Ветачка — Гаспадыня. Так-так — з вялікай літары, бо што прыгатаваць, што памыць-прыбраць, што пашыць-звязаць... Усё ўмее, усё робіць! Найлепшым чынам і дзень пры дні... Праўда — з перапынкамі: калі раз, а калі і два на год яна ўсё кідае і некуды едзе.
Вось і надоечы ўзяла білеты на цягнік — да сяброўкі махнула. Добра ім там — гэта без сумневу! А вось як яе «хлопцам»?.. «Ды гаруем», — праз тыдзень прызнаецца муж, і так жа цяжанька ўздыхнуўшы... Аж перапыніла, спытала: «Нешта зрабілася?» — «Дык Вета ж з'ехала»...
Як ні круці, а правільна зрабіла! Час ад часу трэба з'язджаць, каб хоць трохі адпачыць. І каб хоць так — адсутнасцю сваёй — «сказаць», як шмат ты робіш. І як шмат значыш.
Наша прымаўка: «З сынам сварыся ды на печ бярыся. З зяцем сварыся — за парог цягніся». Цётка Шура таму і не сварыцца. Шмат што, кажа, не бачу, шмат не чую... Гэта, між іншым, чыстая праўда: жанчына глухаватая — пасля даўняй хваробы.
...І з нядаўняй у бальніцы ляжала: у палаце пятай была.
Па начах, расказвала, дзве кабеты храплі, дзве з-за гэтага — амаль што не спалі... «А я (даслоўна) левае вуха ў падушку — і хоць са святымі вынось! Сплю — як пшаніцу прадаўшы!»
Адкуль мо і сапраўды — нічога няма ліхога, каб добрым не стала. Хоць калі-нікалі.
...Не чакала, не гадала —
Гарадскою раптам стала:
Не жыццё пайшло, а рай —
Век жыві — не памірай!
Ні свіней тут, ні каровы
Ні турбот пра сена-дровы,
І ніякага мне гора,
Што жукі ды фітафтора...
Фікус раненька палью,
Кухню чыста прыбяру,
Кексаў напяку да кавы —
Вось і ўсе на сёння справы...
Усе ды не ўсе, бо ў гараджанкі Міхайлаўны, аўтаркі гэтых радкоў, яшчэ ладная клумба з кветкамі, вязанне, кніжкі-газеты, хатнія камп'ютарныя курсы (дачка вядзе), да таго ж — штодня (пасля вельмі цяжкога ковіду) працяглая зарадка і — абавязкова — шпацыр.
На іх, ці не з першых дзён, Міхайлаўна «абрастае» кампаніяй. Бо не маўчыць: па добрай вясковай звычцы можа зачапіць хоць старога, хоць малога — разгаварыцца, пазнаёміцца, нумары мабільных запісаць. А там, глядзіш, ужо і дамовіцца, «тусоўку» стварыць — з пяці бабуль.
...Сёлетнім халодным маем яны яшчэ і дзеда прыкмецілі — сумнага-сумнага. Падумалі, мо таксама «ковіднік»? Мо нейкая іншая хвароба напала? Альбо ў сям'і што зрабілася?
«Паваражылі» так і — жанчыны ж! — міма не прайшлі: захацелі падбадзёрыць чалавека, нечым падтрымаць. Павіталіся,
спыталі, чаму самотны такі? «Жонку пахаваў», — падзяліўся горам мужчына і з ахвотай расказаў, калі гэта здарылася, з якой прычыны, колькі ў шлюбе жылі...
Жанчыны паслухалі, паспачувалі — і ў той дзень, і потым віталіся з удаўцом, часам гаварылі: найбольш — пра надвор'е, бо яно (май ёсць май!) хоць памалу, але ж мянялася да лепшага і як ні круці — мяняла настрой. Нейкі панядзелак ну такі ўжо выдаўся — цёплы, сонечны... «Аж жаніцца хочацца!» — прызнаўся ўдавец.
...Пасля смерці жонкі (Міхайлаўна палічыла) прайшло сорак і яшчэ тры дні.
На лецішчы пустазелле даймае: учора, здаецца, клумбу палолі, а сёння там зноў дзе-нідзе макрыца, хвошч, лебяда і раптам... званочкі — звычайныя, палявыя. Адкуль? Якім ветрам прынесла? Калі яны паспелі вырасці і, галоўнае, расцвісці?
...Рука не паднялася вырваць: можна сказаць, што Даль уратаваў, запісаўшы (і якое ж праўдзівае!): «Жыццё дае толькі бог, а забраць можа любая гадзіна».
З майстрамі не шчасціць: адна цырульніца з'ехала за мяжу, другая — сышла ў дэкрэт...
На стрыжку хоць-нехаць ідзём да новай: настойліва раілі! Маўляў, і разумніца, і майстар, што трэба...
Не падманулі: дзяўчына і сапраўды ўсадзіла ў крэсла, ацаніла «фронт работ», спытала, як пастрыгчы? А ўжо далей...
Спрытнасць рук і ніякага махлярства! Хвілін мо з дзесяць прайшло, і ўсё: кліент, што называецца, гатовы. Можна дзякаваць, прывычна збіраць хвосцік... Але ж чаму самой?
— Калі ласка, — прашу майстрыху, працягваючы заколку. — У вас, напэўна, лепш атрымаецца?
— Не, — круціць галавой маладзіца. — У нас тут, між іншым, свая спецыфіка: я — майстар па стрыжках, мая калега — па ўкладках... Так што выбачайце.
Пара слоў, здавалася б, і...
Як кажа адна знаёмая: «Вы зрабілі ўсё, каб я ў ваш салон больш ніколі не прыйшла».
Што дзіўна — не рукамі.
Надвячорак. Метро. Цягнік. Ён бадзёра падвозіць нас да чарговай станцыі — расчыняе дзверы.
Першым у вагон заходзіць падлетак гадоў 15, плюхаецца на апошняе вольнае месца, уключае смартфон і тут жа адключаецца ад рэальнасці. Пажылая дробненькая жанчына, што ішла ўслед, спыняецца побач, ставіць каля ног вялікую пузатую сумку. Мы едзем далей.
На наступнай станцыі народу заходзіць больш і непарадак (хлапчо сядзіць — жанчына побач стаіць) бачаць, напэўна многія, але маўчаць. Не маўчыць хіба адзін — падобна, былы вайсковец, бо голасам, які не церпіць пярэчанняў, досыць гучна камандуе:
— Малады чалавек, саступіце месца бабулі!
Маладзён — нібы не чуе, бо вухам не вядзе: як сядзеў, так і сядзіць. А вось жанчына — крыўдзіцца:
— Я вам не бабуля! — заяўляе з форсам. — Я — калі хочаце ведаць — ягоная мама!
Вочы вайскоўца акругляюцца, бровы ў здзіўленні падымаюцца ўверх, вусны расплываюцца ў шырокай «паважлівай» усмешцы:
— О-о! Дык я вас віншую! — прамаўляе мужчына. — Вы думаеце, гэты ёлупень, калі вы станеце бабуляй, будзе клапаціцца пра вас таксама, як вы пра яго?
Жанчына ў адказ не сказала, здаецца, нічога.
Ці мы не пачулі?
Сваячка здзівіла: прыляцеўшы з Амерыкі і выпадкова трапіўшы на старыя вясковыя могілкі, раптам азірнулася і сказала: «А зараз я пакажу вам магілу прадзедаў... Мяне бабуля туды вадзіла — гадоў 50 таму».
Унучцы, значыць, не было пяці. Здавалася: што ў такім узросце запомніш?
Але ж госця ўжо кіравала ўглыб могілак і крочыла так упэўнена...
На пагорку спынілася, яшчэ раз азірнулася — нахілілася да помніка, і... Вось яны, родныя імёны-прозвішчы, даты жыцця, вось яны, бабуліны касачы ў кветніку!
Радасць, здаецца, не мела межаў!
А потым — і боль, бо нехта, наводзячы прыгажосць на суседняй магіле (ставячы помнік, агародку, укладваючы модную плітку), так па-свінску абышоўся з гэтай... Хай даўняй, але ж не закінутай, не забытай...
Крыўдна, калі жывыя крыўдзяць жывых, калі мёртвых — і слоў няма.
Класіка: мы навучыліся лётаць у небе, як птушкі, мы навучыліся плаваць пад вадой, як рыбы, і цяпер нам не хапае толькі аднаго: навучыцца жыць на зямлі, як людзі.
Зноў жа вёска, як вёска, могілкі, як могілкі і помнікі, як помнікі... Хоць...
На адным — пасля прывычных прозвішча-імя, дат жыцця — «Памяць зяця (?) Колі і яго жонкі».
Пахаванне старое (цешчы не стала ў 1960-м), аднак магіла яе да сёння ў парадку — даглядаецца, ужо, напэўна ж, не зяцем...
Адкуль — бываюць родныя, як чужыя, і чужыя, як родныя.
...Сваё каханне Соня сустрэла ў краме: ёй росту не хапала, каб дастаць з паліцы пакет з аўсянкай, а хлопец праходзіў міма... Дапамог, усміхнуўся, пачакаў каля касы, пакуль разлічыцца, забраў у яе цяжкаватую сумку — сказаў, што можа данесці да кухні, а там і кашу зварыць.
Соня жыла адна. Хлопец ёй спадабаўся, але ж не настолькі, каб з'ехаць з глузду і з першых мінут знаёмства павесці яго дамоў...
Ён да яе прыйшоў праз месяц амаль штодзённых сустрэч, яна да яго — праз паўгода, каб пазнаёміцца з мамай і... застацца.
Косця правільна ўсё прыдумаў: пакуль сям'я ў іх малая, жыць можна разам, а яе, Соніну, кватэрку здаваць. Усё ж капейка.
Усе ўтраіх яны працавалі, усе зараблялі (і не сказаць, каб мала зусім), але грошай усё адно не хапала. Косця хацеў памяняць машыну, зрабіць рамонт у кватэры, купіць новую мэблю...
Яго сябры ездзілі на заробкі. Ён таксама звольніўся з работы, падаўся следам. Спачатку досыць часта прыязджаў дадому — прывозіў падарункі, грошы, потым — неяк радзей і радзей. Можна сказаць, зусім без яго Соня адхадзіла ўсю цяжарнасць, нарадзіла дачку. Са свякроўю ўдзвюх яны гадавалі. Косця дапамагаў на адлегласці — прысылаў грошы, гады ў рады прыязджаў, а потым прызнаўся, што ў яго ёсць іншая жанчына, іншая сям'я.
Соня тады збірала свае рэчы — думала вярнуцца дамоў. Свякроў не пусціла. Сказала, што ў яе сына можа быць іншая жонка, а вось ёй іншай нявесткі не трэба. Ды і з дзіцем удзвюх прасцей.
Так яны і жылі, пакуль свякроў не захварэла, не злягла. Тут ужо сын «знайшоўся» — прыехаў, згадзіўся забраць да сябе. «Ты ж не аддасі мяне?» — з надзеяй спытала свякроў у нявесткі. Хоць магла і не пытаць, бо Соня глядзела яе, як родную... Да апошняга. Сын хіба развітацца прыязджаў — адзін, на вялікай, новай машыне.
І потым «правы не качаў»: згадзіўся, што кватэра застаецца ўнучцы. Але ж рэчы...
Найдаражэйшыя з іх — матуліны іконы, альбомы з фотаздымкамі, даматканыя і вышываныя ёю навалкі-абрусы, зачытаныя кнігі... Усё гэта Соня складвала ў сумкі-пакеты: Косцю, яго новай сям'і — на памяць.
Той, убачыўшы «вандзэлкі», хіба ўхмыльнуўся! Сказаў, што ён не бедны, што яму нічога не трэба, што маці ёсць маці, што ён, яе сын, будзе помніць і так.
Соня, як заўжды, не спрачалася: можа, і будзе. Нават больш, чым яна...
Хоць гэта — наўрад, бо яна не толькі помніць: яна штодня ўспамінае — мыючы маміны талерачкі, прасуючы ручнікі, паліваючы фіялкі...
Бываюць родныя, як чужыя, і чужыя, як родныя.
Гэта ўжо за правіла: спытай у Ніны, як справы, і яна абавязкова раскажа, якія сёлета агуркі-памідоры, якія клубніцы-чарэшні-часнок і віды на яблыкі, бульбу, мёд, буякі... Пасля чаго абавязкова дадасць: «Дзякуй богу! Будзе што і людзям даць, і сабе пакінуць».
Зрэшты, пра сябе Ніна можа забыцца.
З ёй часта гэта бывае, што вельмі раздражняе старэйшых «гарадскіх» сясцёр.
І каб толькі іх!
Некалі даўно ў Ніны яшчэ і кавалеры былі. Два з іх (у розныя часы) — ногі пазбівалі: заляцаліся, замуж клікалі. І абодва пры гэтым жыццю вучылі. Ты ж, казалі, не маці Тэрэза, каб усё раздаваць? Пра сябе трэба думаць. Альбо грошы браць. «Во, — уздыхала Ніна, — яшчэ не жаніліся, яшчэ палец на палец не паклалі, а ўжо камандуюць, гаспадараць... Дык жа не: мая праца — маё права: як захачу, так і зраблю...
Вось і робіць — адна, ад цямна да цямна, бо, казала, мужчын пад яе характар проста не існуе. Аж тут...
Яна ў Мінск прыязджала: добрым людзям «гуманітарку» прывозіла. І ў добры ж як быццам дзень: сіноптыкі цяпло абяцалі. Яна лёгка адзелася... А сабралася ехаць назад — нейкі вецер узняўся... Проста ў твар. І такі ледзяны!
Ніна каўнер у пінжаку наставіла, адной рукой штрыфлі на грудзях трымала, другой — полы спадніцы. Так, напэўна, шмат хто ішоў — і поруч, і насустрач, але ж адзін...
Ніна згледзела, што ён прыгожы, яе гадоў, што таксама лёгка апрануты, хіба шалік на шыі — чорны, шырокі, відаць, жаночы?.. Нехта наматаў, каб яму цяплей было. А ён, згледзеўшы Ніну, стаў «размотваць»: вазьміце, маўляў, калі ласка... «Што вы, што вы? Не трэба! — стала бараніцца Ніна. — Я на электрычку. Мне блізка ўжо!»
Пару імгненняў побач і...
Ён — у адзін бок, яна — у другі.
Дамоў прыехала. Жыве, працуе: днямі, вечарамі і часам начамі (калі не дужа стоміцца) «пракручвае» ў памяці абрывак дарогі: бачыць твар, спагадны позірк, усмешку, руку... Думае, а што было б, калі б яна спынілася? Калі б узяла той шалік? Ён жа даваў — чужы... чужой...
Значыць, ёсць на зямлі мужчыны! Ніна бачыла! Хоць... мімаходзь!
Валянціна ДОЎНАР
Сумесныя праекты ядзерных тэхналогій.
