Як выбраць якасныя саджанцы, каб будучы сад парадаваў пышным красаваннем і сакавітым ураджаем

Найлепшы час для пакупкі саджанцаў — канец верасня — кастрычнік, але на рынках Беларусі яшчэ тыдзень-паўтара таму разгарнуўся бойкі гандаль маладымі дрэўцамі і кустамі. Як выбраць якасныя саджанцы, каб будучы сад парадаваў пышным красаваннем і сакавітым ураджаем, а не расчараваў садоўніка-аматара?

Зрэшты, аматараў сярод заўзятых дачнікаў няшмат: пакупнікоў саджанцаў запар можна аднесці практычна да прафесійных садоўнікаў.

— Я заўсёды перад паходам па саджанцы спачатку складаю спіс раслін, якія хацеў бы набыць, — дзеліцца пенсіянер, пакупнік сталічнай Камароўкі. — Сад у мяне невялікі, і спачатку я дакладна вырашаю, дзе будзе пасаджана новае дрэўца або кусцік, знаходжу яму найлепшае месца. І ўлічваю, што я ўжо чалавек пажылы, а кожнае новае дрэўца ці кусцік запатрабуе і часу, і намаганняў.

Для дасягнення аптымальнага выніку неабходна ўважліва вызначыцца і з сортам, і з якасцю саджанца, гаворыць суразмоўнік. То-бок варта ўважліва прачытаць апісанне — інфармацыі сёння хапае, і знайсці яе не праблема нават па самых рэдкіх сартах. Хоць у асноўным пакупнікі аддаюць перавагу не «экзотыцы», а правераным варыянтам, гавораць прадаўцы.

— Асабіста я кіруюся Дзяржаўным рэестрам сартоў Рэспублікі Беларусь, там ёсць пералік сартоў айчыннай селекцыі і замежных, раянаваных у нас, — кажа суразмоўнік.

— Якасць любых саджанцаў павінна пацвярджацца адпаведнымі дакументамі, — распавядае прадавец Ірына. Жанчына прадае саджанцы ўласнай вытворчасці. — І пра гэтыя дакументы пакупніку абавязкова трэба пытацца. Калі іх няма, варта проста прайсці міма такіх раслін.

Яна кажа, што лепш за ўсё прыжывуцца, зразумела, тыя саджанцы, якія «нарадзіліся» і падрасталі ў гадавальніках паблізу ад вашага зямельнага ўчастка.

— Часам можна пачуць меркаванне, што купляць саджанцы варта толькі ў гадавальніках і садовых цэнтрах, — кажа суразмоўніца. — Але цэнтральныя рынкі — таксама бяспечныя гандлёвыя аб'екты для набыцця саджанцаў пладовых дрэў і ягадных кустоў. Тут прадаўцы зацікаўлены ў якасці пасадачнага матэрыялу не менш за пакупнікоў. Так бы мовіць адчуваем адказнасць, бо людзі ўкладуць у гэтыя расліны сілы і надзеі. І калі надзеі не апраўдаюцца, яны абавязкова вернуцца, каб выказаць прэтэнзіі. Але пакуль што нашы пастаянныя пакупнікі выказваюць у асноўным падзяку, — усміхаецца яна.

— Купляйце саджанцы толькі ў правераных месцах! — падкрэсліваюць прадаўцы. — Не ў пераходах, не каля аўтадарог. Там вялікі шанец натрапіць на падман: напрыклад, сорт будзе не адпавядаць заяўленаму. Плюс самі саджанцы могуць быць падсохлымі, а калі вы садоўнік-пачатковец, гэтага можаце і не заўважыць.

Але, дапусцім, саджанцы жывыя і здаровыя. І тут вас падцікоўваюць і іншыя падводныя камяні — тонкасці выбару, вядомыя дасведчаным садоўнікам і яшчэ не спасцігнутыя пачаткоўцамі.

— Якім бы прыгожым ні быў пасадачны матэрыял, перш за ўсё саджанец павінен валодаць такой якасцю, як зімаўстойлівасць, — сцвярджае Ірына. — А гэта якасць у першую чаргу вызначаецца раяніраваннем. То-бок саджанцы з рэгіёнаў з мякчэйшым, чым у вас, кліматам не раскрыюць свой патэнцыял у вашым садзе. Нашы саджанцы, дарэчы, з гадавальніка пад Мінскам.

Найбольшым попытам, як запэўніваюць прадаўцы, у садаводаў сёння карыстаюцца яблынькі, грушы, вішні і слівы. У гэтым годзе ёсць вялікі попыт і на абрыкосавыя дрэўцы і персік — клімат мяняецца, у нас становіцца цяплей... З кустоў цікавыя пакупніку, напрыклад, бружмель, буякі, чарнаплодная рабіна. Цэны на рынках досыць высокія: саджанцы вінаграду розных сартоў — каля 15 рублёў за штучку, яблыні і грушы — у сярэднім 25 рублёў, двухгадовы персік айчыннага сорту «Лойка» — аж 40 рублёў.

Глядзім у корань

У асартыменце — маладыя дрэўцы і кусты як з адкрытай, так і з закрытай каранёвай сістэмай. Прычым калі другія ў продажы могуць быць і не ў пасадачны сезон, то час першых хуткацечны: толькі ўвосень, ну і трохі ўвесну. Пачнём з гэтых, «эксклюзіўных». Іх плюс — магчымасць убачыць каранёвую сістэму на свае вочы і ацаніць яе якасць.

— Калі каранёвая сістэма не аб'ёмная, саджанец лепш не купляць, — каментуе прадавец. — А калі саджанцы падмерзлі, у іх будзе лупіцца кара, а на каранях з'явяцца патаўшчэнні.

— Дык якія карані добрыя?

— Вось такія, — паказвае. — Іх шмат: і асноўных, і дробных карэньчыкаў. Яны моцныя, пругкія, прыгожыя і нават візуальна выглядаюць здаровымі. Такая каранёвая сістэма гарантуе прыжыванне дрэўца.

Агледзеўшы карані, ацэньваем на ствол. Кара на ім не павінна быць патрэсканай ці зморшчанай. І яшчэ адзін нюанс — узрост саджанца. Высокія і прыгожыя дрэўцы могуць быць занадта дарослымі, нават калі нядобрасумленны прадавец сцвярджае адваротнае. Трох-чатырохгадовыя расліны ўжо не здольныя лёгка прыжыцца — хутчэй за ўсё, яны будуць хварэць на новым месцы. Ідэальны варыянт — дрэўца ўзростам год ці два.

Саджанец у кантэйнеры — нядрэнны варыянт, калі абраць яго правільна. Каранёвай сістэмы ў такіх дрэўцаў, як правіла, не відаць. І тут крытэрыі выбару іншыя (хоць што да кары і ствала, усе вышэйпералічаныя прыкметы дзейнічаюць). Але ж у любога саджанца галоўнае — карані. Таму звяртаем увагу на грунт у кантэйнеры. Ён павінен быць шчыльным, можа быць, нават з налётам моху. І калі пацягнуць за ствол, дрэўца павінна выходзіць з ёмістасці з камяком глебы. Гэта значыць, што саджанец «сядзіць» у гаршку даўно, выдатна прыжыўся і гэта добры пасадачны матэрыял, распавялі прадаўцы. Калі дрэўца лёгка выдзіраецца з ёмістасці, а зямля застаецца — значыць, пасадзілі ў гэты гаршок расліну нядаўна, і яе шанцы прыжыцца прыкметна падаюць.

— Кантэйнер павінен быць вялікі, — дадае Ірына. — Чым большая ёмістасць, тым больш шырокая каранёвая сістэма.

Калі казаць пра пасадачны матэрыял ягадных кустоў, асноўным крытэрыем выбару таксама выступае каранёвая сістэма — яна павінна быць вельмі разгалінаванай і доўгай — не менш за 15 см. Маладыя кусцікі павінны мець не адзін-два, а некалькі шкілетных адраўнелых парасткаў з гладкай і прыгожай карой без пашкоджанняў, расказалі прадаўцы.

— Ідэальныя для восеньскай пасадкі з кустоў маліна, агрэст, бружмель і любыя віды парэчкі, — дзеліцца дачніца Таццяна. — А з пладовых дрэўцаў — марозаўстойлівыя сарты яблынь і груш.

З пункту гледжання навукі

— Цяпер купляць пасадачны матэрыял пладовых дрэў яшчэ ранавата, саджанцы працягваюць расці, верхавінная почка ў многіх яшчэ не склалася, — адзначае загадчык аддзела гадавальнікаводства РУП«Інстытут пладаводства», кандыдат сельскагаспадарчых навук Васіль Ляўшуноў. — Лепш рабіць такія пакупкі бліжэй да канца верасня. Тэрміны восеньскай пасадкі пачынаюцца з канца верасня і завяршаюцца прыкладна за два тыдні да наступлення ўстойлівага прамярзання глебы, а гэта ўвесь кастрычнік і частка лістапада.

— Васіль Аляксандравіч, як правільна выбраць саджанцы?

— Пачнём з саджанцаў з закрытай каранёвай сістэмай. Крытэрый, што такія саджанцы добра перанясуць перасадку, — тое, што каранёвая сістэма цалкам асвоіла аб'ём кантэйнера: карані аплятаюць камяк субстрату. Перад пакупкай варта папрасіць прадаўца паспрабаваць дастаць саджанец з кантэйнера. Калі вы ўбачыце, што камяк не рассыпаецца, карані добра аплятаюць яго, саджанец доўгі час рос і развіваўся ў гэтым кантэйнеры і прыжывецца на новым месцы. Калі ж дрэўца лёгка выдзіраецца, субстрат рассыпаецца, а каранёвая сістэма застаецца практычна «голай», у кантэйнер саджанец быў пасаджаны нядаўна і яшчэ не адаптаваўся. Ад такой пакупкі варта ўстрымацца.

— Саджанцы з закрытай каранёвай сістэмай, набытыя цяпер, можна пасадзіць і вясной?

— Калі вы набылі якасныя саджанцы, то так. На зімовае захоўванне саджанцы з закрытай каранёвай сістэмай закладваюцца пры тэмпературы 0 плюс-мінус 2 градусы ў падвальныя памяшканні з высокай вільготнасцю (больш за 90 %). Можна захоўваць на працягу зімы і саджанцы з адкрытай каранёвай сістэмай: іх прыкопваюць у адкрытым грунце, у нахільным становішчы, уцяпляюць пілавіннем і лапнікам, зімой праводзяць меры барацьбы супраць грызуноў. Вясновая пасадка аптымальная для костачкавых культур, але, паколькі асартымент сартоў костачкавых (вішні, чарэшні, слівы, алычы, абрыкоса і персіка) увесну меншы, чым увосень, садаводы набываюць іх у верасні—кастрычніку і захоўваюць да вясны. Хоць костачкавыя высаджваюць і ў восеньскія тэрміны, прытым даволі паспяхова. Яблыні і грушы высаджваюць як увосень, так і ўвесну. Плюс восеньскай пасадкі ў тым, што садоўнік мае больш працяглы час, а вясновыя тэрміны пасадкі пладовых дрэў кароткія.

— Як выбраць саджанцы з адкрытай каранёвай сістэмай?

— Звяртаем увагу на карані і знешні выгляд раслін. Кара не павінна быць зморшчанай — прыкмета таго, што саджанцы падсохлыя. Таксама на кары не павінна быць апёкаў, механічных пашкоджанняў. Саджанец павінен быць роўны. Зразумела, што ў месцы прышчэпкі будзе патаўшчэнне, але ў расліны не павінна мець моцнага скрыўлення. Каранёвая сістэма павінна быць разгалінаванай, без цвілі. Папрасіце прадаўца сагнуць адзін карэньчык. Калі ён гнецца, але не ламаецца, — карані жывыя. Калі ламаецца — карані падсушаныя.

— На што звярнуць увагу ў пытанні прышчэпы?

— Прышчэпы, на якіх рэкамендуецца вытворчасць саджанцаў, адрозніваюцца адаптаванымі ўласцівасцямі, прыдатнымі для нашай краіны, — гэта, у прыватнасці, зіма- і марозаўстойлівасць. Калі саджанцы выраблены на раяніраваных прышчэпах, то яны прайшлі выпрабаванні і характарызуюцца станоўчымі якасцямі. Аб тым, якая прышчэпа, інфармацыя змяшчаецца ў дакументах на саджанцы. Гэтыя дакументы, паўтаруся, павінны мець прадаўцы пасадачнага матэрыялу. Дачнікам аптымальна выбіраць падвоі для яблыні 54-118, 62-396, ММ-106, М-9; для грушы — груша дзікая лясная (насенны падвой), а з клонавых — ВА-29 і С1.

— Важны крытэрый выбару саджанца — яго вышыня...

— Так, вышыня дакладна вызначана ў кожнай групы саджанцаў. Для аднагадовага саджанца яблыні мінімальная вышыня — 90—100 см, для грушы — каля 110—120 см. У двухгадовых саджанцаў абедзвюх культур павінен быць сфарміраваны штамб, расліна павінна мець бакавыя парасткі. Якасны аднагадовы саджанец вішні мае вышыню надземнай часткі парадку 100 см, чарэшні — 120 см, абрыкоса — каля 110 см.

— Садоўніку-аматару лепш выбіраць аднагадовыя або двухгадовыя саджанцы?

— Існуе меркаванне, што чым саджанец маладзейшы, тым лягчэй прыжываецца. Але двухгадовы саджанец у перспектыве пацешыць вас ураджаем раней аднагадовага. І калі гэта якасны саджанец з добрай каранёвай сістэмай, дапушчальна аддаць перавагу двухгодкам.

— Што сёння ў модзе ў садаводаў-аматараў?

— Абрыкос і персік. Гэта тыя дзве культуры, на якія апошнія некалькі гадоў стала больш попыту. Іх лепш высаджваць увесну, захоўваючы пасадачны матэрыял на працягу зімы. Некалькі гадоў таму ў нас не было ніводнага сорту персіка, але сёлета раяніраваны першы сорт беларускай селекцыі «Лойка». І людзі ўжо мэтанакіравана тэлефануюць, цікавяцца, жадаюць купіць саджанцы. Попытам карыстаецца і чарэшня. З кустоў у модзе буякі, а таксама бружмель — самыя першыя ягады, якія спеюць раней за суніцы.

— Якія сарты яблынь і груш лепш выбіраць?

— Напачатку садоўнік павінен вызначыцца, чаго ён жадаў бы зыходзячы са сваіх запатрабаванняў. Для сям'і патрэбны і сарты летніх тэрмінаў паспявання, і восеньскіх, і, зразумела, зімовых, якія будуць доўга захоўвацца. У гэтым выпадку летніх сартоў павінна быць працэнтаў 15-20, а аснову складуць восеньскія і зімовыя. Іншы варыянт: дапусцім, захоўваць ураджай няма дзе. У гэтым выпадку сартавы склад змяняецца ў бок прыярытэту летняга і восеньскага тэрміну паспявання. Вызначыўшыся з гэтым пытаннем, выбіраем сарты ў Дзяржаўным рэестры. Гэта афіцыйны дакумент, дзе па абласцях пералічаны раяніраваныя сарты. Заўважу, што апроч айчынных там прысутнічаюць і сарты заходняй селекцыі, але толькі тыя, якія добра паказалі сябе ў беларускіх умовах.

— На якія айчынныя сарты садоўнікам-аматарам варта звярнуць увагу?

— Па яблыні з ранніх гэта сорт «Ранак», таксама з навінак можна звярнуць увагу на сарты «Крапач», «Паланэз». Гаворачы аб грушы, не магу не згадаць сорт «Проста Марыя» — гэты восеньскі сорт ужо стаў брэндам. З ранніх сартоў ігрушы выдатны ўраджай гарантуе «Кудесница», добры гатунак — «Завея», зімовага тэрміну спажывання. Персік — вядома, «Лойка», абрыкос — новы сорт «Дэбют», а таксама больш вядомы сорт «Спадчына». Сарты абрыкоса «Камея» і «Лявон» цяпер на дзяржвыпрабаванні. Таксама на выпрабаванні — чарэшня «Беліца» з жоўтымі пладамі. Гэта інфармацыя дачнікам на перспектыву. А з таго, што ўжо занесена ў рэестр, выбар па чарэшні вялікі: напрыклад, з апошніх распрацовак — вельмі добрыя сарты «Марыя» і «Мінчанка».

У канцы верасня на тэрыторыі Інстытута пладаводства таксама разгортваецца сезонны продаж саджанцаў. І, дарэчы, апроч гарантаванай якасці пакупнік атрымлівае эканомію. Саджанцы абрыкоса і персіка тут абыдуцца ў 25 рублёў (супраць 40 рублёў на Камароўцы), пасадачны матэрыял іншых пладовых культур — ад 11 рублёў. За пасадачны матэрыял буякоў прыйдзецца выкласці каля 12—15 рублёў, а ў цэлым цэны на саджанцы ягадных кустоў тут стартуюць з 4,5—5 рублёў.

Аляксандра АНЦЭЛЕВІЧ