Што аддаў, тваё — пры жыцці і нават па смерці...
Сяброўка нам — слоічак мёду, аджыкі, торбачку
сушаных зёлак, мы — штось сваё, эстафетай —
некаму…
І, вядома ж, не дай за дай, а таму, што на дварэ
зіма — час, калі так не хапае цяпла і радасці,
падстаў для шчырых усмешак і размоў, для роздумаў.
А таму, хоць нешта маючы (з восені і верабей багаты), проста грэх пакінуць усё пры сабе: дзяліцца трэба — пакуль жывеш, пакуль можаш, пакуль ёсць з кім.
Сказаць можна шмат, ці ляпнуць — не падумаўшы.
А вось напісаць…
Тут, здавалася б, хоць-нехаць збярэшся з думкамі ды ўзважыш словы.
Не факт, як высвятляецца: дзве старонкі ў адным артыкуле аб тым, што самае дарагое ў чалавека (асабліва цяпер і чамусьці ў беларуса?) — гэта... зямля.
Міжволі і досыць доўга думала, з якога ж перапуду, адкуль у аўтаркі — дарослай і, як выглядае, сталай, адукаванай жанчыны — такая выснова? Яна, што, — не мела бацькоў і не мае дзяцей? Нікога не кахала і ні на што не хварэла? Ніколі не выпівала і таму не чула, што самае дарагое ў чалавека ўсё ж здароўе?..
Нехта недурны прызнаў, што ёсць людзі, якія гавораць (і пішуць?) нават тады, калі мозг адпачывае.
(Варыянт малітвы: «Божухна, дай мне сілы трымаць язык за зубамі, пакуль не збяруся з думкамі».)
«Хто каго любіць, той таго чубіць» — гэта значыць, гладзіць — па чубе. Так разумела Таццяна і, вядома ж, гладзіла — мужа. Дома.
У машыне трохі іншая «фішка» была: ён руліў, сачыў за дарогай, яна — нешта расказвала, каб весялей было, чытала анекдоты.
Не без таго — часам гладзіла па калене, ды з такою пяшчотай…
— Адчуваеш? — спытала неяк.
— Ну, — муж кіўнуў.
— А што? Канкрэтна…
— Калена крыху свярбіць…
Хоць стой, хоць падай, як той казаў! Ды не было куды…
Хлопец на танцах загаварыў з дзяўчынай. Калі яна замоўкла, яны ўжо мелі двое дзяцей.
Гэта — анекдот.
Чыстая праўда: вечар, трамвай, над вухам прыветнае:
«О-о, колькі зім?!»
Тая, што спытала, ужо ладкавалася побач.
Выйшла — хвілін праз 20. Не ў памяці: мы паспелі за гэты час адказаць на прывітанне ці ўсё ж такі не?
(На стале ў знаёмага стаматолага аўцюкоўскае, крылатае «Лепш за ўсё ратуе зубы своечасова закрыты рот»).
На работу як у госці — гэта пра Наташу, бо яна амаль штодзень то з пірагом, то з піражкамі і такая прыбраная! А ўсё таму — казала (па-руску) — «что бабушка — мастерица: и печет, и шьет, и вяжет...»
Глухі недачуе, дык здагадаецца: «А чего матерится-то? Устает?»
Ды ніколечкі, бо якая можа быць стома, калі робіш тое, што любіш: да гэтай зімы ўнукам-унучкам — новыя шалікі, рукавічкі.
...Наташа ў сваіх у краму зайшла, разлічылася за пакупкі, потым, ужо на выхадзе, што-нішто хацела ў іншы пакет пакласці... Як на ліха, зазваніў мабільнік. З мінуту пагаварыла — рукавічак няма. Нехта ўзяў.
«Ну як жа так? Сярод белага дня!» — скардзілася потым бабулі, а тая хіба ўсміхалася, бо ўдалая ж рэч, калі нехта паквапіўся?! Трэба такіх яшчэ навязаць.
Аднакласнікі сустрэліся амаль дваццаць гадоў пасля — захацелі гэта адзначыць.
— Мне шклянка гарэлкі — што слану драбіна, — стаў выхваляцца адзін. — Кульну і нават не зморшчуся!
— Падумаеш, — не здзівіўся другі. — Я тое ж самае магу з бутэлькай зрабіць.
— А ты? — спыталі ў трэцяга.
Той хіба ўздыхнуў:
— Я, даражэнькія, даўно не «герой»: норма ў мяне — сто грам. На большае — ну ніхто не ўгаворыць!
...Чым не прыклад?
З парад бывалых: хочаш да старасці заставацца «дзяўчынай», ідзі ў прадавачкі.
Гэта, здаецца, найпрасцейшы спосаб. Куды складаней сачыць за сабой, навучыцца выбіраць абутак, адзенне, прычоску, макіяж…
У Алачкі тут поўны парадак: шыкоўна выглядае! Жанчынай (прынамсі, у горадзе) яе ніхто ніразу не назваў, а паехала ў вёску да сяброў і…
Галоўнае — сама ж нарвалася: апранула старую куртку, усунула ногі ў валёнкі — пайшла на вуліцу снег адкідаць. «Бабуля...», — пачула ля вуха і... ледзь лапату не ўпусціла! «Гэта вы мне?! — абарвала месціча-п’яніцу. — Я штось не знаю такога ўнука!..»
Адшыла, карацей, «праглынула» крыўднае слова, бо ўявіла (мусіць, жывых яшчэ?) родных гэтага «хлопчыка» — яго матулю, яго бабулю, якія (ну напэўна ж!) радаваліся яму, маленькаму, любілі, гадавалі і…
«Хто вінаваты?» ды «Што рабіць?» — мусіць, самыя складаныя пытанні, бо не знайсці на іх адназначных, правільных адказаў... Колькі не шукай і колькі не думай.
З дыялогаў (чорны, але ж тут мо дарэчны гумар). «У вас дзеці ёсць?» — «Не» — «Як жа так?» — «Ды пашчасціла».
З дыялогаў. Свякроў — цяжарнай нявестцы (па тэлефоне):
— Ну як ты?
— Стамілася — не перадаць! Дзеці сёння зусім не слухаюцца, халадзільнік амаль пусты, у кватэры не прыбрана і сіл — ну ніякіх!
— Ты пачакай, не расстрайвайся! Зараз я пад’еду — прывязу прадукты, прыгатую абед, выведу малых на вуліцу, мы пагуляем, а ты ў гэты час адпачнеш — збярэш вячэру для Славы.
— Для якога Славы?
— Як для якога? Для мужа свайго.
— Майго завуць Сяргей.
— Жах... Я што — не туды патрапіла?
— Жах!!! Вы што — не прыедзеце?!
Гэта была замалёўка на тэму, як не проста бывае з дзецьмі, як цяжка іх гадаваць, выводзіць у людзі…
І, вядома ж, зусім не для таго, каб там, у дарослым жыцці, іх зневажалі ці крыўдзілі, каб (бронь божа!) калечылі ці забівалі ў розных бандыцкіх разборках, якія цяпер і ці не штодня паказвае нам тэлевізар. Толькі глядзі…
Дыетолагі кажуць, што ежу трэба старанна перажоўваць, адчуваючы смак, а для гэтага — не чытаць, не размаўляць, не глядзець тэлевізар…
Але ж, здараецца, яго і не выключыць, бо там, напрыклад, «Апошні дзень» — перадача аб тым, якім ён (прычым пагадзінна) быў у некага з нашых вялікіх: хто знаходзіўся побач з ім, вёз у бальніцу, заходзіў у палату; што там бачыў і чуў, што казаў памерламу... Які мо ў думках не меў, што вось гэты канкрэтны дзень, для яго апошні!
А калі б меў, пражыў бы неяк іначай?
Дзядзька Міця працаваў у праектным інстытуце. Работа не падабалася, але ён не звальняўся, бо стаяў у чарзе на кватэру, а яна, хоць марудна, але ж падыходзіла! Ён з жонкай, сынам і дачкой атрымалі спачатку так званую паўтарачку (25 квадратаў) з падменнага фонду, потым — нядрэнную двухпакаёўку. Сын туды нявестку прывёў, і дзядзька, урэшце (!), перавёз сям’ю ў сваю, можна сказаць, асобную, чатырохпакаёвую…
Праўда, на тое каб яшчэ і работу змяніць, смеласці ў яго не хапіла: на ранейшай дапрацаваў да пенсіі.
...Жонка яго падвяла — рана памерла, дзеці і ўнукі раз’ехаліся па свеце. Дзядзька ў той вялікай кватэры жыве адзін. Часам цытуе Барадуліна, яго мудрае:
«А ў каго запытацца
наапаслед
І чаго ты прыходзіў
На гэты свет?»
Ну сапраўды: не для таго ж, каб стаяць у чарзе на кватэру?
...З плошчы Якуба Коласа на вуліцу Васіля Казлова можна даехаць на трамваі. А можна прайсці нацянькі — па адносна старых утульных дварах, міма Вайсковых могілак і любімай царквы.
Альбо не міма.
І тады, яшчэ на ўваходзе, накінуць хустку, перахрысціцца, моўчкі (як некалі з мамай) пастаяць сярод людзей, памаўчаць ды падумаць — пра яе, пра сябе, пра час…
Потым — паставіць свечкі: найперш — за спачын (яе і, на жаль, вельмі многіх) і раптам, неяк міжволі, заўважыць, што тут, у царкве, усе — як адзін: у людзей падобныя твары... А ўжо вочы…
Не свечка паўстане прад Богам — паўстане душа.
Валянціна ДОЎНАР
АД ЯЕ Ж
Група даследчыкаў задавала дзецям адно і тое ж пытанне: што такое любоў?
Адказы аказаліся куды глыбейшымі, чым нехта мог уявіць! Як варыянты: любоў — гэта калі мама робіць каву для таты і, перш чым яе падаць, каштуе, каб пераканацца, што кава смачная (7 гадоў); гэта, калі сабачка ліжа твой твар нават пасля таго, як ты на цэлы дзень пакінула яго аднаго (4 гады); калі ты кажаш хлопчыку, што табе падабаецца яго кашуля, і ён потым носіць яе кожны дзень (7 гадоў); калі ты камусьці аддаеш большую частку сваёй смажанай бульбы і не патрабуеш нічога ўзамен (6 гадоў)…
Знайшлі тыя даследчыкі і самае клапатлівае дзіця.
Ім прызналі хлопчыка, сусед якога нядаўна страціў жонку. Убачыўшы, што мужчына плача, малы (чатыры гады) залез яму на калені і проста сядзеў. Калі мама потым спытала, што ён казаў дзядулю, хлопчык прамовіў: «Нічога. Я проста дапамог яму плакаць».
Адкуль у нашых дзяцей такое разуменне любові, — адно пытанне: што з ім — вось гэтым разуменнем — стане з гадамі (у гэтых жа дзяцей і ў іншых) — другое…
Пажывём — пабачым. Калі пажывём, а пакуль... Тост, не тост?
Калядкі... Святы
ў шумным карагодзе:
Прыждалі мы
чароўнае пары —
Зноў Новы год...
А што?
Няхай прыходзіць!
Адно — хай будзе лепшы,
чым стары!
З мастацтвам па жыцці.
Баявое ўзаемадзеянне найвышэйшага ўзроўню.
«Дзесяцігоддзі школьнае харчаванне нашых дзяцей будавалася на аснове зборніка рэцэптур».
