта самае галоўнае, — сваім прыкладам, — падкрэсліў Прэзідэнт. — Прыкладам адсутнасці прорвы паміж багатымі і беднымі, прыкладам сацыяльнай абароненасці ўсіх грамадзян, прыкладам здаровага грамадства і традыцыйных каштоўнасцяў. І многімі іншымі дасягненнямі беларускага народа, якія імпануюць простым еўрапейцам і амерыканцам».
Заходнім элітам страшна, што заўтра іх народы выйдуць на вуліцу і скажуць канчатковае «не» неаліберальным каштоўнасцям, лічыць Прэзідэнт. «Яны ўжо там. Толькі нам праз іх сродкі масавай інфармацыі не гавораць, супраць чаго ў Францыі, Бельгіі, іншых краінах змагаюцца звычайныя людзі. Яны змагаюцца, каб сказаць не. Яны хочуць нармальна жыць», — заўважыў беларускі лідар. Яны пярэчаць каштоўнасцям, якія дзеляць грамадства на касты, даюць прывілеі выбраным, кідаюць народы ў амаральную і бездухоўную прорву ў пагоні за нажывай, дадаў Аляксандр Лукашэнка. Мацней страху, што людзі выйдуць на вуліцы, па словах Прэзідэнта, англасаксонская прагнасць і смага заваёў, вядомая з найстаражытнейшых часоў, — прыродныя багацці і абшары ўсходнеславянскіх земляў дагэтуль не даюць заснуць заходнім элітам.
Прэзідэнт Беларусі не выключае грамадзянскай вайны ў Еўрасаюзе. Аб гэтым кіраўнік дзяржавы днямі заявіў на сустрэчы з журналістамі замежных і беларускіх СМІ. Аляксандру Лукашэнку было зададзена пытанне, ці магчыма такое развіццё падзей з улікам нарастання супрацьстаяння карэнных еўрапейцаў і выхадцаў з іншых краін, у тым ліку мусульманскіх, — спаленне Карана ў Швецыі, беспарадкі ў Францыі, узрастанне негатыву, які прадуцыруюць еўрапейскія бюракраты ў Германіі.
«Я не выключаю. Але не хацеў бы, каб гэтая грамадзянская вайна была ў Еўропе, — адзначыў Прэзідэнт. — Але яны ўрачыстым маршам ідуць да гэтага грамадзянскага супрацьстаяння. І нават больш моцна, чым у Францыі. У Францыі ўжо даўно можна было б усё гэта пагасіць, калі б не ўпартасць нейкая ўлад. Калі вінаватыя, з людзьмі трэба размаўляць. А там віна ёсць і ўлад».
Захар БУРАК
На прасторах яе вялікасці кнігі.
