Настасся Масквіна: Ніякія тэхналогіі не заменяць жывы чалавечы голас

Народная артыстка Беларусі Настасся Масквіна ззяе на сцэне беларускага Вялікага тэатра ўжо 15 гадоў: Таццяна ў оперы «Яўгеній Анегін» і Сента ў «Лятучым галандцы», Ліза ў «Пікавай даме» і Ліу ў «Турандот», Мімі ў «Багеме» і Мікаэла ў «Кармэн», Аіда, Іаланта ў аднайменных операх… Беларускую оперную дзіву любяць і ў іншых краінах. У прыватнасці, на сцэне Вялікага тэатра Расіі спявачка выканала партыі Разалінды ў аперэце «Лятучая мыш», Купавы — у оперы «Снягурка» і Любы — у сусветнай прэм’еры оперы «Вішнёвы сад», спявала ў канцэртнай зале імя П. І. Чайкоўскага ў Маскве, яе голас гучаў са сцэны Азербайджанскага тэатра оперы і балета…

— Вы пачыналі творчую кар’еру як драматычная артыстка?

— Я займалася ў школе з тэатральным ухілам, у якую перайшла ў выпускным дзясятым класе. Не магу сказаць, што валодала яркімі драматычнымі талентамі, проста прыйшла на ўступны экзамен з сяброўкай за кампанію, але яе, на жаль, не ўзялі, а мне пашанцавала. Таму што трэба было выканаць вакальны твор, у мяне быў досвед: я ўвесь час спявала — у школьным хоры, у піянерскіх лагерах. Музыкай займалася з пяці гадоў: два гады — на хатнім навучанні ў педагога, потым паступіла ў музычную школу па класе скрыпкі. У дзявятым класе мне падарылі гітару, я яе асвоіла і захоплена іграла і спявала бардаўскія песні, рамансы і песні з кінафільмаў. Драматычным тэатрам я захаплялася ў 10 «Т»-класе. Мне было вельмі цікава: новыя людзі, новая школа, у якой мы практычна жылі. Раніцай — агульнаадукацыйныя прадметы, а пасля ўрокаў з намі працавалі акцёры мінскіх драматычных тэатраў, мы вывучалі сцэнічнае маўленне, акцёрскае майстэрства і г. д. Тэатральнымі класамі кіраваў Сяргей Дзмітрыеў, акцёр ТЮГа, які на той момант сышоў з тэатра і заняўся педагогікай. Усе выпускнікі тэатральнай школы спрабавалі паступаць у Маскву, Ленінград. Я таксама, але мае спробы не былі паспяховыя. Праз год я здала ўступныя іспыты і паступіла ва ўніверсітэт культуры на аддзяленне рэжысуры тэатральнага калектыву.

У пачатку 1990-х сталі з’яўляцца прыватныя тэатры-студыі. Сяргей Дзмітрыеў арганізаваў пры СТД студыю «Арт», у пастаноўках якой удзельнічалі хлопцы з нашага класа. Адначасова я працавала і ў Рускім тэатры, дзе ў мяне была невялікая роля ў спектаклі «Мадам і месье».

Так ці інакш, ва ўсіх спектаклях я спявала. Калегі ў Рускім тэатры прадказвалі мне вялікую будучыню, звязаную з музыкай. Але я не вельмі сур’ёзна да гэтага ставілася. Спявала не оперным голасам, але тэмбр ад прыроды лічылі прыгожым. Нарэшце я зразумела, што трэба прафесійна займацца голасам і спрабавала паступаць у музычную вучэльню, аднак не прайшла па конкурсе. Але мне пашанцавала браць прыватныя ўрокі ў педагога з кансерваторыі, народнай артысткі Беларусі Лідзіі Іванаўны Галушкінай. Я займалася для сябе, таму што і ўявіць не магла, што калісьці буду спяваць у оперы.

Ва ўніверсітэце культуры мне прапанавалі паступаць у аспірантуру, займацца мастацтвазнаўчай працай. Паралельна спявала, грала на гітары і нават запісала лазерны дыск у Германіі з нямецкім саксафаністам Рычардам Вестэрам у межах дабрачыннай акцыі «Дзецям Чарнобыля». Тады ж я захапілася джазам, але адчувала, што не хапае вакальнай падрыхтоўкі. Працавала ў розных праектах, так ці інакш звязаных з музыкай, якія ў выніку прывялі мяне ў оперу.

— Калі ж вы паступілі ў кансерваторыю?

— Заняткі акадэмічным вакалам з Лідзіяй Іванаўнай Галушкінай настолькі захапілі, што я пачала марыць пра кансерваторыю, — і паступіла адразу ж пасля завяршэння вучобы ва ўніверсітэце культуры. Лідзія Іванаўна прывяла мяне ў клас заслужанай артысткі Рэспублікі Беларусь Людмілы Якаўлеўны Колас. Вельмі ўдзячная за ўсё, чаму яна мяне навучыла. Прафесійныя вакалісты, у адрозненне, напрыклад, ад інструменталістаў, пачынаюць даволі позна — пасля 18 гадоў. Яны ўжо фактычна дарослыя людзі, у якіх склаліся характары, таму педагогам з некаторымі студэнтамі бывае складана. Вядома, прафесіяналізм педагога — на першым месцы, але поспех заняткаў залежыць не толькі ад настаўніка, але і ад вучня: ад яго вакальных, разумовых здольнасцяў, ад таго, наколькі ты будзеш давяраць педагогу. Гэта камандная праца. Дарэчы, такія якасці неабходныя вакалісту не толькі ў перыяд навучання ў кансерваторыі, але і ў тэатры: ты павінен умець падпарадкавацца рэжысёру, дырыжору. Ты па жыцці выступаеш у ролі вучня, а ўсе астатнія — у ролі настаўніка. Пры гэтым, калі ў цябе няма стрыжня і характару, не зможаш выканаць пастаўленую перад табой задачу.

— Якія партыі праходзяць праз усю вашу творчасць? Ці ёсць такія, што засталіся ў мінулым, і тыя, пра якія вы марыце?

— Па прыродзе мой голас — даволі моцнае, але не драматычнае сапрана. Вядома, так званае лірычнае сапрана-спінта можа выконваць партыі і з драматычнага рэпертуару, асабліва валодаючы добрай «палётнасцю» голасу. Але агульнавядома: чым раней лірычнае сапрана пачынае спяваць драматычны рэпертуар, тым раней спявачка заканчвае кар’еру, таму што голас хутчэй зношваецца. Аднак я не лічу, што трэба максімальна доўга трымацца за ролі юных гераінь, якім ты ў пэўным узросце візуальна ўжо не адпавядаеш, нават калі голас застаецца светлым і свежым. З узростам мы набываем вопыт, голас становіцца мацнейшым і з’яўляецца магчымасць пераходу ў іншы, больш моцны, рэпертуар, які ты ў пачатку кар’еры не можаш выконваць, нават валодаючы драматычным сапрана.

Драматычны рэпертуар практычна заўсёды адкрыты, таму што мала хто з ім спраўляецца: з ім трэба абыходзіцца вельмі акуратна. У апошнія гады я паволі ў яго ўвайшла, але выконваю партыі, якія не шкодзяць майму голасу. Напрыклад, Ліза ў «Пікавай даме» Чайкоўскага — абсалютна драматычная партыя. Яраслаўна ў оперы «Князь Ігар» Барадзіна адносіцца да вельмі складаных партый. Але, паспрабаваўшы, разумееш, што калі яе спяваць сваім голасам, не драматызаваць і не «рваць кулісы», то і з ёй можна справіцца.

Наогул, руская музыка добра кладзецца на мой голас — тэмбральна і па характары: гэта, напрыклад, партыя Купавы ў «Снягурцы», а таксама партыя Царэўны ў «Кашчэі Бессмяротным», якую я спявала з Расійскім Нацыянальным аркестрам пад кіраўніцтвам маэстра Плятнёва ў Маскве. Да разраду моцных належыць і партыя Сенты ў «Лятучым галандцы». Яна выдатна мне падышла, нягледзячы на тое, што мова складаная для спеваў і партыя няпростая — на пераадоленне, патрабуе ўнутранай барацьбы.

Аднак і лірычны рэпертуар, пакуль мне дазваляе тэатр, я працягваю спяваць — ён захоўвае свежасць і маладосць голасу. Мне вельмі падабаецца партыя Графіні ў «Вяселлі Фігара» Моцарта. Яго музыка — выдатная і карысная трэніроўка для голасу. З задавальненнем спяваю Ліу ў «Турандот» Пучыні. Выконваю партыі, што я спявала першапачаткова, напрыклад Іаланту.

— Гэта партыя суправаджае вас на працягу ўсяго творчага жыцця?

— Так, сапраўды, Іаланту я спявала з Расійскім нацыянальным аркестрам на іх штогадовым Вялікім фестывалі ў Маскве. «Іаланту» ў канцэртным выкананні гэтай восенню прадставіў наш тэатр на прэстыжным фестывалі ў канцэртнай зале «Брукнерхаус» у Лінцы. У гэтым праекце ўзялі ўдзел наш хор пад кіраўніцтвам Ніны Ламановіч і аркестр пад кіраўніцтвам Андрэя Галанава. Галоўныя партыі бліскуча выканалі мае калегі Эдуард Мартынюк, Ілья Сільчукоў, Андрэй Валенцій, Станіслаў Трыфанаў.

— Якія з нядаўніх выступаў у іншых краінах вам асабліва запомніліся?

— У Германіі адбыўся цікавы праект з Гётынгенскім аркестрам пад кіраўніцтвам маэстра Крыстафа-Маціяса Мюлера — канцэрт рускай музыкі ХХ стагоддзя, у якім я спявала тры канцэртныя арыі Арама Хачатурана, якія не вельмі вядомыя нават меламанам.

— З кім з канцэртмайстраў вы працуеце?

— З усімі нашымі выдатнымі тэатральнымі канцэртмайстрамі. Аднак асабліва мне блізкая Святлана Колас-Іванова. Канцэртмайстар у тэатры — і трэнер, і педагог. Кожнаму спеваку трэба «вуха», якому ён давярае. Таму што не заўсёды адэкватна сябе ацэньваеш. Часам думаеш, што праспявала геніяльна, а атрымліваецца зусім наадварот. Канцэртмайстар — вельмі важны чалавек у тэатры.

— Акрамя працы ў тэатры, вы займаецеся і выкладчыцкай дзейнасцю...

— Гэта мая другая праца, якой я ўвесь час займалася паралельна з асноўнай. У тэатр я трапіла толькі з чацвёртай спробы, спачатку на чвэрць стаўкі, потым тры гады працавала на палову стаўкі. Паколькі трэба было жыць і дзіця гадаваць, я выкладала вакал — спачатку ў педвучылішчы, потым у педагагічным універсітэце. Паступова ўцягнулася і ўжо не змагла адмовіцца ад выкладання. Я прапрацавала ў педагагічным універсітэце восем гадоў, атрымала званне дацэнта, а затым Людміла Якаўлеўна Колас запрасіла мяне на сваю кафедру ў кансерваторыю. У Акадэміі музыкі я працую ўжо сем гадоў.

— Ці шмат у вас вучняў?

— Звычайна 2—4 чалавекі. Не магу сабе дазволіць больш, таму што, калі сумяшчаеш выкладчыцкую і творчую дзейнасць, атрымліваеш вялікую нагрузку на голас. На занятках жа не проста распавядаеш, але і паказваеш, як трэба выконваць той ці іншы твор. Таму часцяком оперныя салісты не хочуць выкладаць, хоць іх і запрашаюць. Пасля выступу на сцэне або рэпетыцыі ты не маеш магчымасці шмат адпачываць, таму што трэба ісці да студэнтаў. Але я разумею выдатна, што выкладанне калісьці будзе маёй асноўнай працай. Як педагог я таксама вучуся: калі тлумачу вучням, што і як трэба рабіць, я спрабую сістэматызаваць свой досвед. А студэнтам, думаю, цікава паслухаць свайго педагога на сцэне.

— Што адчуваеце, калі вашы вучні ў зале?

— Насамрэч, мы не думаем пра тое, хто сядзіць у зале. Артысты сканцэнтраваны на прадмеце сваёй працы — на музыцы, на дзеянні, што адбываецца на сцэне. Да таго ж, як бы ты ні глядзеў у залу, нічога не ўбачыш з-за святла сафітаў. Але артысты ўсё роўна энергетычна адчуваюць рэакцыю гледача.

Менавіта глядач — наш галоўны крытык. Мы атрымліваем задавальненне ад працы на сцэне і імкнёмся прыносіць людзям задавальненне. Ніякія тэхналогіі, машыны, робаты не заменяць жывую чалавечую эмоцыю, голас. Жывы голас, яго тэмбр аказвае каласальнае ўздзеянне на слухачоў.

Лічу, што ў нас вялікая прафесія... Ты паглыбляешся ў геніяльную музыку розных эпох і краін, якую выконвалі пакаленні спевакоў да цябе і будуць выконваць пасля. Ты маеш гонар працаваць з гэтай музыкай, служыш ёй і ўвесь час знаходзішся ў гукавым раі. І гэта не надакучвае, таму што творы напісаны ідэальна. Увесь час лаўлю сябе на думцы, што я шчаслівая ў прафесіі і ў мяне няма прафесійнага выгарання.

— Вы часта з’яўляецеся на тэлеэкранах як медыйная персона...

— Калі запрашаюць выступіць у тэлеперадачах, на радыё, я згаджаюся. Мне цікава пераключыцца на іншы від дзейнасці, патрапіць у іншую сферу. Аднак не магу сказаць, што мне асабліва падабаецца бачыць сябе на экране, у гэтым плане я не настолькі люблю публічнасць. Але медыйнасць — частка нашай прафесіі. Магчыма, тэлегледачы, якія пакуль не з’яўляюцца прыхільнікамі оперы, убачыўшы мяне ў журы якога-небудзь тэлевізійнага шоу, вырашаць паслухаць што-небудзь з нашага рэпертуару і прыйдуць у тэатр оперы і балета.

— Мінулы і цяперашні тэатральныя сезоны — асаблівыя для тэатра і для вас…

— Сапраўды, у цяперашнім сезоне беларускі Вялікі адзначае 85-годдзе, а для мяне гэта 15-ты сезон працы ў тэатры. Наогул, і для тэатра, і для мяне 2017 год — вельмі значны: наш калектыў атрымаў Дзяржаўную прэмію за пастаноўку оперы «Сівая легенда». А я была ўганаравана высокім званнем народнай артысткі Беларусі. Я з гонарам прымаю яго, але разумею, што гэта ўзнагарода калектыўная. Дасягнуць гэтых вышынь мне дапамагала велізарная колькасць людзей, з якімі я працую ў тэатры, за гэта я вельмі ўдзячная калектыву і кіраўніцтву тэатра.

 Вольга САВІЦКАЯ