Дзесяць сотак зямлі — для сада-гарода, для нейкага хлеўчука, дома, цяпліцы, а з часам, магчыма, лазні — гэта ж так, здавалася, мала...
Каб выйграць месца, усе гаспадарчыя пабудовы «загналі» ў так званы цокаль: дом на лецішчы атрымаўся высокім, далёкім ад зямлі, што, вядома ж, дрэнна.
Што, магчыма, добра — вокны ў ім выходзяць на... шпакоўні і тым самым дыктуюць клопат: чакаць, пакуль птушкі вернуцца з выраю, назіраць, як старанна яны будуюцца, як гадуюць дзяцей...
Але ж самае цікавае пачынаецца потым, калі малыя ў чаканні ежы «разносяць» шпакоўню, калі адтуль высоўваюць галоўкі, каб паглядзець, што робіцца звонку, калі хочуць і так баяцца ўзляцець!
Першым тады хоць трохі лягчэй, бо ззаду іх «падштурхоўваюць» іншыя. У апошняга «штурхачоў» няма — хіба мара ўзляцець, не адстаць ад іншых.
У птушак — як у людзей.
Горад, крамка, даўгаватая чарга, што зусім не здзіўляе, бо пах адсюль, здаецца, на вярсту... Ды і выпечка, кажуць, на славу!
— Нам, калі ласка, восем пірожных, — замаўляем на кампанію. І потым акуратна вязём — да сяброў, на другі канец горада.
А ўжо там, дастаўшы з пакунка, бачым, што пірожных зусім не восем, а сем...
Стары анекдот: свой самы першы мільён крамшчыца Лена зарабіла фразай: «Дзесяць рублёў буду вам вінаватая».
«Мабілкі» наўкол і «пяюць» — на ўсе галасы! З самых незвычайных — у крамах, у вагонах метро — кукарэканне, плач немаўляці, нашы «Рэчанька», «Тры чарапахі» ды бадзёрае: «А я ў печы не паліла, мілы мой, міленькі, а я есці не варыла, голуб мой сівенькі...»
Некаму, напэўна, жонка назвоньвала: папярэджвала, што вячэры няма.
Ці нагадвала, каб у краму зайшоў.
...На грузінскім тэлебачанні — аналаг праграмы «Што? Дзе? Калі?», прамая трансляцыя. Пытанне тэлегледача з Тбілісі: «У якім творы Пушкіна ёсць слова «кровать»? Знатакі выкручваюць мазгі, думаюць. Праходзіць хвіліна — адказу няма. Тады — слова гледачу, і ўжо ён пераможна «спявае»: «Анэгін, я с кровать не встану, безумно я люблю Татьяну!»
Гэта быў анекдот. Зараз — чыстая праўда.
Таня была рэдкай дзяўчынай — ну хоць бы тым, што ніколі не карысталася касметыкай, не хавала пад доўгімі спадніцамі ды нагавіцамі свае, мякка кажучы, непрыгожыя ногі. Казала, абы хадзілі — на заняткі, на дыскатэку... У танцах ёй, здаецца, роўных не было!
А таму не дзіва, што побач круціліся... жаніхі, што адзін — высокі, прыгожы, нават з кватэрай — паклікаў замуж. І Таня пайшла.
«Ну-у, гэта ненадоўга!», «Не пара...», «Ён зараз жа разгледзецца — кіне», — казалі яе аднагрупніцы. А Таня — жыла. Уставала першай, збірала сняданкі і, адпраўляючы мужа на работу, амаль заўсёды казала: «Я тут новы рэцэпт знайшла... На вячэру ў нас будзе такое...».
Адгадайце з трох разоў, куды пасля работы спяшаўся муж?
Ну, вядома ж, туды, дзе чакалі! Спачатку Таня адна... Потым —
з маленькай дачушкай. З дзвюма...
Здароўе, кажуць, першае наша багацце, другое — шчаслівае сужэнства, якое трымаецца на чымсьці... нябачным звонку.
Кумачкі ў трамваі — ну, як дома на кухні! Нуль увагі на «публіку»: сядзяць, «шчабечуць» і, здаецца, пра ўсё...
Тут і зараз — самае цікавае:
— Слухай, а твой былы муж на юбілей да цябе прыходзіў? — пытаецца адна.
— А як жа!.. І падарункі прынёс! — хваліцца другая. — Аддае (нават цешчы!) ды кажа: «Я толькі на хвілінку...». Мы яму — разам: «Ды хоць на ўсю ноч!». А што — госць жа лаўкі не праседзіць. Стол накрыты... Мяне ж, ты ведаеш, хлебам не кармі, дай нешта згатаваць, а тым больш для гасцей! Сем салатаў зрабіла, тры гарачыя, пірагоў з дачкой напяклі... Пасядзелі, пагаварылі, заспявалі... Дзеці ж на музыку ходзяць... Такі канцэрт нам зладзілі!.. Былы мой, бачу, сядзіць — ну як кот у красках! Шапчу: «Мо табе дадаму пара?». Ён — аж здрыгануўся: мусіць, забыўся, што дом не тут?.. З суседам на лесвіцу пакурыць хадзіў, дык яму і прабалбатаўся, што новая жонка і прыгожая, і разумная, і на 15 гадоў маладзейшая, а каб нешта дома зрабіць, дык яе няма: усё сам...
— Твой?! Сам? — не верыць вушам слухачка. — І як жа ён так уляпаўся?
— Як-як?... А то не ведаеш: мужчына — нібы танк: куды дула, туды і вежа.
І назад дарогі няма.
Горад, крама, чарга каля касы, але хвост яе не пужае, бо ў касірах — сапраўдны профі: малады чалавек, у якога ад звычнага «Добры дзень! Пакет?..» да «Дзякуй за пакупку» не праходзіць, здаецца, хвіліны. Рукі так і снуюць!
— Глянь, які ў яго пярсцёнак на правай руцэ, — чуецца з-за спіны. — Нездымальны, відаць!.. На ўсю фалангу пальца!
— Трэба разумець, жонка пастаралася? Хацела, каб здалёк убачылі, што сямейны, каб «не падкатваў» ніхто...
— Ага... Можна падумаць, што цяпер гэта некага спыніць.
Хоць і трэба было б.
Каханне ў лёсе — як пажар у лесе: зоймецца немаведама з чаго, немаведама калі і тады...
Ксеня была замужам, гадавала дачку, будавала кватэру, мела добрую работу, пажылых бацькоў... А потым як звар'яцела: забрала дзіця і ходу — у іншы горад, іншае жыццё.
...Той, другі яе муж, быў нашмат старэйшы і куды багацейшы. З ім яна магла не працаваць: «весці дом», гадаваць дзяцей (ён марыў, што іх будзе трое, як мінімум). Ёй жа — на новым месцы — карцела пачаць спачатку, з нуля, некаму нешта даказаць, дабіцца самастойнасці, незалежнасці, уласных грошай, кар'еры...
І жанчына яе рабіла: хай пакрысе ды расла па службе.
І дачка яе таксама расла.
І ў мужа — як потым дазналася — маленькі сын ад іншай жанчыны, а таму вось гэтай — двойчы разведзенай — прыдаліся і яе незалежнасць, і кар'ера, і грошы.
...На іх — ну вядома ж — яна магла наняць рэпетытара, падцягнуць дачку па матэматыцы, але ў класе быў «батанік», які згадзіўся рабіць гэта бясплатна: спачатку — дома ў Ксені, потым — дома ў сябе, адкуль дачка заўсёды вярталася нейкай маўклівай, чужой і толькі потым, пад «допытам», расказала, чаму. Таму, што там, у «батаніка», — дом і сапраўдная сям'я, дзе ёсць тата і мама, якая не марозіць супы і катлеты на тыдзень, таму што там — сёстры і браты, сумесныя размовы і сумесная праца, там яе любяць і разумеюць... «А хіба я не люблю?!» — не верачы вушам, спытала маці. «Ты — найболей сябе!» — выпаліла дачка.
...»Батанік» (акулярык, маленькі, худзенькі) і сапраўды падцягнуў дзяўчынку па матэматыцы: яны разам паступілі вучыцца.
Ксеня жыве адна.
Каханне ў лёсе — як пажар у лесе.
Міхайлаўна ці не адзіная з досыць шырокага кола знаёмцаў, хто можа пачаставаць паляндвічкай, салам, кумпячком, прычым не проста тоненька парэзаць на талерку, а кавалачак дастаць са скрынкі, прынесці ў хату, каб... загарнуць з сабой.
Баронімся, як толькі можам: кажам, што ўсё гэта ёсць у продажы, што спатрэбіцца самой, што госці мы так сабе, бо ёсць жа бліжэйшыя...
— Гэта вы пра сястру? — удакладняе жанчына. — Дык яна ж мне родная і няродная. У нас з ёй маці адна, а бацька... Мой — светлай памяці — дабрэнны быў. Зімой усё кармушкі для птушак рабіў, вясной — шпакоўні... А Марынін — сам сабе есці шкадаваў (што ўжо казаць пра іншых...). Дачка па ім пайшла. У горад пасля школы з'ехала, на работу ўладкавалася. А як выхадныя — дык адразу ў вёску, дамоў. Прыедзе — два дні ад'ядаецца, бо ў горадзе, кажа, дорага і нясмачна. І спіць яшчэ, бо там шумна... Мама шкадавала яе, малодшую, познюю: не будзіла, усе грошы свае аддавала, сумкі складвала... Ну і я туды ж... Не паверыце: калі б мы апошняе з сябе паздымалі, яна, далібог, узяла б — не спытала б, у чым застанемся?!.. Вось такі чалавек: па крыві, — дык, здаецца, няма раднейшага, па душы — чужая чужаніца. Але ж як ёсць, так ёсць.
І нічога ўжо не зменіш.
...Некалі даўно, каб спраўдзіць мару (купіць чырвоны гальштук і стаць піянеркай) бабуля збірала бутэлькі. Яе ўнучка, не маючы грошай на планшэт, пайшла з гітарай у парк.
Вярнуўшыся, расказала, як хвалявалася, як баялася, як няёмка і страшна было заспяваць, але яна «сабрала ўсю волю ў кулак»: змагла!..
І потым, здаецца, нідзе не зблытала словы, стрымала мелодыю: грала і спявала!
Людзі, праходзячы міма (а хто-ніхто спыняўся!), слухалі яе, асобныя нават плацілі — дробнай манетай. Але ж нейкі дзядзечка, што спачатку міма прайшоў, потым вярнуўся і паклаў ёй цэлы рубель.
— Вось ён, — паказвала дзяўчынка, — мой першы зароблены! І я — ніколі-ніколі, ні на што не патрачу яго, — захаваю на ўсё жыццё!
...Дзядзечка, які тым самым рублём аддзячыў за песню, мусіць, гэтак жа «ніколі-ніколі» не дазнаецца, што падарыў чалавеку нешта большае, чым рубель.
У пад'ездзе (і нават доме, дзе пад'ездаў з дзесяць) гэта ведаюць многія: калі трэба пазычыць грошай — схадзі да Жоры: ён мае, прычым заўсёды. Адкуль?
Мужчыны меркавалі, што яму дапамагаюць родныя, жанчыны — што яны ж, бацькі, прывучылі эканоміць...
Ды памыляліся і адны, і другія, бо, калі спыталі, Жора прыгадаў зусім не сваю сям'ю, а бабулю-вахцёрку.
Банальная зусім гісторыя.
Жора — пасля службы ў войску — прыйшоў на завод, атрымаў ложка-месца ў рабочым інтэрнаце, неяк дацягнуў да першай зарплаты. Яе — хлопцы сказалі — трэба «абмыць». Ды ён і сам гэта ведаў: пасля работы зайшоў у краму, купіў гарэлкі з віном, закускі... Сумку нёс — як падняць!
На ўваходзе ў інтэрнат яго вахцёрка спыніла, сказала:
— Сынок, ты, бачу, тут новенькі? Малады... Табе жыць і жыць яшчэ. Хочаш, каб нейкая капейка за душою была, каб потым — добрая жонка, сям'я?..
— А хто ж не хоча? — паспрабаваў адмахнуцца хлапец.
— Тады паслухай, што я табе скажу: ніколі не выпівай з палучкі.
— Гэта чаму?
— А ты вось зараз трохі ўстрымайся, вочы не залівай — паглядзі на сваіх суседзяў.
...У той вечар (і якраз жа ў пятніцу) яны — Жора бачыў — накацілі будзь здароў: той «паддачы», што ён прынёс, аказалася мала, двойчы пасылалі «ганцоў» па дабаўку і пасля яе ледзьве распаўзліся!
Назаўтра, у суботу, сабраліся зноў — проста пахмяліцца, узяць па чарцы, аднак спыніцца, на жаль, не змаглі.
У нядзелю ўсё пачалося спачатку.
У панядзелак дзень быў цяжкі — многім на рабоце балелі галовы, многія аддавалі старыя даўгі, а недзе праз тыдзень залазілі ў новыя, бо не было на абеды.
«Я вось гэтак жыць не хачу», — цвёрда вырашыў Жора і, чарговы раз атрымаўшы грошы, стаў казаць сваім хлопцам, што яму трэба з'ездзіць у вёску да бацькоў (да брата, да пляменніка на дзень нараджэння, на спатканне...)
Сярод дзяўчат і досыць хутка знайшлася любімая — згулялі вяселле, стварылі сям'ю.
Яна і сапраўды ў іх харошая: двое дзяцей, кватэра, машына... Усё так, як казала бабуля-вахцёрка. І, напэўна ж, не толькі яму, Жору, — многім жыльцам!
Шкада, што нямногія слухалі.
Калі сэрца насіць асцярожна, жыць можна.
Кропка вось тут, у канцы монаверша, была не заўсёды: зрэдку прасіўся клічнік! А найчасцей — пытальнік, бо — маладая ж яшчэ — хацелася пакатацца на ровары, дагнаць аўтобус, падурэць з дзецьмі, «адарвацца» ў танцы і — само сабою — у працы, але...
Не раз і не два яе ратавала хуткая, аж пакуль не «з'явіўся» ўласны доктар з... апавядання Льва Талстога. Як толькі адчуеце, што ёсць сэрца, — казаў ён свайму пацыенту, — канчайце, кідайце заняткі, забаўляйцеся. Горш за ўсё — хваляванні. Ні ў якім разе не дапускайце сябе да гэтага.
...Праверана: калі не дапускаць — жыць і сапраўды можна.
Валянціна ДОЎНАР
Ад яе ж.
Нехта не дурны прызнаў, што наша жыццё — гэта тры дні: учора, сёння і заўтра. Учора ўжо прайшло — і мы ў ім нічога не зменім, заўтра яшчэ не наступіла, значыць, сэнсу няма пра яго непакоіцца.
А таму галоўнае, што ёсць у кожнага (ва ўсякім разе пакуль...) — гэта сёння. З большым ці меншым поспехам яго можна ствараць, можна пражываць, святкуючы маленькія радасці.
З мастацтвам па жыцці.
Баявое ўзаемадзеянне найвышэйшага ўзроўню.
«Дзесяцігоддзі школьнае харчаванне нашых дзяцей будавалася на аснове зборніка рэцэптур».
