Па традыцыі штогод з 19 па 22 чэрвеня ў філіяле Дзяржаўнага музея гісторыі беларускай літаратуры «Музей-дача Васіля Быкава» адзначаюцца дні памяці народнага пісьменніка Беларусі Васіля Быкава.
Сёлета зноў усіх прыхільнікаў творчасці Васіля Уладзіміравіча запрашаюць на «Быкаўскія дні», якія пройдуць на яго лецішчы ў фармаце літаратурна-мастацкага пленэру.
«Што такое літаратурны пленэр? Як і ў выяўленчым мастацтве, гэта творчая праца з навакольным светам на адкрытай прасторы. Сутнасць — пабачыць мастацкую гісторыю ў паўсядзённасці, адшукаць персанажаў сярод знаёмых ці выпадковых мінакоў, стварыць тэксты і напоўніць іх уласнай інтанацыяй і... проста радавацца момантам свабоднай творчасці», — адзначаюць арганізатары.
Вынікам жа калектыўнай стваральнай працы стане эксклюзіўная рукатворная арт-кніга «Народзіны пісьменніка» — з вокладкай ды ілюстрацыямі. Выданне стане сімвалічным падарункам славутаму земляку з нагоды яго дня нараджэння і зойме годнае месца ў экспазіцыі музея.
Быкаў пачаў чытаць з таго моманту, як сябе памятае, то-бок з пяці гадоў. Калі яны з сям'ёй ехалі на нейкае свята ў царкву, конь раптам панёс вазок з пагорка. Маленькі Васіль вельмі спужаўся. Менавіта з таго часу ён і памятае самога сябе.
Быкаў казаў, што ўжо з дзяцінства ствараў сабе кніжны свет і не жыў у рэальным жыцці. Імкнуўся яго не заўважаць, бо яно было вельмі складаным. Пісьменнік згадваў, што найлепшыя ўспаміны аб дзяцінстве — гэта паходы на азёры і чытанне.
Васіль толькі аднойчы бачыў, як плакала яго маці. Гэта адбылося падчас аб'яднання ў калгасы. Маленькі, ён нічога не зразумеў: ну, калгасы, і што? Бацька расплятаў путы, якім і звязвалі ногі коням, бо яны былі зроблены з лёну. Нават гэта трэба было здаць.
У кожнай хаце меліся самаробныя жорны: камень, пасярод адтуліна, а ў ёй шост. Верхняя частка складалася з яшчэ аднаго каменя з ручкай — менавіта гэта і дазваляла малоць зерне. Дык вось знялі нават гэтыя верхнія часткі. Іх зламалі ды выкінулі ў крапіву. Кожны дзень хадзілі ды правяралі, ці ляжаць ашчэпкі. Калі было што малоць, бацька даставаў з гэтай крапівы ашчэпкі, змацоўваў іх, малоў зерне, а потым зноў выкідаў. Нібыта нічога і не было.
Пасля восьмага класа Быкаў трапіў у Віцебскую мастацкую вучэльню. Спачатку ён паступіў на аддзяленне жывапісу, а потым перайшоў на скульптуру. Але правучыўся толькі год, бо пасля скасавалі стыпендыі для навучэнцаў. А я нагадаю, што гэта быў перыяд пачатку калектывізацыі — час голаду і галечы. Вучоба для хлопцаў з вёскі была амаль адзіным сродкам існавання. Будучы пісьменнік быў вымушаны пакінуць Віцебск.
Як згадваў Быкаў, калі вяртаўся ў родныя Бычкі, на чыгуначным вакзале ён прадаў сваю святочную кашулю. А на атрыманыя грошы купіў дзве булкі ды квіток да Полацка.
Вайна напаткала пісьменніка ва Украіне. Калі надышоў узрост прызыву, яго накіравалі ў інжынерна-будаўнічы батальён. Падчас Кіраваградскай аперацыі будучы пісьменнік быў моцна паранены. Гэтая падзея падрабязна апісана ў аўтабіяграфічнай аповесці «Мёртвым не баліць». Калі яе прачытаў маршал Конеў, які і кіраваў гэтай аперацыяй, ён моцна раззлаваўся: «Што гэты лейтэнанцік сабе дазваляе? Гэта была мая найлепшая аперацыя». Дачка Конева, якая ведала Быкава, перадала яму гэтыя словы, на што Васіль Уладзіміравіч адказаў: «Так, на самай справе, гэта была бліскучая аперацыя. Але тое, што я пісаў, — гэта таксама праўда, бо я там быў».
Нягледзячы на раненне, Быкаў працягнуў ваяваць, яго баявы шлях ішоў праз Малдову, Румынію ды Венгрыю. Перамогу ён сустрэў у Аўстрыі.
Васіль Быкаў быў апантаным аўтамабілістам — вельмі гэтым цікавіўся. Больш за тое, меў уласныя аўтамабілі, нягледзячы на тое, што гэтая сусветная з'ява да нас прыйшла позна. За ўсё жыццё ў яго было тры машыны: першая — «Жыгулі» і дзве астатнія — «Волгі». Ён іх сам рамантаваў, бо не давяраў аўтасэрвісу. Карыстаўся тэхнічнай літаратурай.
Віктар Казько казаў, што Быкаў — адзіны ў Саюзе пісьменнікаў чалавек, які ведае пра аўтамабіль нешта большае, чым тое, што ў яго ёсць рухавік і круцяцца колы.
Чаму ён будаваў гэтае лецішча? Складана сказаць. Па-першае, ён любіў прыроду больш, чым горад. Але гаспадарчая праца ў час дзяцінства паспела надакучыць. Па-другое, у той час гэта было модна. Напэўна, нехта параіў. Раней тут былі лецішчы Саюза пісьменнікаў. Быкаў адзначаў: «Будаваў у Ждановічах дом і думаў: буду пісаць. На другім паверсе, у цесным куточку, пад шум бяроз, якія высіліся над дахам, пазіраючы на падворак з ружамі ўнізе».
Бачыце, які вялікі стол? Але сям'я ж была невялікая: Васіль Уладзіміравіч ды Ірына Міхайлаўна (жонка Васіля Быкава). Гэта было зроблена дзеля гасцей. Беларуска-курдскі пісьменнік Ганад Чарказян, які сябраваў з Быкавым, вельмі добра працаваў з дрэвам. Менавіта Ганад распрацаваў дызайн гэтага мэблевага гарнітура. А на Слонімскай фабрыцы гасцінічнай мэблі па ўласнай замове Быкава быў зроблены астатні інтэр'ер.
Будыніна лецішча на той перыяд не зусім тыповая, стыль больш падобны да еўрапейскага ці амерыканскага. Архітэктарам дачы выступіў сябра Быкава Яўген Болатаў. Дом нагадвае разгорнутую кнігу, якую пакінулі на краі лаўкі ці стала.
Няма сумненняў, што тут адчуваецца моцны творчы дух, умураваны ў сцены. Тыя, хто доўга тут знаходзіцца, асабліва аматары творчасці Васіля Быкава, адчуваюць яго. Асабліва, калі падымаюцца на другі паверх і бачаць рабочы кабінет пісьменніка з пакінутым на крэсле пінжаком. Нібыта ён тут, проста выйшаў на некалькі хвілін.
Завітайце ў гэты куточак пад Мінскам, асабліва калі ў вас няма ўласнай дачы. Няхай на паўгадзіны, але вы адчуеце дух лета. І далучыцеся да таямніц беларускай літаратуры.
Арына КАРПОВІЧ
Фота Яна ХВЕДЧЫНА
«Дзесяцігоддзі школьнае харчаванне нашых дзяцей будавалася на аснове зборніка рэцэптур».
Што за таемнымі дзвярыма?
