Навіна аб важнай падзеі не толькі для праваслаўных беларусаў, але і для ўсіх людзей, якія шануюць гісторыю роднага краю, прыйшла днямі з Гомельскай епархіі Беларускай праваслаўнай царквы. Унікальная калекцыя кніг вярнулася на зямлю, дзе служыў беларускі праведнік. А адбылося гэта якраз у год святкавання 25-годдзя з дня яго праслаўлення ў ліку мясцовашанаваных святых.
Мошчы Іаана Кармянскага — пры жыцці протаіерэя Іаана Гашкевіча — з 1997 года знаходзяцца ў Свята-Пакроўскім храме вёскі Карма Добрушскага раёна. Праз год — з блаславення Мітрапаліта Мінскага і Слуцкага, Патрыяршага Экзарха ўсяе Беларусі Філарэта — адбылася кананізацыя Іаана Гашкевіча і яго праслаўленне ў ліку мясцовашанаваных святых. У 2017 годзе Архіерэйскі Сабор Рускай праваслаўнай царквы прыняў рашэнне аб агульнацаркоўным услаўленні Іаана Кармянскага. Варта нагадаць біяграфію святога, да мошчаў якога сёння няспынна едуць пакланіцца шматлікія паломнікі.
Іаан Гашкевіч нарадзіўся ў 1837 годзе ў беларускай вёсцы Стрэшын. З самага дзяцінства прыслужваў у алтары свайму бацьку — сельскаму святару. У 18 гадоў паступіў у Магілёўскую духоўную семінарыю, а з 1862 года прыняў сан і стаў служыць у вёсцы Шарсцін (цяпер Веткаўскі раён). У 1876 годзе пераведзены ў вёску Агародня Гомельскага павета. Доўгі час лічылася, што святар памёр у 1917 годзе. У 1950-м царква, у якой ён служыў, згарэла: замест храма ўладкавалі вясковы клуб. У пачатку 1990-х гадоў на гэтым жа месцы нечакана была знойдзена труна з нятленнымі мошчамі Іаана Гашкевіча, якую перавезлі ў Карму.
Сёлета, літаральна за некалькі дзён да святкавання дня памяці (31.05) праведнага, у Іаана-Кармянскі манастыр, які цяпер дзейнічае ў аграгарадку Карма Добрушскага раёна, прыйшоў электронны ліст ад Таццяны Байковай з Санкт-Пецярбурга. Карэнная пецярбуржанка паведаміла, што хоча перадаць на Гомельшчыну прыватную калекцыю кніг, якія захоўваліся ў яе сям'і. У жанчыны не было сумненняў, што яны менавіта з бібліятэкі праведнага Іаана Кармянскага — Іаана Гашкевіча. У паўночную сталіцу Расіі па калекцыю кніг з Гомеля накіраваўся старшыня Камісіі па кананізацыі святых Гомельскай епархіі Беларускай праваслаўнай царквы, протаіерэй Аляксандр Лапушанскі. А тым часам кнігі самі падказалі, як амаль век таму бібліятэка трапіла з Гомельшчыны ў Санкт-Пецярбург.
— Усяго было знойдзена 59 кніг, — расказвае протаіерэй Аляксандр Лапушанскі. — Практычна на ўсіх ёсць штамп з надпісам «Протаіерэй Іаан Іаанавіч Гашкевіч». Надпіс зроблены па правілах дарэвалюцыйнай арфаграфіі. На некаторых кнігах на штамп нанесены подпіс, зроблены пёравай ручкай, «З кніг свяшчэнніка Іаана Гашкевіча» з пастаўленай датай.
Без сумненняў, усе перададзеныя кнігі былі выдадзены яшчэ пры жыцці протаіерэя Іаана Гашкевіча і знаходзіліся ў яго сямейнай бібліятэцы. Пры гэтым па датах выданняў можна сцвярджаць, што бібліятэка фарміравалася не адным годам. Хутчэй за ўсё збор кніг папаўняўся дзякуючы малодшаму сыну протаіерэя — святару Іаану Гашкевічу-малодшаму. Ён быў поўны цёзка свайго бацькі. Надалей гэтая бібліятэка перайшла ў яго ўласнасць.
— Вядома, што, паддаўшыся ўсеагульнай эйфарыі розных дэмакратычных пераўтварэнняў пострэвалюцыйнай эпохі, сын Іаана Гашкевіча, як і многія свяшчэннаслужыцелі, захапіўся новым рухам у Царкве. Тым, што мы цяпер называем абнаўленцтвам, — тлумачыць старшыня Камісіі па кананізацыі святых Гомельскай епархіі. — Айцец Іаан малодшы дасягнуў у гэтым руху дастаткова вялікіх вышынь: ён стаў членам Сінода Беларускай праваслаўнай царквы і ўпаўнаважаным па Гомельскай акрузе. Фактычна гэта быў адзін з самых высокапастаўленых святароў таго часу ў нашым рэгіёне ў абнаўленчым асяроддзі. Іаана Гашкевіча-малодшага арыштавалі ў 1937 годзе разам з жонкай Еўдакіяй. На допытах следчыя патрабавалі ў мужа і жонкі ў тым ліку выдаць месца знаходжання сямейных архіваў. Але яны так і не прызналіся ў гэтым. Таксама свяшчэннік і яго матушка Еўдакія не раскрылі месца знаходжання іх адзінай дачкі — Еўдакіі (як і маці) Гашкевіч.
Яна ж ужо ў ваенныя гады выйшла замуж за жыхара Ленінграда Івана Фёдаравіча Кляшчэвіча і ўзяла прозвішча мужа.
— У 2000 годзе архіепіскап Гомельскі і Жлобінскі Арыстарх па просьбе гомельскіх краязнаўцаў зрабіў запыт у пашпартны стол Санкт-Пецярбурга, каб знайсці інфармацыю пра Еўдакію Гашкевіч, — дадае протаіерэй Аляксандр Лапушанскі. — З адказу стала вядома яе прозвішча па мужу. Вядома, што Еўдакія Кляшчэвіч працавала на Віцебскім вакзале ў Ленінградзе. Памерла яна ў 1949 годзе, ёй быў толькі 31 год.
Усё жыццё бярог памяць аб сваёй жонцы Іван Фёдаравіч Кляшчэвіч. Ён і захаваў бібліятэку сям'і Гашкевічаў. У канцы свайго жыцця ленінградзец перадаў кнігі свайму пляменніку — Уладзіміру. Яго дачка — Таццяна Уладзіміраўна Байкова — і стала апошняй уладальніцай калекцыі, і вось цяпер перадала яе на Гомельшчыну.
Таццяна Уладзіміраўна падзялілася, што ў дзяцінстве часта хадзіла ў госці да сям'і сваёй стрыечнай бабулі Алены Сяргееўны — другой жонкі Івана Фёдаравіча Кляшчэвіча. Жылі яны ў камунальнай кватэры, у вельмі маленькім пакойчыку. Іван Фёдаравіч, па яе ўспамінах, быў чалавек глыбокай веры. У савецкі час, нягледзячы на ўсе забароны, рэгулярна наведваў храм і нават рабіў аўдыязапісы на грампласцінкі са службы і потым уключаў іх сваім блізкім: каб паслухалі выдатныя царкоўныя спевы.
— Я не ведала аб тым, што ў бацькі знаходзіцца перададзеная бібліятэка. Калі ён памёр, я, разбіраючы ягоныя рэчы, знайшла гэтыя кнігі. Пачала шукаць у інтэрнэце: хто ж такі Іаан Іаанавіч Гашкевіч? Калі знайшла, то ў мяне адразу ўзнікла думка вярнуць кнігі ў месца іх першапачатковага знаходжання. Я спытала парады ў знаёмага свяшчэнніка, ён параіў аднесці кнігі ў адзін з пецярбургскіх храмаў, але мяне нешта спыніла. Падумала, што гэта будзе няправільна. Пазней напісала ліст у Кармянскі манастыр і хутка атрымала адказ. Цяпер магу перадаць са спакойнай душой, з глыбокай павагай гэтую бібліятэку. Упэўнена, што яна захаваецца на доўгія гады, можа, на стагоддзі і яшчэ больш людзей будуць ведаць пра кармянскага святога Іаана Іаанавіча і яго сям'ю, — распавяла Таццяна Уладзіміраўна Байкова.
У перададзенай бібліятэцы — пераважна кнігі багаслоўскага характару. Іх змест адпавядае тагачаснай вучэбнай праграме Магілёўскай духоўнай семінарыі. Гады выдання кніг супадаюць з часам навучання сыноў айца Іаана ў гэтай навучальнай установе. Не выключана, што айцец Іаан мог набываць гэтую літаратуру менавіта для іх.
— Пералік кніг сведчыць аб коле інтарэсаў іх уладальнікаў і іх культуры. Літаратура пераважна сур'ёзнага багаслоўскага характару і, нягледзячы на тое, што на кнігах не было цвёрдай вокладкі (рабілася гэта для зніжэння цаны), захаваліся ў вельмі добрым стане. Большасць кніг была раскладзена ў кардонныя папкі, згодна з тэматыкай іх зместу: аўтар да аўтара, том да тома, — звяртае ўвагу протаіерэй Аляксандр Лапушанскі. — Асобнае месца займаюць кнігі, якія выкарыстоўваліся для навучання дзяцей у царкоўнапрыходскай школе. Гэта «Навучальны Псалтыр», выдадзены ў 1913 годзе і «Жыцці святых» за шэсць месяцаў, датаваныя 1884 годам з грыфам «навучальны дапаможнік для народных вучылішчаў». На часопісе «Праваслаўны агляд» за 1861 год ёсць рукапісны надпіс «вучнёўская бібліятэка». Верагодней за ўсё, гэта кнігі, па якіх свяшчэннікі вучылі дзяцей Закону Божаму ў Агародненскай царкоўнапрыходскай школе. Як мы ведаем, сам праведны Іаан быў законанастаўнікам у гэтай школе. Пасля бацькі на гэтае месца заступіў яго малодшы сын Іван.
Сёння рарытэтныя кнігі перададзены ў фонды епархіяльнага старажытнасховішча для рэстаўрацыі. Пасля гэтага на аснове бібліятэкі будзе створана экспазіцыя, прысвечаная святому праведнаму Іаану Кармян-
скаму.
— Яна стане важнай крыніцай інфармацыі для ўсіх, хто цікавіцца гісторыяй і культурай Гомельшчыны, — перакананы старшыня Камісіі па кананізацыі святых Гомельскай епархіі протаіерэй Аляксандр Лапушанскі. — Гэтыя кнігі — вялікае для нас адкрыццё, якое дазволіць па-новаму паглядзець на жыццё і служэнне дзіўнай сям'і — сям'і Гашкевічаў. Бягучы год, час святкавання 25-годдзя з дня праслаўлення святога праведнага Іаана Кармянскага ў ліку мясцовашанаваных святых, стаў сапраўды багатым на адкрыцці і новыя факты, якія датычацца жыцця і служэння святога. Гэтыя факты праліваюць святло на прабелы ў яго біяграфіі. Адным з такіх унікальных дакументаў стаў знойдзены метрычны запіс аб дні і абставінах смерці айца Іаана. Зыходзячы з яго, стала вядома, што праведны Іаан Кармянскі памёр 27 красавіка (па новым стылі) 1919 года. Сярод наноў адкрытых матэрыялаў — богаслужэбныя дзённікі свяшчэнніка.
Наталля КАПРЫЛЕНКА
Фота і матэрыялы дадзены Гомельскай епархіяй Беларускай праваслаўнай царквы
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
На гэтым тыдні Цяльцы будуць проста незаменныя ўсюды, дзе іх ведаюць.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
