Ламанцы і сліжыкі

У кан­цы XІX ста­год­дзя, ка­лі даб­ра­быт се­ля­ні­на пас­ля двух-трох дзе­ся­ці­год­дзяў цяж­кай пас­ля­рэ­фор­мен­най пра­цы ад­чу­валь­на вы­рас, куц­цёй-пан­ца­ком па­ча­лі кры­ху гі­дзіц­ца (у шлях­ты гэ­та ад­бы­ло­ся яшчэ ў пер­шай па­ло­ве XІX ста­год­дзя). На ка­ляд­ным або на­ва­год­нім ста­ле яна ўсё ж ста­я­ла — ста­рыя за­клі­ка­лі ад­даць на­леж­ную па­ша­ну даў­ня­му звы­чаю. Але ма­ла­дое па­ка­лен­не, асаб­лі­ва дзе­ці, ледзь-ледзь «дзяўб­лі» па­ру лы­жак, бо на ста­ле ж не бра­ка­ва­ла ку­ды смач­ней­шых стра­ў! І па­сту­по­ва ро­ля га­лоў­най ка­ляд­най ры­ту­аль­най ежы па­ча­ла пе­ра­хо­дзіць да ла­ман­цоў, або слі­жы­каў — не­вя­ліч­ка­га пе­чы­ва, ча­сам з прэс­на­га, ча­сам з кіс­ла­га цес­та, якое елі з ма­ка­вым ма­ла­ком і мё­дам.

Ад­на з лі­тоў­скіх на­зваў гэ­та­га пе­чы­ва — «ку­чу­кай», неш­та на­кшталт «ма­ле­неч­кія ку­цей­кі», што яс­на па­каз­вае на ро­лю, якая ім ад­во­дзіц­ца ў свя­точ­ным ме­ню. Гэ­тыя «ку­чу­кай», або інакш «слі­жы­кай», у су­час­ных лі­тоў­скіх кра­мах пра­да­юц­ца ма­са­ва, з'яў­ля­ю­чы­ся не­дзе за ты­дзень да Ка­ля­дак і ім­гнен­на зні­ка­ю­чы пас­ля свя­та, каб вяр­нуц­ца толь­кі праз год. Ці маг­чы­ма зму­сіць да та­кой жорст­кай дыс­цып­лі­ны, да пад­тры­ман­ня гіс­та­рыч­най па­мя­ці, да ве­ры або ха­ця б да яе імі­та­цыі су­час­ных бе­ла­рус­кіх вы­твор­цаў і спа­жыў­цоў?..

Зы­ход­ная фор­ма гэ­та­га ры­ту­аль­на­га пе­чы­ва на­зы­ва­ец­ца ла­ман­цы. Іх ро­бяць з прэс­на­га цес­та і не столь­кі пя­куць, коль­кі прос­та пад­суш­ва­юць у пе­чы, а по­тым ла­ма­юць (ад­сюль наз­ва) уздоўж лі­ній, па­пя­рэд­не пра­ве­дзе­ных на плас­це цес­та на­жом. Ко­ла­са­ва «Но­вая Зям­ля» свед­чыць пра гэ­та так:

А там ла­ман­цы-прас­на­кі

З пша­ніч­най доб­рае му­кі;

А ма­каў сок та­кі са­лод­кі!

Ла­ман­цы ў ім, ну, як ка­лод­кі —

Так доб­ра ма­кам пра­ня­лі­ся,

У рот па­ло­жыш — аб­лі­жы­ся.

Прэс­ныя і цвёр­дыя ла­ман­цы, якім смак да­да­ваў толь­кі мак і мёд, ві­даць, бы­лі па­чат­ко­вай фор­май стра­вы, на­мя­ка­ю­чы на аб­лат­кі, або гос­тыю — ры­ту­аль­ныя прас­на­кі, якія хрыс­ці­ян­скія вер­ні­кі спа­жы­ва­юць пад­час ка­му­ніі (пры­час­ця). У не­ка­то­рых мес­цах ла­ман­цы ра­бі­лі­ся з та­ко­га са­ма­га цес­та, што і ла­зан­кі — і на­ват пе­рай­ма­лі гэ­тую наз­ву. І на­са­мрэч, дак­лад­ную мя­жу па­між ла­зан­ка­мі і ла­ман­ца­мі пра­вес­ці до­сыць цяж­ка. Умоў­на мож­на лі­чыць, што ла­зан­кі — гэ­та тое, што ад­вар­ва­юць або ту­шаць як ма­ка­рон­ны вы­раб, час­цей з роз­ны­мі да­баў­ка­мі, а ла­ман­цы — тое, што за­пя­ка­юць або за­суш­ва­юць у пе­чы і ядуць як су­хое пе­чы­ва.

Але ад­веч­нае імк­нен­не да рас­ко­шы і кам­фор­ту, якое пра­ні­ка­ла і ў ся­лян­скае ася­род­дзе, пры­му­ша­ла і ла­зан­кам шу­каць за­ме­ну, та­му іх па­ча­лі вы­цяс­няць слі­жы­кі, са­лод­кае пе­чы­ва з ро­шчын­на­га цес­та, у якое мак ча­сам да­баў­ля­лі пры за­меш­ван­ні. Ка­лі-ні­ка­лі не­да­пе­ча­ныя слі­жы­кі хут­ка, ка­ля 5 хві­лін, ад­вар­ва­лі ў са­лё­най ва­дзе, як га­луш­кі, і па­да­ва­лі па­лі­ты­мі ўсё ты­мі ж мё­дам і ма­ка­вым ма­ла­ком.

У не­ка­то­рых мяс­ці­нах слі­жы­кі пяк­лі на са­мым па­чат­ку Ад­вэн­та (Пі­лі­паў­ска­га пос­ту ў пра­ва­слаў­ных), і вы­суш­ва­лі ў іль­ня­ным мя­шоч­ку ка­ля ме­ся­ца. Слі­жы­кі вы­ма­лі з мя­шоч­ка за 2 га­дзі­ны да Ві­гі­ліі і да­баў­ля­лі да ма­ку з мё­дам, а ў больш за­мож­ных да­мах па­да­ва­лі з роз­ны­мі «ба­ка­ле­я­мі» (арэ­ха­мі, су­ша­най са­да­ві­ной, цу­ка­та­мі і г.д.). Та­кая «кам­па­зі­цыя» чымсь­ці на­гад­вае су­час­ныя су­хія сня­дан­кі «мюс­лі». Вель­мі пры­го­жа гля­дзіц­ца на свя­точ­ным ста­ле і мае цу­доў­ны смак. Ча­сам да наз­вы слі­жы­каў да­да­ец­ца азна­чэн­не «ві­лен­скія», бо, ві­даць, ка­лісь­ці іх вы­най­шлі ў Віль­ні, а са ста­лі­цы Вя­лі­ка­га Княст­ва Лі­тоў­ска­га тра­ды­цыя ра­зы­шла­ся па тэ­ры­то­рыі су­час­най Літ­вы і па паў­ноч­ным за­ха­дзе су­час­най Бе­ла­ру­сі.

Ад­нак і прэс­ныя ла­ман­цы, і са­лод­кія слі­жы­кі, і ін­шыя ва­ры­я­цыі на гэ­тую тэ­му ма­юць тую ж сім­во­лі­ку, што і Куц­ця і цар­коў­ныя прос­ві­ры, а больш дак­лад­на — сім­во­лі­ку хрыс­ці­ян­ска­га пры­час­ця. І пра гэ­та не за­шко­дзіць па­мя­таць так­са­ма за на­ва­год­нім ста­лом. Кух­містр Ве­ра­шча­ка зы­чыць усім чы­та­чам шчас­лі­ва­га і мір­на­га Но­ва­га го­да і спа­дзя­ец­ца яшчэ не раз су­стрэц­ца з ва­мі. Ап­ты­міз­му, зда­роўя і даб­ра­бы­ту ў 2015-м!

Ма­ка­вае ма­ла­ко

Склад­ні­кі: 400 г ма­ку, 1/2 шклян­кі мё­ду (цук­ру).

Спо­саб пры­га­та­ван­ня: на­сы­паць мак у мі­су, за­ліць кіп­нем, пе­ра­мя­шаць і па­кі­нуць на 15 хві­лін. Зліць ва­ду і зноў за­ліць кіп­нем, пе­ра­мя­шаць і па­кі­нуць на 30 хві­лін, зноў зліць. 2-3 ра­зы пе­ра­ма­лоць у ку­хон­ным кам­бай­не, ужы­ва­ючы вель­мі вост­рыя на­жы, па­куль ма­ка­вая ма­са не на­бу­дзе кры­ху бе­ла­ва­ты ко­лер ад со­ку. За­кі­пя­ціць 1,5 літ­ра ва­ды і за­ліць мак, да­ба­віць мёд або цу­кар і па­кі­нуць у ха­лод­ным мес­цы (мож­на так­са­ма да­даць мо­ла­тыя мін­даль, ра­зы­нкі і г.д.).

Ла­ман­цы-прас­на­кі з ма­ка­вым ма­ла­ком

(6-8 пор­цый)

Склад­ні­кі: 1 ст. лыж­ка цук­ру, 1 шклян­ка му­кі, 2 лы­жач­кі алею, соль.

Спо­саб пры­га­та­ван­ня: за­мя­сіць кру­тое цес­та: раз­вес­ці цу­кар у 1/4 шклян­кі цеп­ла­ва­тай ва­ды, змя­шаць з му­кой, але­ем, да­даць со­лі, за­мя­сіць, да­баў­ля­ю­чы цеп­ла­ва­тай ва­ды, ка­лі трэ­ба. Рас­ка­чаць у квад­рат­ны пласт ка­ля 1 см таў­шчы­нёй. Вы­клас­ці на па­сы­па­ную му­кой бля­ху, на­рэ­заць на­жом на па­верх­ні лі­ніі па­дзе­лу на 4-сан­ты­мет­ро­выя квад­ра­ты або ром­бы. За­пя­чы (ці пад­су­шыць) у ду­хоў­цы пры 1600С, каб цес­та на­бы­ло за­ла­ціс­та-ка­рыч­не­вы ко­лер. За 3-4 га­дзі­ны да Ві­гі­ліі за­ліць ма­ка­вым ма­ла­ком (гл. рэ­цэпт ні­жэй). Па­да­ваць у глы­бо­кіх та­лер­ках, як суп.

Слі­жы­кі

Склад­ні­кі: 1 ст. лыж­ка цук­ру, 15 г драж­джэй, 2-3 ст. лыж­кі ма­ла­ка, 1 шклян­ка му­кі, 2 лы­жач­кі ма­ку, у тры паль­цы со­лі.

Спо­саб пры­га­та­ван­ня: рас­цер­ці дрож­джы з 1 лы­жач­кай цук­ру, за­ліць ма­ла­ком, па­сы­паць 2-3 ст. лыж­ка­мі му­кі. Па­кі­нуць у цёп­лым мес­цы на 15 хві­лін, па­куль ро­шчы­на не пач­не ўзды­мац­ца. Рэш­ту му­кі пра­се­яць, змя­шаць з рэш­тай цук­ру і ма­кам. Да­даць ро­шчы­ну, соль і кры­ху цеп­ла­ва­тай ва­ды. Ста­ран­на раз­мя­шаць, да­лі­ва­ю­чы ва­ды ў вы­пад­ку па­трэ­бы — цес­та не па­він­на пры­ста­ваць да рук. За­крыць іль­ня­ным руч­ні­ком або сур­вэт­кай і па­кі­нуць у цёп­лым мес­цы на 20-30 хві­лін. Ска­чаць з цес­та «каў­бас­ку» ка­ля 1—1,5 см дыя­мет­рам і на­рэ­заць на «гу­зі­кі» ка­ля 1 см таў­шчы­нёй. Вы­клас­ці на бля­ху, па­сы­па­ную му­кой або зма­за­ную але­ем. За­пя­каць у ду­хоў­цы пры 1600С, 10 хві­лін. Па­да­ваць з ма­ка­вым ма­ла­ком або з гар­ба­тай, ка­вай.

Слі­жы­кі мож­на ад­ва­рыць 5 хві­лін у пад­со­ле­най ва­дзе, як га­луш­кі, зліць кі­пень, за­ліць ха­лод­най ва­дой і па­да­ваць па­лі­ты­мі ма­ка­вым ма­ла­ком, як ла­ман­цы (па­пя­рэд­ні рэ­цэпт).