Уся беларуская навука, якая акрамя акадэмічнай уключае таксама і ВНУ, і галіновую, накіравана на атрыманне новых ведаў, але пры гэтым з’яўляецца практыкаарыентаванай, сказаў на прэс-канферэнцыі, прысвечанай прыярытэтным напрамкам навуковых даследаванняў у 2024 годзе, галоўны вучоны сакратар Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Васіль Гурскі.
— Новыя веды набываюць форму новых тэхналогій, эксперыментальных і вопытных, новых узораў і матэрыялаў, якія становяцца магчымасцю для рэальнага сектара ў далейшым маштабаваць распрацоўкі, укараняць іх у вытворчасць і атрымліваць новую прадукцыю, лекі і тэхніку, — падкрэсліў галоўны вучоны сакратар НАН.
Ён адзначыў, што навука — заўсёды погляд у будучыню, яна арыентавана на перспектыву, і ў той жа час любыя распрацоўкі грунтуюцца на тых кампетэнцыях, якія назапашаны папярэднімі пакаленнямі навукоўцаў.
— Беларуская навука ў гэтым плане выгадна адрозніваецца ад многіх іншых краін, таму што мы ў момант развалу СССР не згубілі свае навуковыя школы, актыўна іх развівалі і назапашвалі новыя кампетэнцыі ў розных напрамках. У многім дзякуючы гэтаму Беларусь з’яўляецца касмічнай дзяржавай, актыўна даследуе Антарктыду, — сказаў вучоны сакратар. — У гэтым годзе 16-ая антрактычная экспедыцыя НАН Беларусі ўжо актыўна працуе на лядовым кантыненце, — дадаў ён.
Сярод найбольш перспектыўных напрамкаў работы беларускіх навукоўцаў Васіль Гурскі назваў даследаванне біятэхналогій.
— Гэта важны напрамак, які ў нашай краіне мае не толькі сур’ёзную навуковую аснову, але і практычнае ўвасабленне, — падкрэсліў спікер. — Так, Беларуская нацыянальная біятэхналагічная карпарацыя актыўна супрацоўнічае з навукоўцамі і ўкараняе іх распрацоўкі.
Развіваецца і такі стратэгічны напрамак, як мікраэлектроніка.
— Гэта адна з найважнейшых задач, якія кіраўнік дзяржавы паставіў і перад прамысловасцю, і, у першую чаргу, перад вучонымі. Навуковае забеспячэнне развіцця мікраэлектронікі, штучнага інтэлекту, праграмнага забеспячэння вельмі важна для нас на перспектыву, — сказаў галоўны вучоны сакратар.
І, вядома ж, гаворачы аб перспектыўных напрамках даследаванняў, нельга не згадаць даследаванні ў сферы медыцыны, фармацэўтыкі, атрымання новых матэрыялаў з зададзенымі ўласцівасцямі, падкрэсліў ён.
Яшчэ адна найважнейшая задача для беларускіх навукоўцаў — развіццё электратранспарту і метадаў беспілотнага кіравання новымі транспартнымі сродкамі.
— Канкрэтныя распрацоўкі ў сферы электратранспарту ўжо прадстаўлены кіраўніку дзяржавы, — адзначыў Васіль Гурскі. — НАН Беларусі створана практычна поўная кампанентная база для развіцця свайго электратранспарту: гэта і электрарухавік, і каробка перадач, і праграмна-апаратны комплекс кіравання транспартным сродкам.
Навука вызначае якасць нашага жыцця, а гэты год аб’яўлены Годам якасці, падкрэсліў начальнік упраўлення навукі і інавацыйнай дзейнасці Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь Пётр Пякуцька. Ён расказаў, што ў сістэме Міністэрства адукацыі функцыянуюць 34 навуковыя арганізацыі, у асноўным гэта ўніверсітэты. І ў мінулым годзе яны прымалі ўдзел у выкананні навукова-даследчых работ у рамках усіх 12 дзяржаўных праграм навуковых даследаванняў, што рэалізуюцца ў краіне.
— Сярод асноўных вынікаў працы нашых навуковых арганізацый у мінулым годзе, якія атрымалі шырокі рэзананс, было, у прыватнасці, завяршэнне шматгадовага праекта па распрацоўцы і запуску на арбіту універсітэцкага спадарожніка БДУ, — расказаў начальнік упраўлення навукі і інавацыйнай дзейнасці Міністэрства адукацыі.
Спадарожнік быў выведзены на арбіту ў чэрвені 2023 года і да канца года здзейсніў ужо 3000 віткоў на калязямной арбіце, а лабараторыямі па ўсім свеце атрымана звыш 3 тысяч пакетаў тэлеметрычных дадзеных. Поўны цыкл распрацоўкі, праектавання і праграмнага забеспячэння спадарожніка быў выкананы спецыялістамі БДУ, звярнуў увагу навуковец.
— У гэтай жа вобласці можна адзначыць распрацаваную Інстытутам прыкладных фізічных праблем імя Сеўчанкі сістэму арыентацыі відэаапаратуры, якая ўсталёўваецца на расійскім сегменце Міжнароднай касмічнай станцыі і дазваляе ў аўтаматычным рэжыме вырабляць факусіроўку відэаапаратуры і здымкі зададзеных паверхняў на Зямлі.
Сярод дасягненняў, якімі ганарыцца беларуская навука, вучоны назваў і распрацоўкі ў галіне біятэхналогій.
— У мінулым годзе быў уведзены ў эксплуатацыю ўчастак па вытворчасці новых арыгінальных біярэзарбіруемых поліфункцыянальных лекавых прэпаратаў на прадпрыемстве «УНІТЭХПРАМ БДУ». Цяпер завяршаюцца работы па падрыхтоўцы камплектаў дакументаў па акрэдытацыі гэтага вытворчага ўчастка ў адпаведнасці з патрабаваннямі GMP і вядзецца падрыхтоўка да пачатку клінічных выпрабаванняў гэтых прэпаратаў, — расказаў Пётр Пякуцька.
Гонарам беларускіх распрацоўшчыкаў стаў эндапратэз каленнага сустава, падкрэсліў навуковец:
— У канцы мінулага года ўжо выраблена 600 такіх эндапратэзаў, яны пастаўлены ва ўстановы аховы здароўя Рэспублікі Беларусь, зроблены першыя аперацыі. У гэтым годзе наша задача — павялічыць аб’ёмы вытворчасці гэтага пратэза, рухацца ў напрамку распрацоўкі і пачатку вытворчасці эндапратэзаў тазасцегнавага сустава.
У поле зроку навукоўцаў — самыя розныя сферы і галіны. Так, сярод новых распрацовак — інфармацыйна-аналітычная сістэма кантролю і аналізу дзейнасці ў водаахоўных зонах (яна будзе ўведзена ў эксплуатацыю ў бліжэйшыя тыдні), а таксама ўзор аўтамабільнага радыёлакатара папярэджання сутыкнення далёкага дзеяння.
— Узмацненне прыкладной арыентацыі нашых даследаванняў з’яўляецца для нас надзённай задачай і на бягучы год, — сказаў Пётр Пякуцька.
Моладзь у нашай краіне актыўна ўключана ва ўсе прыярытэтныя напрамкі навуковых даследаванняў, расказаў старшыня Савета маладых вучоных НАН Беларусі Станіслаў Юрэцкі. Кожны трэці даследчык у Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі — гэта малады вучоны: штогод на працу і вучобу сюды прыходзіць каля 300-350 маладых людзей — у аспірантуру, магістратуру і на пасаду малодшых навуковых супрацоўнікаў. У сферы навуковых інтарэсаў маладых вучоных — напрыклад, розныя ахоўныя пакрыцці, у тым ліку для выкарыстання ў касмічнай сферы, расказаў старшыня Савета маладых вучоных НАН. Ёсць напрацоўкі і ў сферы аграпрамысловага комплексу. У прыватнасці, харчовы 3D-прынтэр, які стаў летась пераможцам конкурсу «100 ідэй для Беларусі».
— Усе распрацоўкі навукоўцаў з’яўляюцца прамым імпартазамяшчэннем. Калі мы не навучымся вырабляць самі лекі, новыя матэрыялы, новыя тэхналогіі, нам давядзецца або гэта закупляць за мяжой, або адмаўляцца ад гэтага, — падкрэсліў Васіль Гурскі.
Ён адзначыў, што распрацоўкамі, якія пазіцыянуюць Беларусь як высокаразвітую краіну, што належыць да ліку тэхналагічна паспяховых, з’яўляюцца, вядома ж, даследаванні ў сферы космасу. Цяпер у Акадэміі навук пачата распрацоўка новага спадарожніка зандзіравання Зямлі.
— Нельга таксама не адзначыць поспехі беларускай навукі ў частцы вытворчасці фармацэўтычных прэпаратаў. Тут вялікая колькасць новых імпартазамяшчальных прадуктаў, але найбольшую вядомасць атрымалі нашы ўнікальныя распрацоўкі ў сферы лекаў ад раку — супрацьпухлінных прэпаратаў. Не так даўно быў анансаваны «Еленаген», а ў мінулым годзе завяршыліся даследаванні і будзе ўкараняцца ў практыку яшчэ адзін зусім новы лекавы сродак, расказаў вучоны.
— Аналагаў яму ў свеце няма, гэта перадавы край не толькі айчыннай, але і сусветнай навукі, — адзначыў ён.
Кожная з прарыўных распрацовак не з’яўляецца вырванай з кантэксту, яна аб’ядноўвае вялікую колькасць даследаванняў. Гэта комплекс работ многіх вучоных, інстытутаў і лабараторый, падкрэсліў галоўны вучоны сакратар НАН.
Аляксандра АНЦЭЛЕВІЧ
З мастацтвам па жыцці.
Баявое ўзаемадзеянне найвышэйшага ўзроўню.
«Дзесяцігоддзі школьнае харчаванне нашых дзяцей будавалася на аснове зборніка рэцэптур».
