Да чаго даводзіць рэўнасць

Пра рэўнасць спрадвеку стваралі вершы і рамансы. Гэта пачуццё — сюжэтная аснова цэлага шэрагу вядомых літаратурных твораў. Некаторыя з іх уваходзяць у школьную і ўніверсітэцкую праграмы. Часта мастацтва ставіць знак роўнасці паміж рэўнасцю і сапраўдным каханнем. Але свет літаратуры, музыкі, жывапісу і кіно ілюзорны, а ў рэальнасці жыць з раўніўцам — нялёгкі лёс...

Няма такой дзяўчыны, якая не марыла б сказаць сваё цвёрдае «Так!» каханаму і адзінаму. Дзеля кахання прыгожы пол гатовы на ахвяры. Да гэтага жанчын стагоддзямі рыхтуюць з дзяцінства: «Сцерпіцца — злюбіцца», «Святы абавязак жанчыны — берагчы сямейны агмень», «Лепш пакутаваць ды кахаць, чым без кахання на свеце жыць» і гэтак далей, у тым ліку «Раўнуе — значыць, кахае».

Сямейныя псіхолагі адзначаюць: аб тым, што выбраннік — раўнівец, жанчыны, якія ў рэшце рэшт прыходзяць да спецыяліста з гэтай праблемай, часта ведалі яшчэ да замужжа. І, зыходзячы са здаровага сэнсу, паталагічная рэўнасць — якраз нагода адказаць на прапанову рукі і сэрца ад такога чалавека цвёрдым «не». Але, па-першае, «ружовыя акуляры» і «матылі ў жываце» не маюць са здаровым сэнсам нічога агульнага, па-другое... раўнуе — значыць, кахае!

— Насамрэч, рэўнасць — гэта не пра каханне. Гэта пра ўладу і прыгнечанне партнёра ў адносінах, — распавядае сямейны псіхолаг Ірына Мельнікава. — Раўнівец лічыць, што іншы чалавек «належыць» яму, але ж існуе небяспека, што ён можа раптам пачаць «належаць» камусьці іншаму. Прычыны такой дэфармаванай карціны свету варта шукаць у далёкім мінулым раўніўца, а дакладней, у яго дзяцінстве.

Ці малілася ты на ноч, дэздэмона?

Класічны псіхааналіз тлумачыць паталагічную рэўнасць нязжытым дзіцячым вопытам. Фрэйд сцвярджаў, што ва ўзросце 2-4 гадоў практычна ўсе дзеці раўнуюць аднаго з бацькоў процілеглага полу да другога з бацькоў. Зрэшты, некаторыя паслядоўнікі Фрэйда лічылі інакш: маўляў, літаральна з нараджэння і хлопчыкі, і дзяўчынкі раўнуюць маці да бацькі, паколькі менавіта ўзаемадзеянне з маці і яе прыхільнасць у першыя гады жыцця з’яўляюцца ключавымі для выжывання дзіцяці. Але калі цяпла і клопату ў сям’і малому хапае, то да 4-5 гадоў гэтую «дзіцячую хваробу» перарастаюць нават самыя ўпартыя маленькія раўніўцы. Ну, а калі любові малому ў бацькоўскай сям’і катастрафічна не хапала, не перарастаюць і цягнуць з сабой рэўнасць ужо ва ўласную сям’ю…

— Паталагічны раўнівец падсвядома шукае «свайго», прыдатнага для прайгравання яго дзіцячай траўмы, партнёра, знайшоўшы — шукае патэнцыяльных «рабаўнікоў», якія жадаюць адабраць яго «ўласнасць»: тых, да каго яе (або яго) можна раўнаваць. А ў крайніх праявах нават «трэція лішнія» для гэтай гульні не патрэбныя. Яны могуць быць толькі нейкімі «ценямі» на гарызонце. 

У гульні ўдзельнічаюць двое: раўнівец і яго ахвяра.

— Але навошта ўдзельнічаць у гэтай гульні іншаму партнёру? Бо ролю ахвяры пастаяннай рэўнасці наўрад ці можна назваць выйгрышнай…

— Тыран і ахвяра — адзін з распаўсюджаных відаў сузалежнасці. Такія адносіны выгадныя абодвум удзельнікам, хоць у выпадку з ахвярай выгада невідавочная. Дапусцім, тыран-раўнівец падаўляе жонку, дыктуе свае ўмовы, абмяжоўвае яе свабоду і гэтак далей — часам аж да фізічнага гвалту. Іншымі словамі, «выпускае на волю» свае дзіцячыя траўмы. Але і ахвяра мае сваю цікавасць. Вонкава пакорлівая, яна тонка маніпулюе «тыранам», атрымліваючы мноства маральных і матэрыяльных бонусаў. Тут і раскаянне партнёра (якое часта суправаджаецца падарункамі), і, напрыклад, пачуццё ўласнай значнасці, бо навакольныя яе шкадуюць і лічаць пакутніцай. Але, паўтаруся, я кажу пра крайнія праявы. Такую мадэль узаемаадносін псіхолагу вельмі складана перабудаваць: партнёры, звярнуўшыся да спецыяліста і быццам бы выказваючы жаданне будаваць больш здаровыя адносіны, на самай справе ўсім задаволеныя і з усіх сіл супраціўляюцца зменам. Але ўсё ж часцей рэўнасць — сапраўды праблема для партнёра, і нярэдка абодва хочуць выбудаваць нармальныя, адэкватныя адносіны. І ў гэтым выпадку псіхолаг сапраўды можа дапамагчы. Таму, сутыкнуўшыся з такой праблемай, лепш вырашаць яе разам са спецыялістам. Не варта падманваць сябе, спадзеючыся, што партнёр зменіцца сам. Дзіцячыя псіхалагічныя траўмы — гэта падсвядомасць, і разумныя доказы, якія вы можаце прывесці, тут не дапамогуць. У раўніўца ў наяўнасці — праблемы з самаацэнкай, гіпертрафіраванае пачуццё ўласнасці. Некіравальная рэўнасць падобна да хваробы — чалавек не кантралюе свае дзеянні і здольны нанесці не толькі маральную шкоду, але часам і фізічныя траўмы.

Ды і маральная шкода — зусім не бяскрыўдная рэч. «Палкі і камяні могуць пакалечыць, а словы па лбе не б’юць»? Як бы не так! Многім мужчынам-раўніўцам (жанчынам, зрэшты, таксама) уласціва абясцэньваць «другую палавінку», прыніжаючы яе знешнія даныя (занадта худая або занадта тоўстая, ногі недастаткова доўгія, валасы недастаткова густыя і г. д.), разумовыя здольнасці і прафесійную кампетэнтнасць («Што ты там робіш, на сваёй працы?», «З чаго гэта ты стамілася?»). Такім недарэчным спосабам раўнівец выказвае свой падсвядомы страх страціць спадарожніцу, і каб гэтага не здарылася, выбірае, з аднаго боку, тактыку запалохвання, з другога — разбурэння яе самаацэнкі.

Няма кахання без рэўнасці?..

Калі ў многіх жанчын да гэтага часу знаходзіць водгук у душы народная мудрасць «раўнуе — значыць, кахае», то мужчыны ва ўсе часы пабойваліся раўнівых жанчын, пазбягаючы адносін з тымі, хто кантралюе кожны іх крок. Зрэшты, і яны часам (хоць і радзей, чым жанчыны) сутыкаюцца з паталагічнай рэўнасцю сваёй «палавінкі». «Дзе ты быў? Чаму затрымаўся? З кім размаўляў па тэлефоне? Чаму паставіў ёй лайк? У вас нешта было?»

— Жаночая рэўнасць, як і мужчынская, «родам з дзяцінства», — падкрэслівае спецыяліст. — Напрыклад, у бацькоўскай сям’і дзяўчынка назірала здрады бацькі і пакуты маці з гэтай прычыны. І яе падсвядомасць памятае горыч і крыўду мамы. Стаўшы дарослай, такая жанчына, як бы ні паводзіў сябе яе выбраннік, будзе прыкмячаць у падабенства з паводзінамі бацькі. Яе не будзе пакідаць думка: «Ён хутка мне здрадзіць. Я павінна гэта прадухіліць». Давер — свайго роду рэсурс, якога ў раўніўца проста няма.

Ёсць і іншыя прычыны, якія спараджаюць раўнівіц: напрыклад, страх адзіноты (асабліва пры наяўнасці агульных дзяцей). Ёсць дзяўчаты, выхаваныя так, што ўсё жыццё маюць патрэбу ў «моцным плячы» і «каменнай сцяне». Яны асуджаныя на тое, што страх адзіноты будзе ўзмацняцца па меры старэння і адначасова будзе мацнець рэўнасць. У аснове жаночай рэўнасці можа ляжаць і нізкая самаацэнка, пачуццё няўпэўненасці ў сваёй каштоўнасці — для партнёра і для свету ў цэлым. І, нарэшце, багатая фантазія і эмацыянальнасць. Здавалася б, станоўчыя якасці, але яны могуць скажаць успрыманне рэальнасці такой вось уражлівай натурай. То-бок іх рэўнасць мае суцэльна разумныя падставы, але толькі ў іх галаве, у прыдуманым імі свеце…

Хто вінаваты і што рабіць

— Пачнём з таго, што ў адносінах з раўніўцам рабіць катэгарычна нельга. Першае і галоўнае — закрываць вочы на праблему, бясконца даруючы раўніваму партнёру, — падкрэслівае суразмоўніца.

Таксама ў «чорным спісе» — наступныя катэгарычныя «не»:

• Не адступацца ад сваіх правілаў і інтарэсаў пад ціскам раўніўца. Дазволіўшы яму татальны кантроль над вашым жыццём, вы з часам страціце сябе, ператварыўшыся ва ўласны цень.
• Не апраўдваць неадэкватныя паводзіны мужа (жонкі) цяжкім дзяцінствам або перажытымі ў дарослым узросце псіхалагічнымі траўмамі.
• Не закрываць вочы на той факт, што праявы рэўнасці ўзмацняюцца (калі гэта так). Спецыялісты адзначаюць, што многія ахвяры дамашняга гвалту адчувалі ўзмацненне ўздзеяння на іх, але ўвесь час вырашалі, што ім «падалося».
• Не правакаваць раўніўца. Часам жанчыны лічаць такую правакацыю спосабам спакушэння або сродкам дадаць «іскру» ў адносіны. Гэта небяспечная гульня. 
• З іскры можа разгарэцца полымя, якое здольна моцна абпаліць. І сапраўды гэтак жа нельга прымаць і падхопліваць, як таленавіты музыка знаёмую мелодыю, гульню раўнівага партнёра: кідацца суцяшаць яго, калі ён ізноў прымецца пакутаваць ад беспадстаўнай рэўнасці.
• Не маўчаць. Замоўчваючы праблему, вы нібыта дазваляеце далейшы гвалт над сабой. Выказвайцеся аб паталагічнай сітуацыі ў вашай сям’і і аб неабходнасці яе вырашаць. Аб вашай крыўдзе, страху, негатыўных эмоцыях, недапушчальнасці падобных паводзін. Але, зразумела, выбіраць для такой гутаркі трэба зручны час: калі раўнівец знаходзіцца ва ўраўнаважаным стане.
• Не старацца апраўдвацца, даказваючы ўласную невінаватасць, вернасць і каханне. Вашы апраўданні — частка класічнага сцэнарыя раўніўца, а ваша задача — разарваць гэта заганнае кола.

Ну, а зараз — што ўсё ж рабіць?

— Відавочна, што сітуацыю могуць разрадзіць цярпенне і ўвага (калі гаворка не ідзе аб вашых асабістых межах, аб аб’юзе з боку партнёра). У ідэале дапамогуць даверлівыя зносіны і ваша праца над павышэннем самаацэнкі партнёра, — кажа сямейны псіхолаг. — Магчыма, градус рэўнасці мужа ці жонкі знізіць больш блізкае знаёмства з вашымі сябрамі і калегамі. І, зразумела, сумесны вольны час, выхадныя, водпуск — гэта выключыць падазрэнні. Але ўсе гэтыя дзеянні з вашага боку дапамогуць выправіць сітуацыю не заўсёды. Таму мая асноўная парада: калі рэўнасць партнёра — сапраўды праблема, звяртайцеся да псіхолага. Спецыяліст дапаможа абодвум разабрацца ў глыбінных прычынах іх паводзін. Вы навучыцеся ўвасабляць у жыццё сваё каханне не праз боль і рэўнасць, а праз гармонію і дабрабыт.

Дзіяна РОНІНА