Як заўсёды ўвесну крамы і аддзелы рынкаў, дзе прадаюць насенне, карыстаюцца беспрэцэдэнтнай папулярнасцю. Адправімся і мы па пракладзенай агароднікамі дарожцы, каб высветліць, што пачым для ўладальнікаў уласных сотак.
Крам з немудрагелістымі назвамі «Насенне» да гэтай вясны ў гарадах нашай краіны адкрылася, па адчуваннях, больш, чым у мінулыя гады. Яркія пакуначкі з насеннем прыцягваюць увагу і ў шматлікіх сеткавых гіпермаркетах. У сталіцы канкурэнцыя ў правераных ужо пакаленнямі дачнікаў Камароўкі і «Мацерыка» надзвычай высокая. І ўсё ж, мяркуючы па колькасці пакупнікоў, гэтыя два месцы па-ранейшаму ў прыярытэце ў тых з мінчан і гасцей сталіцы, хто з нецярпеннем чакае адкрыцця агароднага сезона.
Выбар насення — адзін з самых адказных этапаў падрыхтоўкі да агароднага сезона, які шмат у чым вызначае канчатковы вынік. Гэта вядома кожнаму агародніку. Бо якасць насення тут — мабыць, ключавы фактар.
— Вопыт паказвае, што лепш выбіраць насенне сартоў і гібрыдаў, унесеных у Дзяржаўны рэестр культур, рэкамендаваных да выкарыстання ў Беларусі. А каб ураджай быў крыху раней, вядома, дзве траціны маіх пакупак — ранняспелыя сарты і гібрыды, — дзеліцца Кіра Іосіфаўна, пенсіянерка-дачніца.
Да сярэдзіны сакавіка ў дасведчаных агароднікаў, як правіла, усё ўжо распланавана: складзены план пасадак і спіс культур, сартоў і гібрыдаў, а вельмі часта — нават спіс кампаній-вытворцаў пасяўнога матэрыялу, якія выклікаюць давер. Гэта дачнікі-пачаткоўцы не здольны ўпэўнена плаваць у моры яркіх пакуначкаў з выявамі, што абяцаюць небывалыя ўраджаі. У кожнага агародніка са стажам у пытанні выбару фірмы па вытворчасці насення існуюць уласныя перавагі. Ёсць кампаніі, якія толькі фасуюць і рэалізуюць насенне, расказвае пенсіянерка, але лепш выбіраць пасяўны матэрыял непасрэдна ад вытворцы. Таму многія агароднікі вясной адпраўляюцца не ў крамы і не на рынкі, а ў Інстытут плодаагародніцтва — там таксама цяпер ідзе рэалізацыя насення. Збіраецца туды і мая суразмоўніца, але пакуль што вырашыла наведаць краму: «Тут таксама шмат цікавага».
— А наогул, агародам я займаюся ў першую чаргу для задавальнення і для здароўя, — кажа яна. — Але і ўраджаю, вядома, хочацца. Сёння, улічваючы цэны на насенне і грунт для расады, сродкі абароны раслін і іншае, што трэба дачніку, выгада ад уласнага ўраджаю не такая і вялікая. Я не падлічвала, але мне здаецца, прасцей гародніну ўвосень проста купіць: па выдатках атрымаецца тое ж самае, калі не танней. Асабліва калі ўлічыць яшчэ і ўкладзеную працу. Так што сад-агарод у нашы дні — гэта, напэўна, проста захапленне, хобі.
І ўсё ж, мяркуючы па попыце на насенне, захапленне гэта не губляе папулярнасці. Дык у якую суму абыдзецца дачніку пасяўная?
Пачнём з цыбулі-сеянкі, якая, напэўна, ёсць у кожным без выключэння спісе пакупак агародніка. Цана на яе летась дасягала 14,90 за кіло (гэта быў самы дарагі варыянт, можна было знайсці значна таннейшы, у сярэднім рублёў за восем). У гэтым годзе цыбуля-сеянка (вытворчасць Нідэрландаў), напрыклад, у «Мацерыку» каштуе 14,68–14,92 за кілаграм. Але, як і летась, можна знайсці танней.
Пакупнікі кажуць, што ў гэтым годзе (як і ў мінулым) у анлайн-крамах цэны ад афлайну практычна не адрозніваюцца. Летась, расказваюць яны, цана пакуначка насення пачыналася ад 60—68—99 капеек (айчынная і расійская вытворчасць) і даходзіла да 5–7 рублёў (Польшча, Італія, Галандыя). У сярэднім адзін пакуначак абыходзіўся ў 1–2 рублі. Сёння ўсё чакана даражэй, хоць быццам бы таксама не надта і дорага: цана насення айчыннай і расійскай селекцыі — у дыяпазоне ад 1,3 да 2,5 рубля за пакуначак. Але, кажа пакупніца дачнай секцыі «Мацерыка» Раіса, у кожнай упакоўцы не вельмі і шмат саміх семечак — штучак дзесяць. Так што на парнік такіх пакуначкаў трэба некалькі. А хочацца ж паспрабаваць вырасціць яшчэ і розныя сарты. Таму і патрэбна планаванне. «Бачыце — усе з блакнотамі?» Купляць лішняе занадта марнатраўна, тлумачыць яна.
Прадаўцы адзначаюць, што ў топе продажаў — беларускае і расійскае насенне. І не толькі з-за цаны.
— Сарты і гібрыды айчыннай селекцыі паказваюць свой максімум менавіта ў нашай кліматычнай зоне, — кажа прадавец-кансультант агароднай секцыі аднаго са сталічных гіпермаркетаў Аксана Клімковіч. — Калі казаць аб замежнай селекцыі, важна выбіраць раяніраваныя сарты і гібрыды: яны адаптаваны да беларускіх умоў і ўстойлівыя менавіта да нашых знешніх фактараў. Дасведчаныя дачнікі гэта ведаюць. На дзівосы ласыя ў асноўным дачнікі-пачаткоўцы. Ім мы заўсёды раім праверыць сорт праз дзяржаўны рэестр — інтэрнэт жа сёння ва ўсіх у тэлефоне. А калі ўжо вельмі хочацца паспрабаваць што-небудзь незвычайнае — вазьміце адзін пакуначак у якасці эксперымента.
Беларуская селекцыя ў крамах — у дастаткова шырокім асартыменце. Цэны на пасяўны матэрыял зеляніны стартуюць ад 1,4 рубля, памідоры, перац і агуркі розных сартоў і гібрыдаў — у сярэднім 1,78–2,5. Насенне морквы і радыскі абыдзецца дачніку да рубля (прыкладна 90 капеек). Па традыцыі шырока прадстаўлена і расійская селекцыя: «Сібірскі сад», «Рускі агарод», правераная часам «Аэліта»…
У насенні еўрапейскай селекцыі на паліцах крам недахопу таксама няма: у асартыменце і польскае, і галандскае, і вытворчасці Германіі і Італіі. Цэны супастаўныя з айчынным і расійскім насеннем (кабачок нямецкай селекцыі — 1,55, буракі — рубель, таматы — 1,40). Асобна стаіць італьянскае насенне — яно адчувальна даражэйшае (таматы — 3,35–5,5 і нават 8,05, перац — 3–6,5 рубля). Што датычыцца відаў культурных раслін, пасяўны матэрыял якіх даступны сучаснаму агародніку, — гэта, без перабольшання, практычна ўсё, што дакладна ці хаця б тэарэтычна можна вырасціць у беларускім клімаце. Ад памідораў-агуркоў (дзясяткі, а мабыць, і сотні сартоў і гібрыдаў) да капусты ўсіх відаў (у тым ліку брусельскай, брокалі і нават дэкаратыўнай), салодкага і вострага перцу, морквы, цыбулі, самай рознай зеляніны (а таксама мікразеляніны) і ягад (у першую чаргу гэта, вядома, клубніцы і суніцы — у сярэднім ад 1,5 да 2,5 за пакунак). Ёсць нават такія вынаходствы, як гібрыд F1 кавуна «Разарыё» (1,78 за пакет насення) або міцэлій чырвонагаловікаў, лісічак, апенек (вытворчасць Расіі). Аматарскае грыбаводства — нятаннае задавальненне: 10,99 за пакуначак міцэлію.
— Многія цікавяцца, ды не ўсе купляюць, — тлумачыць прадавец крамы «Насенне» Наталля Агеева. — Я б раіла пачынаць, напрыклад, з шампіньёнаў — для штучнага культывавання ў першую чаргу падыходзяць грыбы, якія адносяцца да сапратрофаў (шампіньёны) або ксілатрофаў (вешанка). Але ў некаторых дачнікаў атрымліваецца «прыручыць» нават такія, здавалася б, лясныя грыбы, як чырвонагаловікі або лісічкі. Гэта сапраўды выклікае павагу і захапленне. Бо атрымаць ураджай такіх грыбоў — справа няпростая. Для іх росту неабходна дрэва, прычым далёка не ўсякае, таму што растуць яны ў складаным сімбіёзе з каранямі вызначаных дрэў. Бачыце, на пакеціках з міцэліем падрабязная інструкцыя — з ёй абавязкова трэба азнаёміцца і перад набыццём пасадачнага матэрыялу ацаніць свае магчымасці: ці ёсць на вашым участку або паблізу патрэбнае дрэва і ці зможаце вы стварыць неабходныя для ўраджаю ўмовы.
Але вернемся да больш звыклых агародных культур. У першую чаргу попытам сёння карыстаецца насенне агуркоў, памідораў і салодкага перцу: сартоў і гібрыдаў гэтых культур спецыялізаваныя аддзелы традыцыйна прапануюць больш за ўсё. Калі яшчэ гадоў пяць таму да гібрыдаў агароднікі толькі прыглядаліся, то сёння пакуначкі з пазнакай F1 (менавіта гібрыды) у іх у прыярытэце. Такое насенне нярэдка даражэйшае за сарты, і ўласнага насення з іх увосень не атрымаеш. Але ад самастойнай вытворчасці насення большасць агароднікаў сёння адмовілася.
— Купіць якаснае, з высокай усходжасцю і гарантаванай ураджайнасцю насенне сёння не складае праблемы. Рынак насычаны насенным матэрыялам як айчыннай, так і замежнай селекцыі, — каментуе кандыдат сельскагаспадарчых навук, дацэнт Анатоль Хлебародаў. — Між тым ураджайнасць у сартоў заўсёды ніжэйшая, чым у гібрыдаў.
Попытам у пакупнікоў карыстаюцца гібрыды, якія не патрабуюць апылення, адзначаюць прадаўцы. Гібрыды першага пакалення — тыя, дзе на пакунку ёсць пазнака F1, — найболей устойлівыя да самых распаўсюджаных у нашай кліматычнай зоне захворванняў раслін. У новыя сарты таксама закладзены імунітэт да хвароб, але гібрыды ў гэтых адносінах лепшыя, лічыць яшчэ адна пакупніца, дачніца з 30-гадовым стажам.
— Насенне цяпер прадаюць круглы год, але я супраць таго, каб купляць яго загадзя, — дзеліцца яна. — Асабліва калі вы не ўпэўнены, што будзеце захоўваць яго правільна. Агароднінныя культуры лепш набываць з канца лютага да пачатку лета. І кветкі-аднагодкі штогод купляю прыкладна тады ж — са студзеня да мая. А вось шматгадовыя кветкі і цыбульныя можна купіць і ў верасні. Цана на іх ніжэйшая, а пасадачны матэрыял выдатна захоўваецца аж да часу, калі яго трэба высаджваць на расаду. Пад кветкавае насенне адведзены асобныя стэлажы, і, мяркуючы па пакупніцкім попыце, агароднікаў у нас значна больш, чым кветкаводаў. Але дачнікі (пераважна, вядома, дачніцы) заходзяць і ў кветкавыя рады. Насенне для кветнікаў каля дома якраз цяпер высейваюць на расаду. Асартымент самы шырокі: ад звыклых петуній да лабеліі, лаванды, пеларгоніі і яшчэ дзясяткаў і дзясяткаў розных відаў і сартоў. Цана пакуначка насення для клумбы стартуе ад 1 рубля 40 капеек, але можа дасягаць і 5-6 рублёў.
Выбар правільнага насення — аснова поспеху агародніка, і пра тое, як гэта зрабіць практычна, напісана шмат. Калі абагульніць, найважнейшыя рэкамендацыі гучаць так:
Важны аспект выбару насення — звесткі аб лёжкасці пладоў. Бо вітаміны з уласнага агарода важна не толькі вырасціць, але і захаваць. Ураджай ранніх сартоў, як правіла, не захоўваецца. І гэта трэба ўлічваць: на зімовае захоўванне варта выбіраць сярэдняспелыя і сярэдняпознія сарты. Пад іх важна адвесці месца на градках і запланаваць патраціць сродкі на іх насенне.
Аляксандра АНЦЭЛЕВІЧ
Фота аўтара
З мастацтвам па жыцці.
Баявое ўзаемадзеянне найвышэйшага ўзроўню.
«Дзесяцігоддзі школьнае харчаванне нашых дзяцей будавалася на аснове зборніка рэцэптур».
