З любоўю да бацькаўшчыны

Загадчыцу вясковай бібліятэкі ў Чарэі Чашніцкага раёна Таццяну Казлоўскую ведаюць і паважаюць не толькі жыхары з 6 населеных пунктаў Лукамскага сельсавета, якіх яна абслугоўвае.

Па параду звяртаюцца спецыялісты з раёна, вобласці, рэспублікі. Хто яны? Вучоныя, педагогі, мастакі, літаратары.

Установу культуры штогод наведваюць грамадзяне замежных краін. Бывалі тут амерыканцы, французы, літоўцы, палякі, расіяне, ізраільцяне. Што яднае захавальніцу мясцовага кніжнага фонду з усімі гэтымі людзьмі? Адказ просты: 950-гадовая Чарэя. У працы бібліятэкі ёсць адметнасць — краязнаўчы напрамак. «Калі жывеш у Чарэі, нельга прайсці міма гэтага, — лічыць суразмоўца, — зямля Сапегаў і Мілашаў заклікае…»

Ураджэнка Пермскага краю прыехала на радзіму бацькішахцёра старшакласніцай. Тут упершыню дакранулася да таямнічай гісторыі, якая захоўвалася ў легендах, успамінах старажылаў, старых руінах. Вельмі зацікавілася. Пасля школы вярнулася ў Перм. Скончыла бібліятэчны тэхнікум і паспела папрацаваць у абласной дзіцячай бібліятэцы. Потым пераехала з сям’ёй ва Украіну. Там напаткалі цяжкія дзевяностыя. У 1997-м вяртаецца ў Чарэю і бярэ пад сваю апеку вясковы кніжны фонд.

Калі неабыякавы чалавек трапляе ў мясціны, дзе на працягу вякоў кіпела культурнае жыццё, нараджаліся, жылі і тварылі гістарычныя асобы, нярэдка бярэцца за даследаванне. Таццяна Казлоўская выключэннем не стала.

Першыя спробы на гэтым шляху звязаны з імем ураджэнца Чарэі, французскага паэта і дыпламата, дзядзькі нобелеўскага лаўрэата Чэслава Мілаша — Аскара Мілаша. У той час, калі Таццяна Міхайлаўна пачынала збор матэрыялаў, інфармацыі амаль не было. Ведалі: у Чарэі жылі паны Мілашы, мелі раскошны палац, карані іх ні то ў Літве, ні то ў Францыі. Сын — вядомы паэт. «Хто ён, ці шмат жыў у Чарэі, як склаўся яго лёс?» — пра ўсё гэта трэба было даведацца. Вельмі нялёгкая справа, калі ўлічыць, што амаль ніякіх біяграфічных даведнікаў, зборнікаў вершаў паэта-дыпламата ў Беларусі тады было не знайсці.

Вясковая бібліятэкарка пачала шукаць. Дасылала лісты ў Літву і Францыю. Дачакалася водгукаў, а потым у Чарэі абывалі людзі, якія змаглі праліць святло на гісторыю Мілашаў. Так паступова пачала ажываць мілашаўская Чарэя. Сімвалам апошняй з’яўляецца бэзавая алея. Па ёй вярталіся ў радавы маёнтак з далёкіх дарог Мілашы. Чарэя ў тыя часы славілася бэзам. Больш чым сто відаў расліны, завезенай з розных куткоў Еўропы, упрыгожвала мястэчка. Вясной пах разносіўся па ўсім наваколлі.

У сваіх вершах, на літоўскай і французскай мовах, Аскар праславіў прыгожую пару, яго называюць «паэтам бэзавай Чарэі». Сёння ўдзячныя землякі маюць сур’ёзны намер адрадзіць алею, і першыя крокі ўжо зроблены. Чарэйскі бэз прыцягальны і ў нашы дні. Раскошныя гронкі малююць юныя вяскоўцы, апяваюць у вершах і песнях.

Адзін з тых, хто дапамагае вярнуць памяць пра Мілашаў на радзіму, — мецэнат з Францыі Бенэдыкт Завіша-Даўгяла. У 2007 годзе ён наведаў Чарэю. Чарэйцы памятаюць, як усхвалявана ў засені векавых дрэў былога памешчыцкага парку французскі госць чытаў вершы Аскара. Праз нейкі час вясковая бібліятэкарка атрымае бандэроль з  двухтомнікам вершаў Мілаша на французскай мове і каталог твораў, выдадзеных да 100-годдзя з дня нараджэння паэта ў Парыжы. «Лічу, што Чарэя, — напісаў у суправаджальным лісце Завіша-Даўгяла, — найбольш вартае месца для захоўвання гэтых кніг».

Такія вось рарытэты мае сёння маленькая вясковая бібліятэка. І не толькі гэтыя. Тут, напрыклад, можна ўбачыць унікальны здымак, на якім — дом Мілашаў у  ампірскім стылі, куплены ў Сапегаў. Фота зроблена падчас Першай сусветнай вайны, на фоне будынка — кайзераўскія салдаты.

Значны ўнёсак у адраджэнне гісторыі Чарэі зрабіў доктар тэхнічных навук, філасофіі і мастацтвазнаўства Раальд Раманаў з Масквы, які неаднойчы наведваў радзіму свайго бацькі, падараваў бібліятэцы сваю кнігу «Цар-град Чарэя». У апошняй расказваецца пра найбольш важкія падзеі 950-гадовай гісторыі, яна карыстаецца вялікім попытам у тых, хто па-сапраўднаму цікавіцца гісторыяй Беларусі.

Матэрыялы, што сабраны і захоўваюцца ў вясковым кніжным фондзе, дапамаглі арганізаваць «Інтэрактыўны гід: Чарэя — Белая Царква» Мацвею Сабурову і Кацярыне Аверкавай, заснавальнікам добра вядомага не толькі ў Беларусі фестывалю «SPRAVA».

Мілашаўскія мясціны — рай для творчых асоб. Непадалёк ад Чарэі — вёска Мар’іна, дзе шмат працаваў заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі Барыс Аракчэеў. Зараз ва ўстанове знаходзіцца няскончаная карціна Барыса Уладзіміравіча «Ода Чарэі», якую перадала ўстанове ў часовае карыстанне дачка Аксана Аракчэева.

Чарэйская зямля шчодра паліта крывёй. У архіве бібліятэкі — гісторыя кожнага ветэрана Вялікай Айчыннай, сярод якіх Герой Савецкага Саюза Яўген Іваноўскі, удзельнік бельгійскага супраціўлення Аляксей Дуброўскі, дзясяткі простых воінаў і партызан.

Асобная старонка ваеннай гісторыі вёскі — расстрэл яўрэяў у сакавіку 1942-га. У бібліятэцы — спісы ўсіх, хто пахаваны ў агульнай магіле. Кожны год у Чарэю наведваюцца нашчадкі ахвяр з розных краін свету. У хуткім часе павінен быць Леанід Міркін з Чыкага. У Чарэі расстраляны яго дзяды па бацьку. Старэйшы Міркін — Міхаіл — выдаў у Штатах кнігу «Ад Чарэі да Чыкага», дзе распавядае пра вёску 1920—1940-х гадоў. У 2019-м сын прывёз яе ў дар мясцоваму кніжнаму фонду.

Так нястомная праца вясковай бібліятэкаркі звязала невялікую беларускую вёску, дзе ўсяго каля 300 жыхароў, з землякамі і іх нашчадкамі ў розных кутках свету.

Ірына ТОРБІНА, фота аўтара