Тонкасцi напiсання, або як аднаўляюць старажытныя шрыфты

У Нацыянальнай бiблiятэцы адкрылася выстаўка «Шрыфт: litera in primo», прымеркаваная да 75-гадовага юбiлею Беларускай дзяржаўнай акадэмii мастацтваў.

— Вельмi часта ў бiблiятэцы мы гаворым пра змест кнiгi i мастацкае аздабленне — найперш звяртаем увагу на вокладку, на iлюстрацыi i нярэдка забываемся на самае важнае, на тое, што здаўна фармiравала вобраз кнiгi, — на шрыфт, — заўважыў падчас адкрыцця выстаўкi намеснiк генеральнага дырэктара Нацыянальнай бiблiятэкi Аляксандр Суша. — На тэрыторыi нашай зямлi шрыфты заўжды былi вельмi важнай часткай кнiгапiсальнай традыцыi.

Нават самыя першыя ўстаўныя рукапiсы ХI—ХIII стагоддзяў мелi свае асаблiвасцi. У далейшым сфармiраваўся беларускi скорапiс, якi адрознiваўся ад таго, што мелi суседзi з Захаду цi з Усходу. На аснове даўняй рукапiснай традыцыi стваралiся ўжо шрыфты для кнiгi друкаванай. Згадваючы пра спадчыну Францыска Скарыны, цi задумваемся мы пра тое, што iм была здзейснена сапраўдная шрыфтавая рэвалюцыя? Шрыфт Скарыны лёгкачытэльны ў параўнаннi з уставам цi скорапiсам, якiя iснавалi перад тым. Ён вельмi добра зразумелы i лёгкi для ўспрымання — амаль без надрадковых i падрадковых значкоў, без пропускаў.

Будны i Цяпiнскi паспрабавалi гэтую традыцыю развiваць, але, на жаль, у ХVI стагоддзi яна перарвалася. Беларускiя выданнi больш позняга часу чытаюцца значна цяжэй i адыходзяць ад беларускай нацыянальнай традыцыi.

Для Беларусi было вызначальным i ХХ стагоддзе. Адбывалася фармiраванне сучаснай беларускай мовы, яе нармалiзацыя, стваралiся падручнiкi, натуральна, вялася работа i над iх графiчным аздабленнем. Да таго ж пасля Кастрычнiцкай рэвалюцыi пачалася барацьба з непiсьменнасцю, выходзiла багата часопiсаў i кнiг. Натуральна, на нашай тэрыторыi адбываецца ўздым шрыфтавога мастацтва. Многiя жывапiсцы таго часу, як мясцовыя, так i прыезджыя, вядомыя нам сваiмi карцiнамi, штукараць у тым лiку i над напiсаннем лiтар. Асаблiвай увагi заслугоўвае яўрэйская шрыфтавая культура — у 20-я гады творцы шмат эксперыментавалi, стварылi для газет, часопiсаў i кнiг авангардныя, вельмi яскравыя шрыфты.

Калi мы згадаем лiтаратурныя аб'яднаннi, напрыклад, маладнякоўцаў, зазiрнём у беларускiя газеты, зможам пераканацца, як многа было зроблена i якi быў пошук нацыянальнага стылю, у тым лiку i ў шрыфце.

Сучасная Беларусь мае ўнiкальную школу шрыфту, майстры графiчнага мастацтва абапiраюцца на даўнiя традыцыi, i, безумоўна ж, на выданнi Францыска Скарыны.

Дзякуючы рабоце студэнтаў i выкладчыкаў сёння скарынiнаўскi шрыфт мы маем у камп'ютарным выглядзе.

Мастак, якi двойчы адзначаны дыпломамi iмя Францыска Скарыны, дацэнт, член Беларускага саюза мастакоў, дэкан факультэта дызайну дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва Беларускай дзяржаўнай акадэмii мастацтваў Усевалад Свентахоўскi расказаў, што распрацоўка шрыфтоў вялася сiламi студэнтаў дзвюх кафедраў прыкладна тры гады. Вынiкi маштабнага праекта па аблiчбаваннi i рэканструкцыi шрыфтоў выданняў, якiя выходзiлi сто гадоў таму i якiя захоўваюцца ў фондах Нацыянальнай бiблiятэкi, прадстаўлены ў экспазiцыi.

Шрыфт таксама можа ўплываць на слова — калi яго пiсаць па-рознаму, змяняюцца сэнс i пасыл. Так, ён можа стаць паведамленнем, пасланнем i нават мастацкiм творам.

Алена ДЗЯДЗЮЛЯ