Я ў ІT-шнікі пайшоў бы...

Дацэнт кафедры «Матэматычныя праблемы кіравання» матэматычнага факультэта Гомельскага дзяржуніверсітэта імя Ф. Скарыны Міхаіл Далінскі ў пачатку 90-х стаў заснавальнікам школы юных праграмістаў. З таго часу яна дала свету шмат пераможцаў міжнародных алімпіяд, а потым і вядомых спецыялістаў у ІT-сферы. Вось ужо на працягу многіх гадоў Міхаіл Сямёнавіч не толькі працягвае выкладаць у ВНУ, але і факультатыўна займаецца з дзецьмі ў школе №27. Серада і нядзеля — дні, безумоўна аддадзеныя школьнікам, якія, магчыма, хутка апраўдаюць спадзяванні вядомага настаўніка на новыя алімпійскія перамогі па праграмаванні.

Нагадаем, што вядомы на ўвесь свет вучань Міхаіла Далінскага — камп'ютарны геній Генадзь Караткевіч. Сёння ён — трэцякурснік універсітэта інфармацыйных тэхналогій, механікі і оптыкі ў Санкт-Пецербурзе. Юнак на працягу дзясятка гадоў з лёгкасцю выйграваў многія спаборніцтвы праграмістаў. Сёння Генадзь займае першае месца ў рэйтынгу Topcoder і Codeforces.

Дарэчы, ганарыцца Міхаіл Сямёнавіч усімі, хто чагосьці дасягнуў, але галоўнае — прыкладаў вялікія намаганні ў спасціжэнні інтэлектуальнай прафесіі:

— Галоўнае — гэта жаданне. У мяне калісьці на пятым курсе найлепшымі сталі тры студэнты. Два — пераможцы алімпіяд, а трэці ад нараджэння дрэнна чуў. Я спачатку не ведаў гэтага. Ён на першых курсах садзіўся на першую парту і ўгадваў, што расказвае лектар. Хлопец спачатку значна адставаў ад усіх, але потым не толькі нагнаў, але і стаў адным з самых лепшых. Ён меў жаданне спасцігаць, шмат працаваў і дабіўся свайго. Між тым праграмаванне можна назваць сацыяльнай лесвіцай, якую трэба прайсці сваімі нагамі, каб узлезці на пэўную вышыню. Але ж для гэтага трэба вельмі многа працаваць.

Зараз выкладчык ставіць перад сабой новыя задачы. Яны тычацца, напрыклад, удасканалення першага ў рэспубліцы сайта дыстанцыйнага навучання dl.gsu.by і заняткаў са школьнікамі пачатковых і сярэдніх класаў. У прыватнасці, цяпер у 1-4 класах на рэгулярнай аснове займаецца больш за 60 чалавек, а ў 5-8 класах — больш за 120. Урэшце, лічыць педагог, колькасць павінна перайсці ў якасць вынікаў на рэспубліканскіх і міжнародных алімпіядах.

Мы гутарым на занятках у аўдыторыі ГДУ імя Скарыны. Студэнты працуюць самастойна, але час ад часу звяртаюцца да выкладчыка. Ён імгненна ацэньвае пытанне і адразу ж накіроўвае юнака да аднакурсніка, які павінен растлумачыць незразумелае:

— Важна, калі яны растлумачваюць адзін аднаму і дапамагаюць рашаць задачы. Такім чынам вучацца абодва. Адзін ганарыцца не толькі ведамі, але і тым, што змог дапамагчы. Другі атрымлівае стымул ведаць не горш, чым сябар. Роўны растлумачвае роўнаму. Я заўсёды карыстаюся гэтым прыёмам. Яны пачынаюць абмяркоўваць праблему, думаць разам. Гэта павышае якасць навучання і нясе дадатковы матывацыйны эфект. У тым ліку для работы ў камандзе. Не сакрэт, што сёння многія фірмы, якія з'яўляюцца спажыўцамі праграмнага прадукту, аддаюць перавагу тым, хто ўмее працаваць разам. Яны, дарэчы, і арганізоўваюць многія камандныя спаборніцтвы па праграмаванні. А ўсё таму, што сёння ніякія сучасныя задачы ў адзіночку не вырашаюцца. Каб працаваць у калектыве, патрэбны адпаведныя навыкі. Трэба ўмець слухаць, разумець іншага чалавека, размяркоўваць час, ставіць пытанні... Камандныя алімпіяды дазваляюць атрымаць такі навык калектыўнай работы.

Міхаіл Сямёнавіч сцвярджае, што практычна з кожнага вучня можна зрабіць праграміста. Але ж толькі амбіцыі бацькоў, якія жадаюць бачыць сваё дзіця спецыялістам у высокааплатнай сферы, наўрад ці дапамогуць. Сам нашчадак павінен не толькі мець жаданне, але і настойліва самастойна працаваць:

— Ёсць некалькі кірункаў, якім чынам мы развіваем дзяцей. Першае — гэта мысленне. Другі — матэматыка. Самі матэматычныя веды карысныя для вырашэння праграмісцкіх задач. Трэці кірунак — праграмаванне непасрэдна. Прынцыпова важным з'яўляецца дыферэнцаванае аўтаматычнае навучанне. Наша сістэма пабудавана так, што яна вядзе кожнага вучня персанальна. Яму выдаецца задача. Калі ён можа яе зрабіць — робіць. Калі не — націскае кнопку —«не ведаю». І яму будзе дадзена сістэма заданняў, якія падвядуць яго да выканання той задачы, якую ён не змог зрабіць першапачаткова. Атрымліваецца, што кожнае дзіця можа займацца самастойна, а настаўнік працуе франтальна. Яго задача — арганізаваць працэс. Каб дзеці не перашкаджалі адно аднаму, думалі, стараліся, самастойна рабілі. У некаторых выпадках трэба і дапамагчы. Але, калі прыйшлося дапамагаць камусьці, для мяне гэта сігнал — у гэтым месцы сістэма дрэнна працуе. Трэба паставіць там заданне, каб не было патрэбы дапамагаць.

Каб стымуляваць работу школьнікаў дома, расказвае Міхаіл Далінскі, пастаянна праводзяцца конкурсы. Напрыклад, сезонныя — хто больш за ўсіх рашыць задач?

— Мы праводзім спаборніцтвы па праграмаванні і па матэматыцы. Таблічка на сайце аўтаматычна абнаўляецца, можна бачыць, хто колькі задач рашыў. Кагосьці такая сістэма стымулюе да новых вяршынь, але прынцыпова праблема матывацыі ўсё ж не вырашана. Не ўсе, каму цікава на занятках, дома гэтым займаюцца. А калі б вучні, як Гена Караткевіч, штотыдзень 20 гадзін аддавалі праграмаванню, былі б і вынікі больш высокія. Ну а паколькі я не ведаю, як яшчэ матываваць вучняў на працу, можна зрабіць спробу і павялічыць час заняткаў з імі. Пачынаць займацца гэтай справай трэба не з 9 класа, як раней усе пачыналі, а з першага. Тады, магчыма, хопіць часу, каб нечага большага дасягнуць.

У Гомелі працуюць філіялы многіх замежных фірмаў, і нашы вучні пасля заканчэння ВНУ ўладкоўваюцца менавіта туды. Большая частка з іх тут, на Беларусі, працягвае жыць, працаваць і зарабляць неблагія грошы. Дзяржава, між іншым, атрымлівае падаткі. Здаецца, праблемы ўцечкі мазгоў сярод праграмістаў у нашай краіне няма. Прывяду прыклад: Арцём Кузняцоў, першы гамяльчанін, які стаў чэмпіёнам рэспублікі ў 1997 годзе, на пэўны час з'ехаў у Маскву займацца мабільным банкінгам. Хутка стаў там кіраўніком аддзела, пасля чаго аддзел перавёў у Гомель. Дарэчы, Арцём быў першым распрацоўшчыкам сістэмы дыстанцыйнага навучання.

Сёння многія бацькі церпяць ад таго, што іх дзеці маюць стасункі толькі з тэхнікай і не ўяўляюць сабе іншага ладу жыцця. Міхаіл Далінскі згаджаецца, але падкрэслівае: не камп'ютар псуе дзяцей, а тое, што ў сучасным свеце змянілася сістэма каштоўнасцяў. Грамадства стала спажывецкім, і ў многіх адна мэта — любымі спосабамі мець рэчы модныя, дарагія, прэстыжныя...

— Праблема не ў тым, што з'явіліся камп'ютары, а ў тым, што памянялася жыццёвая ўстаноўка: цяпер важна, што ты з'еў, што апрануў, а не колькасць кніг, якія прачытаў. Цяпер дзяцей зацягваюць не толькі гульні, але і сацыяльныя сеткі, дзе адбываецца імітацыя рэальнага жыцця. Адзіны спосаб, які я ведаю, каб вырваць дзяцей з віртуальнага свету — навучыць іх нейкай рэальнай справе. Камп'ютарная залежнасць з'яўляецца звычайна ў гульні, дзе прысутнічаюць моцныя эмоцыі. У нас на занятках дзеці разважаюць, стамляюцца і адпачываюць. Яны рана разумеюць, што, калі жадаеш чагосьці дасягнуць, на гульні часу не будзе. Вось менавіта таму я парэкамендаваў бы бацькам рабіць так, каб іх дзеці больш працавалі.

Ірына АСТАШКЕВІЧ

іost@zvіazda.by

Фота аўтара