«За дугой...»

«Просім патлумачыць паходжанне назвы вёскі Закаблукі.

Вучні 9-га класа сярэдняй школы аграгарадка Чачкава Мінскага раёна».

На вашы пытанні адказвае старшыня Рэспубліканскай тапанімічнай камісіі пры НАН Беларусі Ігар КАПЫЛОЎ.

Вёска Закаблукі — адзіны населены пункт з такой назвай на сучаснай карце Беларусі. У гістарычных дакументах яна абазначана на генеральнай карце «Беларускія землі ў канцы ХVІІІ стагоддзя» на тэрыторыі Менскага павета ВКЛ. У той час адносілася да маёнтка Старое Сяло. Паводле пісьмовых крыніц, у 1800 годзе гэта было зусім невялікае паселішча: налічвалася ўсяго 5 двароў з трыццаццю жыхарамі. Напачатку Закаблукі належалі віленскаму ваяводу К. Радзівілу, пазней, у 1815 годзе значыліся ва ўласнасці Д. Радзівіла, а ў другой палове ХІХ стагоддзя перайшлі ва ўладанне І. Валадковіча.

Паходжанне назвы да сённяшняга дня застаецца неразгаданым. Нават самыя аўтарытэтныя беларускія даследчыкі тапаніміі ў сваіх працах не прыводзяць ніякіх звестак адносна гэтай назвы. У такім разе застаецца толькі выказаць гіпотэзу адносна яе ўзнікнення. Структурная частка наймення — прыстаўка за — дае падставы меркаваць, што гэта можа быць назва-арыенцір: указвае на месца размяшчэння вёскі адносна іншага геаграфічнага аб'екта (параўнайце, вёска Залессе — за лесам, вёска Зарэчча — за ракой, вёска Задзвінне — за ракой Дзвіной і інш.). У такім разе можна дапусціць, што некалі побач з вашай вёскай было іншае паселішча з назвай Каблукі або такое найменне меў нейкі іншы геаграфічны аб'ект — зямельны ўчастак, луг, лес, балота, якія атрымалі сваю назву праз форму. Слова каблук у славянскіх мовах мае значэнне «дуга, частка акружнасці» (украінская мова), «выгіб, дуга, паўкружжа, арка» (польская мова).

Не выключана таксама, што разгадка крыецца ў варыянце назвы Загаблукі, які фіксуецца ў беларускіх гістарычных крыніцах. Як не выключана і тое, што такі варыянт — памылка пісара.

Нельга ігнараваць версію, што назва вашай вёскі родавая: яна ўказвае, што на гэтым месцы пасяліліся і заснавалі паселішча прадстаўнікі аднаго роду, які меў мянушку Закаблукі. На карысць гэтай версіі сведчыць множналікавая форма назвы, а яшчэ той факт, што ў сучаснай іменаслоўнай сістэме беларусаў сустракаюцца прозвішчы Закаблук, Закаблукаў, якія сваім паходжаннем звязаны з украінскім словам закоблук, якое ў мове шаўцоў азначала «частка абутку над абцасам, якая ахоплівае пяту; заднік». Чаму такую мянушку далі чалавеку ў далёкім-далёкім мінулым, сёння адказаць складана.

Такім чынам, назва вёскі не толькі рэліктавая, але і змяшчае ў сваёй аснове таямніцы, якія ў будучыні давядзецца раскрыць вучоным-тапанімістам. А вам вялікі дзякуй за ліст, які паслужыць дадатковым штуршком да новых навуковых пошукаў і, спадзяюся, новых цікавых адкрыццяў.