Рэспубліканскі аўтапрабег памяці трагедыі ў Хатыні стартаваў у Беларусі

Маштабны рэспубліканскі аўтапрабег «За адзіную Беларусь», прысвечаны дню памяці трагедыі ў Хатыні, стартаваў сёння, 22 сакавіка ў Беларусі. 

Паводле інфармацыі, апублікаванай ў Telegram-канале рэспубліканскага грамадскага аб’яднання «Патрыёты Беларусі», у гэты дзень з усіх раёнаў краіны стартуюць аўтапрабегі і накіроўваюцца ў Мінскую вобласць, каб разам ушанаваць памяць ахвяр Хатыні.

Магчымыя пункты далучэння па маршрутах руху абласных калон: мемарыяльны комплекс «Ола» ў Светлагорскім раёне, Баранавічы, Ліда, Бабруйск, вёска Шунеўка Докшыцкага раёна.

«Трагедыя Хатыні – гора не маленькай вёскі, а ўсёй нашай краіны, і мы не маем права забыць», — падкрэслілі ў аб’яднанні.

ДАСЬЕ: У Беларусі паважаюць памяць жыхароў Хатыні і тысяч іншых спаленых вёсак

У Беларусі сёння аддаюць даніну памяці жыхарам вёскі Хатынь, спаленай фашыстамі 22 сакавіка 1943 года.

Успамінаючы Хатынь, мы ўзгадваем тысячы іншых беларускіх вёсак, па-зверску знішчаных нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

Вёскі Хатынь ужо не знайсці на картах Беларусі. Гітлераўцы спалілі яе разам з 149 жыхарамі, з якіх 75 дзяцей.

Ні ў чым не вінаватым людзям з вёскі Хатынь фашысты вынеслі смяротны прысуд. З хат у вёсцы фашысты выгналі старых, дзяцей, жанчын і мужчын. Хворых і нямоглых падштурхоўвалі прыкладамі. Сагналі ўсіх у адрыну на ўскраіне, у якой некалі захоўвалася сена. Сюды прывялі сем’і Іосіфа і Ганны Бараноўскіх з 9 дзецьмі, Аляксандра і Аляксандры Навіцкіх з 7 дзецьмі. У адрыну прыгналі Веру Яскевіч з сямітыднёвым сынам Толікам. Разам з жыхарамі Хатыні ў адрыну прыгналі жыхара вёскі Юркавічы Антона Кункевіча і жыхарку вёскі Камена Хрысціну Слонскую, якія апынуліся тым часам у Хатыні.

Дарослыя, як маглі, супакойвалі дзяцей, але трывога з кожнай хвілінай усё мацней ахапляла іх. Замкнёныя ўсярэдзіне, яны не ведалі, што рабілася знадворку. Тым часам некалькі салдатаў абкладвалі сцены адрыны саломай, лілі бензін і палілі запалкі. Драўляная адрына імгненна загарэлася. У дыме задыхаліся і плакалі дзеці. Сталыя спрабавалі выратаваць дзяцей. Пад націскам дзясяткаў чалавечых целаў не вытрымалі і абваліліся дзверы. У запаленым адзенні, ахопленыя жахам, людзі кінуліся ва ўцёкі, але тых, хто вызваляўся з полымя, фашысты спакойна расстрэльвалі з аўтаматаў і кулямётаў.

Сакавіцкі дзень 1943 года стаў апошнім для 149 хатынцаў. У полымі зніклі 26 хат. На месцы лясной вёскі засталіся папялішча ды печкавыя трубы, якія сіратліва тырчалі.

На месцы вёскі ў памяць пра загінулых быў створаны мемарыяльны комплекс «Хатынь». Рашэнне аб будаванні мемарыяла было прынята ў 1966 годзе. Ініцыятарам яго стварэння быў першы сакратар ЦК БССР Пётр Машэраў. У агульным конкурсе на лепшы праект помніка жыхарам спаленай вёскі перамог калектыў архітэктараў, сярод якіх былі Юры Градаў, Валянцін Занковіч, Леанід Левін, а таксама скульптар Сяргей Селіханаў.

Спачатку меркавалася, што на месцы трагедыі паўстане мемарыял толькі спаленай Хатыні. Аднак потым праект быў перагледжаны, і Хатынь стала помнікам усім спаленым у гады Вялікай Айчыннай вайны вёскам Беларусі.

Тэматычна хатынскі мемарыял складаецца з некалькіх частак, але мае адну кампазіцыйную структуру, якая паўтарае планаванне былой вёскі. У цэнтры комплексу — бронзавая скульптура «Нескароны чалавек», вышыня якой складае больш за 6 метраў. Гэта знак чалавека, які паўстаў жывым з агню, вынес адтуль цела мёртвага хлопчыка і нясе яго праз гады, прамаўляючы вечны праклён фашызму, праклён кожнаму злу на зямлі. Гэта зборная выява беларускага селяніна. Яго правобразам паслужыў сведка хатынскай трагедыі Іосіф Камінскі, на дзіва застаўшыся жывым. Ён, абгарэлы, зранены, выбраўся з запаленай адрыны і сярод трупаў аднавяскоўцаў знайшоў знявечанае цела свайго сына.

Побач са скульптурай — стуленыя гранітныя пліты, што нагадваюць дах адрыны, у якой карнікі спалілі жыхароў Хатыні. На брацкай магіле мармуровы вянок памяці з сімвалічным зваротам загінулых да жывых з просьбай захоўваць мір і супакой на зямлі: «Людзі добрыя, памятайце: любілі мы жыццё і Радзіму нашу, і вас, дарагія. Мы згарэлі жывымі ў агні. Наша просьба да ўсіх: хай сум і смутак ператворацца ў мужнасць вашу і сілу, каб змаглі вы зацвердзіць навечна мір і супакой на Зямлі. Каб з гэтага часу нідзе і ніколі ў віхуры пажараў жыццё не памірала!» З другога боку вянка — адказ жывых загінулым: «Родныя вы нашы. Галовы ў смутку вялікім схіліўшы, стаім перад вамі. Вы не скарыліся фашысцкім забойцам у чорныя дні ліхалецця. Вы прынялі смерць, але полымя любові да Радзімы нашай савецкай навек не згасне. Памяць пра вас у народзе бессмяротная, як вечная наша Зямля і вечнае яркае сонца над ёю».

Былая вуліца вёскі выкладзена шэрымі, пад колер попелу, жалезабетоннымі плітамі. У тых месцах, дзе раней былі сельскія хаты, пастаўлена 26 сімвалічных бетонных ніжніх вянкоў зрубаў і столькі ж абеліскаў, што напамінаюць печкавыя трубы, абпаленыя агнём. Перад кожным са спаленых хат усталявана адкрытая брамка як знак гасціннасці жыхароў вёскі. На трубах-абелісках — бронзавыя шыльдачкі з імёнамі тых, хто нарадзіўся і жыў у гэтай хаце, а пазней загінуў у агнявым палоне. Зверху кожнага абеліска — хатынскі звон.

На тэрыторыі комплексу знаходзяцца адзіныя ў свеце Могілкі вёсак — 185 сімвалічных магіл, кожная з якіх напамінае пра адну са спаленых разам з жыхарамі ў гады Вялікай Айчыннай вайны, але гэтак і не адноўленых беларускіх вёсак. 186-я неадроджаная вёска — гэта сама Хатынь. Кожная сімвалічная магіла спаленай вёскі ўяўляе сабою папялішча, у цэнтры якога размешчаны пастамент у выглядзе языка полымя — знак таго, што паселішча было спалена. Тут жа ў жалобнай урне захоўваецца зямля са знішчанай карнікамі вёскі.

Яшчэ адзін мемарыяльны элемент хатынскага комплексу — Дрэва жыцця, на галінах якога ў алфавітным парадку пералічаны назвы 433 беларускіх вёсак, спаленых акупантамі разам з жыхарамі, але адноўленых пасля вайны. На мемарыяльнай Сцяне памяці пастаўлены памятныя пліты з назвамі 260 лагераў смерці і месцаў, дзе фашысты масава вынішчалі на тэрыторыі Беларусі людзей. У памяць пра загінулых гарыць Вечны агонь.

Кожны з элементаў хатынскага мемарыяла мае сваю сімволіку, у якой складзены глыбокі сэнс і арыгінальны вырашэнне тэмы перажытай жыхарамі нашай краіны ў гады Вялікай Айчыннай вайны трагедыі, нескаронасці і мужнасці беларускага народа.

У 2004 годзе, да 60-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, па даручэнні Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Аляксандра Лукашэнкі была праведзена рэканструкцыя Дзяржаўнага мемарыяльнага комплексу «Хатынь». 24 красавіка 2004 года, у дзень правядзення рэспубліканскага суботніка, Прэзідэнт Беларусі ўзяў удзел у працах па аднаўленні мемарыяльнага комплексу.

Рэканструкцыя была завершана да 25 чэрвеня 2004 года. 1 ліпеня 2004 года ў Хатыні адбыўся ўрачысты мітынг. Комплекс «Хатынь» наведалі лідары Беларусі, Расіі і Украіны.

У 2023 годзе ў мемарыяльным комплексе «Хатынь» плануецца пачаць будаванне новага музея. Праект музея ўжо распрацоўваюць архітэктары. Дырэктар мемарыяльнага комплексу «Хатынь» Артур Зельскі расказаў, што экспазіцыя ў новым музейным будынку ў поўнай меры зможа перадаць усе жахі Вялікай Айчыннай вайны і трагедыю беларускага народа. «Мы не будзем дубляваць іншыя музеі, і гэта будзе не проста шэраг нейкіх фатаграфій і дакументаў. Наша заданне — пагрузіць наведвальнікаў у тыя падзеі і паказаць, што ў вайне няма нічога добрага. Гэта не гульня, — адзначыў Артур Зельскі. — Мы нацэлены на масавую аўдыторыю. Каб чалавек любога веку мог пагрузіцца ў тую атмасферу і выйсці з музея зусім іншым. Сучасныя сродкі дазваляюць гэтага дасягнуць».

Сёння ў Хатынь едуць людзі з розных краін, каб аддаць даніну памяці ўсім загінулым у полымі вайсковага ліхалецця беларусам. За гады існаванні гэтага велічнага архітэктурна-мастацкага ансамбля яго наведалі каля 40 млн чалавек з больш чым 100 краін. У ліку ганаровых наведвальнікаў мемарыяла — Фідэль Кастра, Ясір Арафат, Рычард Ніксан, Раджыў Гандзі, Маўна Койвіста, Ху Цзінтаа. Комплекс «Хатынь» уключаны ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурнай спадчыны.

У ДМК «Хатынь» ёсць два філіялы: мемарыяльныя архітэктурна-скульптурныя комплексы «Дальва» і «Курган Славы». Комплекс «Дальва» ўшанаваў памяць пра жыхароў вёскі Дальва, спаленай разам з жыхарамі 19 чэрвеня 1944 года. Сучасны мемарыял адкрыты 15 ліпеня 1973 года. Курган Славы створаны ў гонар завяршэння аперацыі па вызваленні Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў «Баграціён». Яго ўрачыстае адкрыццё адбылося 5 ліпеня 1969 года. Абодва мемарыялы ўлучаны ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь.

Трагедыя Хатыні — не выпадковы эпізод вайны, а адзін з тысячы фактаў, якія сведчаць пра мэтавую палітыку генацыду гітлераўскай Германіі ў адносінах да насельніцтва Беларусі. Лёс Хатыні за гады Вялікай Айчыннай вайны падзялілі тысячы вёсак нашай краіны. Паводле апошніх даследаванняў, у Беларусі нямецка-фашысцкімі захопнікамі было разбурана і спалена 209 гарадоў і раённых цэнтраў, больш за 9 тысяч вёсак. Некаторыя населеныя пункты гэтак і не былі адноўлены.

Кожны год у Беларусі праходзіць мноства імпрэз, прысвечаных Вялікай Айчыннай вайне. У месцах гераічных бітваў і чалавечых трагедый створаны ўражальныя мемарыяльныя комплексы і ўсталяваны абеліскі, распрацаваны ўнікальныя гістарычныя маршруты. Пры падтрымцы дзяржавы адкрываюцца новыя мемарыяльныя комплексы.

У Беларусі штогод праводзяцца працы па ўладкаванні і капітальным рамонце мемарыяльных комплексаў, месцаў баявой славы, ваенных пахаванняў. Вядзецца пошукавая работа для ўсталявання даных пра загінулых падчас вайны, у тым ліку палявыя пошукавыя работы. Савет Міністраў зацвердзіў дзяржаўную праграму «Ушанаванне памяці аб загінулых пры абароне Бацькаўшчыны» на 2021–2025 гады. Рэалізацыя дзяржпраграмы будзе спрыяць захаванню вайскова-гістарычнай спадчыны беларускага народа, грамадзянска-патрыятычнаму выхаванню, выкананню міжнародных пагадненняў у вайскова-мемарыяльнай сферы.